به هر فرد مسلمانی واجب است که تا زمان حیاتش اعمال واجبی چون نماز، روزه، زکات و ... را که برگردن دارد انجام دهد، اما هیچ کس از زمان مرگ خود آگاه نیست و عجل ناغافل به سراغ آدمی میآید. از این روی پس از مرگ عزیزانمان نزدیکان متوفی چند رکعتی را برای او میخوانند تا اگر نماز قضا برگردن داشته از او بگذرد. همچنین به نیابت آن گاهی روزه میگیرند یا به زیارت میروند.
گاهی هم فرد متوفی از اعمال خود با خبر است و به صورت کتبی یا شفاهی به نزدیکان خود وصیت میکند که جای او چند رکعتی نماز بخوانند یا روزه بگیرند، که البته تمام این رویدادها به حیات مادی شخص متوفی بازمیگردد.
خواندن نماز برای میّت را هر فردی میتواند بخواند و دادن وجهی به عنوان خرید نماز یا روزه ایرادی ندارد و جایز است. فقط باید توجه داشت فردی که روزه میگیرد، خودش روزه قضا برگردن نداشته باشد.
نظر آیت الله خامنه ای (مد ظله العالی):
س. ۵۴۵- اگر شخصی فوت کند و همه دارایی او خانهای باشد که فرزندانش در آن سکونت دارند، و نماز و روزه بر ذمّه او باشد و پسر بزرگ او هم به علت کارهای روزانه قادر به قضای آن نباشد، آیا واجب است که این خانه را بفروشند و نماز و روزه او را قضا نمایند؟
ج- در فرض مرقوم، فروش خانه واجب نیست، ولی قضای نماز و روزهای که به عهده پدر است، در هر حالی بر پسر بزرگتر واجب است، مگر در صورتی که میّت وصیت به اجیر گرفتن از ثلث ترکهاش کرده باشد و ثلث ترکه هم برای انجام همه نماز و روزههای او کفایت کند که در این صورت ثلث ترکه باید برای آن مصرف شود.
س. ۵۴۶- آیا اگر پسر بزرگ که قضای نماز پدر بر عهده اوست، فوت نماید، انجام آنها بر ذمّه وارث پسر بزرگ است یا این که به پسر بعدیِ پدر (برادرِ پسر بزرگ) منتقل میشود؟
ج- قضای نماز و روزه پدر که بر پسر بزرگ واجب است، با فوت وی پس از فوت پدرش، بر پسر و یا برادر او واجب نمیشود.
س. ۵۴۷- اگر پدری اصلاً نماز نخوانده باشد، آیا همه نمازهای او قضا دارد و انجام آنها بر پسر بزرگ او واجب است؟
ج- بنا بر احتیاط در این صورت هم قضای آنها واجب است.
س. ۵۴۸- پدری که همه اعمال عبادی خود را عمداً انجام نداده است، آیا بر پسر بزرگ قضای همه نمازها و روزههایی را که پدرش انجام نداده و به پنجاه سال میرسد، واجب است؟
ج- اگر ترک نماز و روزه بر اثر طغیان باشد، قضای آنها بر پسر بزرگ واجب نیست. ولی در این صورت هم احتیاط در قضای آنها ترک نشود.
س. ۵۴۹- اگر قضای نماز و روزه بر عهده پسر بزرگ باشد و قضای نماز و روزه پدر هم برآن اضافه گردد، کدام یک مقدّم است؟
ج- در این صورت مخیّر است و شروع به انجام هر کدام کند، صحیح است.
س. ۵۵۰- پدرم مقداری نماز قضا دارد، ولی قدرت انجام آن را ندارد. آیا بر من که پسر بزرگ خانواده هستم، جایز است در زمان حیات پدرم نمازهای فوت شده او را قضا نمایم و یا شخصی را اجیر کنم تا آن را انجام دهد؟
ج- نیابت از شخص زنده برای انجام نماز و روزه قضا صحیح نیست.
حجت الاسلام والمسلمین مرتضی ادیب یزدی خطیب و کارشناس امور دینی درباره شرایط خواندن نماز قضا برای اموات اظهار کرد: برای خواندن نماز اموات میتوان نایب گرفت و پرداخت مبلغی تحت عنوان خرید و فروش نماز یا روزه مشکل شرعی ندارد.
وی در ادامه گفت: قیمتی که برای خواندن نماز یا گرفتن روزه پرداخت میشود کاملا توافقی است و مبلغ واحدی ندارد.
این خطیب و کارشناس امور دینی بیان کرد: شخصی که بخواهد روزه فرد دیگری را بگیرد نباید روزه قضا برگردن داشته باشد، ولی در خواندن نماز شخصی باید نماز را اقامه کند که حمد و سوره را درست قرائت کند و نماز خواندن آن صحیح باشد.