وضعیت آب سیستان، ایران را در موقعیتی پیچیده قرار داده. طبق قراردادی که میان رضاخان و ظاهر شاه افغانستان امضا شد، در ازای بخشش هزاران کیلومتر مربع از خاک ایران به افغانستان، قرار شد تنها 25% از آب هیرمند به ایران برسد، یعنی ثانیه‌ای 26 لیتر مکعب آب. حدود سی سال است که تقریبا هیچ آبی از هیرمند به ایران نمی‌رسد. این امر باعث معضلاتی برای ایران شده است، از جمله هجوم ریزگردها به بخش‌هایی از ایران، مهاجرت اجباری سیستانی‌ها و تغییر دموگرافی مذهبی استان‌های مرزی شرقی ما. بنابراین برای تأمین امنیت ملی ما ضروری است که این معاهده عملی گردد. به صورت عملی ایران می‌تواند سلسله اقداماتی را در این زمینه انجام دهد، از جمله:
1.اعمال فشار دیپلماتیک: ایران می‌تواند شکایتی رسمی به طالبان ارائه کند و تهدید کند که در صورت عدم رسیدگی به مسائل آب، روابط دیپلماتیک را کاهش خواهد داد و تحریم‌هایی را اعمال خواهد کرد. اگر طالبان خواهان به رسمیت شناختن و ثبات وضعیت بین المللی خود باشد، ممکن است نسبت به توافق با ایران اظهار تمایل کند؛ اما با توجه به ماهیت طالبان و موضع انزواطلبانه اش در سیاست خارجی، دستیابی و اجرای چنین معاملات دیپلماتیک چندان متصور نیست.
2.اعمال فشار غیرمستقیم: ایران می‌تواند از گروه‌ها و نیروهای ضد طالبان در افغانستان حمایت کند تا کنترل و اقتدار داخلی طالبان را تضعیف کنند، به‌ویژه در امتداد مناطق مرزی نزدیک به ایران تا مرکز در منطقه بامیان و پیش تر تا مناطق ملحق به دره پنجشیر و مناطقی که سدها و آب بندها ساخته شده اند. با این حال، تضمینی وجود ندارد که چنین سیاستی موفقیت آمیز باشد و خطر درگیری و بی ثباتی بیشتر را به همراه دارد؛ اما در هر حال هسته های خفته مخالف طالبان در افغانستان کم نیستند و در این زمینه ایران اهرم های مناسبی در اختیار دارد.
3.مداخله نظامی: به عنوان آخرین چاره، ایران می‌تواند عملیات نظامی محدودی را برای تخریب سدها یا زیرساخت های ساخته شده برای محدود کردن جریان آب به ایران انجام دهد، اما اقدام نظامی مستقیم نیز خطر تشدید درگیری و بی‌ثباتی بیشتر مرزها را به دنبال دارد.
من حیث المجموع، در حالی که جمهوری اسلامی ایران چندین گزینه دارد، هیچ یک به تنهایی کافی نیستند؛ بلکه ترکیبی از اقدامات ممکن است نتیجه‌بخش باشد. به هر تقدیر، تعامل با طالبان در هر سناریویی برای ایران دشوار و مخاطره‌آمیز خواهد بود. ایران از روز اول استقرار طالبان به استقبال جنگ با طالبان نرفته و اهتمام داشته که مشکلات در این زمینه را به مسالمت‌آمیزترین وجه مدیریت کند؛ اما این حسن برخورد ایران موجب سوتفاهماتی شده است. طالبان نباید چنین تصوری داشته باشد که هزینه ای بابت بدعهدی ها و رفتارهای منافی با حسن همجواری نخواهد پرداخت. از این رو عاقلانه است که در روابط دو کشور توازن تهدید و وحشت وجود داشته باشد، چیزی که در حال حاضر موجود نیست. طالبان به جای آنکه برای توسعه افغانستان، تجارت با ایران را تسهیل کند، مایحتاج مردمش را فراهم کند، کمبود انرژی خود را جبران کند، به بنادر ایران دسترسی پیدا کند، و از ظرفیت های این همسایه قدرتمندش به سود خود استفاده کند، سبک مغزی می کند و بر طبل دشمنی می کوبد. در هر حال لازم است جمهوری اسلامی ایران با رعایت همه موازین عقلانی از ابزارهایی که در اختیار دارد برای احقاق حقوقش استفاده کند. اگر در برابر طالبان کوتاه بیاییم و از حق خود به نحو شایسته برخودار نشویم فردا باکو و ترکیه و دیگران هم از ایران طلبکار خواهند شد.
