اسید سیتریک با فرمول شیمیایی C6H8O7 نوعی اسید آلی است که به طور طبیعی در مرکباتی مثل لیمو، پرتقال، نارنگی و گریپ‌فروت یافت می‌شود و مزه ترش موجود در میوه‌ها به خاطر وجود این ماده است. علاوه بر مرکبات، مقادیر کمتری از اسیدسیتریک در آناناس، توت‌فرنگی، گیلاس، گوجه فرنگی و تمشک وجود دارد. علاوه بر اشکال طبیعی اسیدسیریک، این ماده به دلیل تقاضای بسیار زیاد در صنایع گوناگون، به صورت تجاری و مصنوعی نیز تولید شده و با میزانی کمتر از تقاضا، عرضه می‌شود. شرکت بازرگانی زکیّه تجارت (سهامی خاص) در سال ۱۳۷۶ فعالیت خود را در زمینه واردات و صادرات مواد شیمیایی، مواد اولیه صنایع غذایی و افزودنی‌های مجاز آغاز نمود. محصولات این شرکت شامل انواع اسید سیتریک (Citric Acid)، تری سدیم سیترات (Tri Sodium Citrate)، اسید فسفریک خوراکی (Phosphoric Acid)، بی کربنات آمونیوم (Ammonium Bicarbonate)، انواع دکستروز (Dextrose) و مالتودکسترین (Maltodextrin) می‌باشد.

اسیدسیتریک نخستین بار در سال 1784 از لیموترش استخراج شد و تا سال‌ها تنها به عنوان طعم‌دهنده و تخمیرکننده پنیر از آن استفاده می‌شد. امروزه اسیدسیتریک به صورت انبوه با روش‌های مختلف شیمیایی و تخمیری ساخته شده و به دلیل ویژگی‌های گسترده‌ای که دارد در صنایع مختلفی از آن استفاده می‌شود. 70 درصد از اسیدسیتریک تولیدی در جهان به عنوان امولسیفایر، نگهدارنده و طعم‌دهنده در صنایع غذایی به کار می‌رود. برای دانستن فواید و مضرات این ماده بسیار کاربردی، در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

فواید اسید سیتریک

از اسیدسیتریک در صنایع مختلف از تولیدات مواد غذایی گرفته تا صنعت سیمان استفاده می‌شود. علاوه بر کاربردهای تجاری، این ماده فواید زیادی برای بدن انسان دارد که در ادامه به شرح یکایک این موارد می‌پردازیم.

فواید اسید سیتریک در صنعت غذا

بیشترین میزان اسیدسیتریک تولیدشده در کارخانه‌ها به عنوان افزودنی در صنایع غذایی استفاده می‌شود. لبنیات، نوشیدنی‌ها، غذاهای منجمد، ژله، مربا و آب‌نبات غذاهایی حاوی اسیدسیتریک مصنوعی هستند. اسیدسیتریک در این غذاها به عنوان تنظیم‌کننده PH، افزایش‌دهنده عطر و طعم غذا و ترش‌کننده به کار می‌رود. طعم اشتهابرانگیز نوشابه‌ها و شیرینی‌ها به خاطر وجود اسیدسیتریک در آن‌ها است. این ماده با تنظیم اسیدیته و جلوگیری از رشد باکتری‌ها، باعث حفظ کیفیت و افزایش طول عمر محصولات غذایی و سالم ماندن کنسروها می‌گردد.

فواید اسید استیک در صنعت دارو

حدود 20 درصد از اسیدسیتریک تولیدی در کارخانه‌ها در ساخت مکمل‌های غذایی استفاده می‌شود. این ماده در جذب بهتر ترکیبات مکمل‌هایی مثل کلسیم و منیزیم مؤثر است. اسیدسیتریک جهت بهبود طعم شربت‌ها و قرص‌های جویدنی و همچنین کمک به تثبیت و حفظ مواد سازنده در صنعت دارویی کاربرد دارد.

نقش اسیدسیتریک در تولید مواد شوینده

اسیدسیتریک یک ضدعفونی‌کننده است که در تولید مواد شوینده و پاک‌کننده به کار می‌رود. این ماده برای زدودن لکه‌های سخت و از بین بردن زنگ‌زدگی بسیار مؤثر است. افزودن اسیدسیتریک به صابون‌ها باعث بهتر کف کردن آن‌ها در آب سخت می‌شود. به طور کلی اسیدسیتریک به کار رفته در صنعت تولید شوینده، معادل 10 درصد از کل اسیدسیتریک تولیدشده در کارخانه‌ها است.

نقش اسیدسیتریک در ساخت لوازم آرایشی و بهداشتی

از اسیدسیتریک در تنظیم ‌PH محصولات آرایشی و مراقبتی همچون لوسیون‌ها، کرم‌ها و ژل‌ شستشو استفاده می‌شود تا به شکل سازگار با پوست انسان عمل کنند. استفاده از اسیدسیتریک در این مواد به لایه‌برداری هر چه بهتر پوست و از بین بردن سلول‌های مرده کمک می‌کند. همچنین در استفاده از محصولاتی که حاوی این اسید طبیعی هستند، واکنش‌های آلرژیک کمتری مشاهده می‌شود.

فواید اسید سیتریک برای سلامتی

یکی از مشتقات اسیدسیتریک، سیترات است. مکمل‌هایی مثل سیترات کلسیم نسبت به فرم‌های دیگری همچون کربنات کلسیم آسان‌تر جذب می‌شوند و عوارض جانبی کمتری نیز ایجاد می‌کنند. همچنین منیزیم به همراه سیترات قابلیت زیست‌پذیری بیشتری نسبت به سولفات منیزیم و اکسیدمنیزیم دارد. اسیدسیتریک در جذب مکمل روی نیز بهتر عمل می‌کند.

فرمی از اسیدسیتریک به نام سیترات پتاسیم، مانع ایجاد سنگ کلیه در بدن می‌شود و به جداسازی و دفع توده‌های جامدی که از قبل در کلیه وجود داشتند، کمک می‌کند. همچنین مصرف مواد غذایی همچون مرکبات که به طور طبیعی حاوی اسیدسیتریک هستند، در این زمینه مفید است.

از اسیدسیتریک در قرص‌های جوشان، داروهای لاغری، مواد رفع‌کننده خشکی دهان و ملین‌ها استفاده می‌شود.

علاوه بر کاربردهای بالا از اسیدسیتریک در موارد زیر نیز استفاده می‌گردد.

انتقال خون

رفع بوی نامطبوع حین ظاهر کردن عکس

جایگزین اسیدنیتریک در تولید فولاد ضدزنگ

جایگزین بدون بوی سرکه سفید در رنگزی خانگی

لحیم‌کاری

دباغی چرم

تولید پلیمر

آبکاری

تنظیم اسیدیته خاک در کشاورزی

تولید سیمان کندگیر

و …

مضرات اسید سیتریک

اسیدسیتریک مصنوعی که در کارخانه‌ها تولید می‌شود توسط سازمان غذا و دارو، بی‌خطر اعلام شده‌است؛ اما در برخی گزارشات، واکنش‌های آلرژیک از این ماده ذکر شده که نشان از حساسیت‌زا بودن آن در برخی افراد دارد. تورم و درد مفاصل، مشکلات عضلانی و تنگی نفس از عوارضی است که تاکنون ناشی از مصرف اسیدسیتریک صنعتی اتفاق افتاده‌است. البته مطالعات بیشتری باید در مورد آثار مصرف این ماده افزودنی انجام گیرد و محققان می‌گویند نمی‌توان ثابت کرد که این عوارض تنها در اثر مصرف اسیدسیتریک مصنوعی بروز کرده‌است. دانشمندان می‌گویند احتمالا این مشکلات مربوط به بقایای کپکی است که به طور معمول در روند تولید اسیدسیتریک به کار می‌رود. در هر صورت علائم گفته‌شده تا بحال در کسانی که اشکال طبیعی این ماده را مصرف می‌کنند، مشاهده نشده‌است.

موارد زیر برخی از مضراتی است که ممکن است اسید سیتریک ایجاد کند.

ایجاد سرفه و گلودرد در اثر استنشاق ذرات معلق اسیدسیتریک

ایجاد درد و قرمزی در اثر تماس این ماده با چشم

تخریب مینای دندان در اثر مصرف طولانی‌مدت و مکرر

تحریک اشتها و افزایش وزن

درد معده

و ...