«الفبای فلسفه»

نویسنده: نایجل واربرتون

ترجمه: مسعود علیا 

با صدای: آرمان سلطان زاده

ناشر: آوانامه با همکاری نشر ققنوس

8 ساعت و بیست و چهارده دقیقه

****

کتاب صوتی یکی از ضرورت های زندگی انسان امروز است، این را حتی به فرض یک شعار تبلیغاتی، باز هم باید جدی گرفت و به عنوان یکی از بهترین راه‌های رویارویی با خلاء کتابخوانی در ایران بدان توجه کرد.

اگر چه سطح بسیار پایین مطالعه نزد ایرانیان دلایل متنوعی می‌تواند داشته باشد. اما بی گمان ریتم تند زندگی معاصر، داشتن مشغله‌ها و گرفتاری های زندگی همه و همه دست به دست هم می دهند تا فرصت آزاد اندکی برای اختصاص به مطالعه وجود داشته باشد.  و حسن کتاب صوتی این است که می تواند پاره ای از لحظات مرده روزانه را زنده کرده و به بهترین وجهی امکان بهره مندی از آنها را به‌وجود آورد. با این روش می توان اوقاتی را که صرف رانندگی، پیاده روی ویا کار خانه می کنیم به زمانهای پربار مطالعه بدل سازیم.

پرداختن به اهمیت و مزایای کتابهای صوتی در این مختصر میسر نیست و فرصتی فراخ را می طلبد، این اندک نیز صرفا به عنوان درآمدی برای ورود به گوناگونی کتابهای صوتی مورد اشاره قرار گرفت.

بی گمان همانگونه که مطالعه انواع و سطوح مختلفی می تواند داشته باشد، کتابهای صوتی نیز از این ویژگی مستثنی نیستند و همانطور که استمرار در مطالعه خواننده را ورزیده تر می کند، استفاده از کتابهای صوتی نیز رفته رفته موجب ورزیدگی مخاطب در تمرکز و درک آثاری با سطوح بالاتر خواهد شد.

شاید در نگاه نخست، باید پذیرفت که آثار نظری و فلسفی پیچیده که به دلیل دشواری متن، خواندن آنها مستلزم صرف وقت زیاد است گزینه های چندان مناسبی برای بدل شدن به کتابهای صوتی نیستند، اما برای آندسته از علاقمندان که طرفدار کتابهایی فلسفی یا نظری پر محتوا و غیر داستانی هستند، می توان گزینه های مناسبی برای استفاده یافت.

کتاب «الفبای فلسفه» نوشته نایجل واربرتون، با ترجمه مسعود علیا که توسط نشر چشمه منتشر شده است، یکی از بهترین آثاری است که می توان به این گروه  از مخاطبان پیشنهاد داد.

شاید برای آنها که اغلب با آثار داستانی دمخور بوده اند، رویارویی با یک کتاب فلسفی کمی دشوار جلوه کند، اما بهتر است نگرانی به خود راه ندهند! همانگونه که ذهن با گوش فرا دادن به روایت داستانی صوتی رفته رفته خود را با ریتم خواندن و صدای گوینده وفق می دهد و تمرکز شکل می گیرد. در مورد کتابی که از محتوایی غیر داستانی هم برخوردار است، همین پروسه تکرار می شود.

حسن کتاب الفبای فلسفه در آن است که به عنوان اثری که برای ایجاد آشنایی مقدماتی با جنبه های اساسی فلسفه، آن هم برای مخاطب غیرمتخصص نوشته شده است. بنابراین در این کتاب از واژه های فنی و نامانوس برای شنونده خبری نیست و متن تا حد ممکن روان و روشن نوشته شده است.

خوشبختانه این کتاب توسط یکی از بهترین گویندگان حال حاضر کتابهای صوتی خوانده شده است. صرف نظر از گرما و گیرایی صدا آرمان سلطان زاده، این گوینده با درک درستی که  تفاوت های خوانش یک متن فلسفی با یک متن داستانی دارد، اجرایی هماهنگ با متن ارائه می کند. سرعت حساب شده خواندن، مکث های دقیق، ریتمی درست را تدارک دیده است که نقش بسزایی در فهم بهتر این متن بازی می کند.

بنابراین اغراق نیست اگر بگوییم حتی مخاطبی که فرصت مطالعه خود کتاب را دارد، بد نیست برای درک بهتر آن از نسخه صوتی نیز استفاده کند. نسخه ای که شنیدن آن پیش از شروع مطالعه کتاب می تواند پیش زمینه ای ذهنی را به وجود بیاورد تا هنگام خواندن متن به درک بهتری از آن کتاب برسیم.

«الفبای فلسفه» همانند دیگر کتابهای مقدماتی که درباره خود فلسفه و یا تاریخ آن نوشته می شوند، با این پرسش آغاز می شود که فلسفه چیست؟

پاسخ های متعددی که به این سوال داده شده حکایت از اهمیت آن دارد، پاسخ هایی که گاه ساده اند، گاه پیچیده و در عین حال حکایت از این واقعیت دارند که تعریف واحدی وجود ندارد که اهل فلسفه روی آن اتفاق نظر داشته باشند. نویسنده کتاب با ارائه تعریفی ساده از فلسفه کوشیده در درآمد آغازین کتاب، با پرداختن به حدود و ثغور میدان فلسفه، چرایی خواندن آن و اشاره ای بسیار کوتاه به فلسفه و تاریخ آن، چیستی بحث را روشن ساخته ذهن مخاطب را برای چگونگی استفاده از متن آماده سازد.

نویسنده کتاب عقیده دارد فلسفه مشغله فیلسوفان است، نوعی فعالیت: طریقی برای تفکر درباره انواع معینی از پرسش‌ها. فلاسفه نوعاً با استدلال سر و کار دارند. آنها یا استدلال‌هایی را از پیش خود می‌آورند یا استدلال‌های دیگران را در بوته نقد می‌گذارند، یا به هر دو کار دست می‌زنند.

نایجل واربرتون،  از اساتید برجسته فلسفه در دانشگاه آکسفورد است، تجربه سالها تدریس فلسفه به او آموخته که چگونه  خواننده را با ظرافت و قدم به قدم ، با وادی فلسفه آشنا سازد. بی گمان توفیق او در این زمینه یکی از مهمترین دلایل آن است که «الفبای فلسفه» یکی از آثار پرفروش در حوزه کتابهای مقدماتی فلسفه محسوب می شود. و از جمله بهترین منابع برای آموزش مقدمات فلسفه به شکلی ساده اما عمیق شناخته می شود.

واربرتون در این کتاب، با تاریخ فلسفه کاری ندارد، بلکه خود فلسفه را مورد توجه قرار داده و در هر فصل یکی از جنبه های مهم آن را مورد واکاوی قرار داده و مهم‌ترین مسائل و نظریه‌های آن  را بررسی می‌کند.

«الفبای فلسفه» در هفت فصل نوشته شده که عناوین آنها بدین قرار است: خدا، درست و نادرست، سیاست، جهان خارج، علم، ذهن و هنر. نایجل واربرتون در رهگذر همین کتاب مقدماتی، شیوه های اندیشیدن و فلسفه ورزی را نیز به مخاطب می آموزد. توجه او به فرهنگ نقد و اهمیت برخورداری از ذهنی نقاد منجر به شکل گیری سبکی در کار شده که نوعی واکاوی پرسشگرانه می تواند محسوب شود. او در هر یک از فصول کتاب موضوع محوری را در قالبی پرسشگرانه مورد بررسی قرار می دهد. برای نمونه در فصل نخست که موضوع خدا را مورد بحث قرار داده، با طرح این پرسش آغاز می کند که آیا خدا وجود دارد؟ در ادامه به این پرسش می رسد آیا می‌توانید وجود خداوند را به اثبات کنید؟ و با تدارک دیدن این مقدمات اولیه به طرح براهین مختلف اثبات وجود خدا  در سنت فلسفی غرب می پردازد. در فصول دیگر نیز به همین ترتیب ذهن مخطب را با پرسش هایی اساسی روبه رو می سازد و ضمن پاسخ دادن به آن به تببین بحث و نقد و بررسی مقدماتی جنبه های مختلف آن  می پردازد.

 سوالاتی همانند چگونه در گستره اخلاق، درست را از نادرست تشخیص می دهید؛ آیا گاهی باید از قانون سرپیچی کنید؟ آیا جهان واقعا به همان صورتی است که تصور می کنید؟ آیا می دانید که راه و رسم علوم چگونه است؟ آیا ذهن شما جدا از بدن شماست؟ آیا می توانید هنر را تعریف کنید؟ و...

همانگونه که  «الفبای فلسفه» اثر مقدماتی بسیار خوبی است، برای ورود به دنیای متن های جدی تر فلسفی، کتاب صوتی آن نیز می تواند پیش در آمدی مناسب برای ورود به وادی آثار صوتی فلسفی باشد. نمونه مناسبی برای آنها که فکر می کنند، مناسب ترین گزینه ها برای گوش فرادادن آثار ساده و داستانی است. در حالی که نسخه صوتی آثار فلسفی نه فقط دشواری های احتمالی خواندن این آثار را برای مخاطب مرتفع می کند،  بلکه با توجه سهولت گوش فرا دادن مجدد به متن   و نیز ارتباط بسیار قوی ذهنی هنگام تمرکز روی متن، فرصتی برای درک راحت تر برخی از این آثار می شود.

البته فراموش نکنیم، همانطور که موقعیت های متفاوت، کتابهای متفاوتی را نیز می طلبند، به بیان روشن تر در هر موقعیتی هر کتابی نمی توان خواند، در هر موقعیتی نیز هر کتابی نمی توان گوش داد و انتخابهای درست در موقعیت های مناسب  می تواند به نتایج در خوری هم بدل شوند.