پیشینه موضوع: شورای سنجش و پذیرش دانشجو در آخرین مصوبه خود (تیرماه 1397) بار دیگر همان مصوبه سال 1393 مبنی بر تأثیر قطعی 30 درصدی سابقه تحصیلی در پذیرش دانشجو را برای اجرا در سال 1398 تصویب و ابلاغ کرد؛ مخالفان و موافقان این مصوبه هر کدام در رسانه های گوناگون (به ویژه در شبکه مجازی) دلایلی را مطرح کردند، تا این که شبکه 1 سیمای جمهوری اسلامی در روز جمعه 12/5/97 مناظره ای با حضور دو موافق و دو مخالف برگزار کرد. در هنگام این مناظره آن شبکه، یک نظر سنجی به عمل آورد  که نتیجه آن بیش از 87 درصد «نه» به مصوبه مورد نظر اعلام گردید. در پایان برگزاری کنکور 95  نیز سازمان سنجش آموزش عالی نظر سنجی مشابهی را برگزار کرد که بر اساس اعلام این سازمان 85 درصد داوطلبان به تأثیر مثبت سابقه تحصیلی رأی دادند.

اینجانب اعتبار هر دو نظرسنجی را مورد تردید قرار دادم؛ نظر سنجی نخست که سازمان سنجش انجام داد کنکور با ضریب 100 را در کنار سابقه تحصیلی با ضریب صفر قرار داد و در واقع از داوطلبان خواست بگویند عسل می خواهند یا زهر مار، لذا این نظر سنجی از اساس باطل است.

نظر سنجی دوم که توسط صدا و سیما انجام شد، قبل از آن کلیپی یک سویه پخش شد که مرتب از مضرات تأثیر قطعی سابقه تحصیلی حتی برای دارندگان معدل های 19.5 و بالاتر و مزایای تأثیر مثبت برای همه داوطلبان  تبلیغ می کرد، که در واقع به مخاطبان نظر سنجی یکسویه جهت می داد.  از طرفی جریانی که نمی خواهد حتی 30 درصد از ضریب 100 درصد کنکور کاسته شود نیز همه عوامل خود را بسیج کرده بود که در این نظر سنجی به تأثیر قطعی سابقه تحصیلی «نه» بگویند، بنابراین به نتایج این نظر سنجی نیز نمی توان اعتماد کرد.

نظر سنجی قابل اعتماد این است که ابتدا جامعه آماری داوطلبان واقعی (شامل: دارندگان معدل بالا و پائین در امتحانات و دارندگان رتبه های بالا و پائین کنکور) را شناسائی کنیم و با استفاده از نمونه گیری تصادفی طبقه بندی شده سیستماتیک (Stratified Systematic Random Sampling) نمونه معتبر را انتخاب و سابقه تحصیلی با ضریب 60 درصد و کنکور با ضریب 40 درصد را به نظر خواهی افراد نمونه آماری بگذاریم. همچنین با استفاده از فرمول مربوط، نمره کل نهائی نمونه معدل ها و رتبه های بالا و پائین قبلا محاسبه و در اختیار آزمودنی ها قرار گیرد.

به موجب تبصره 4 ماده 5 قانون ، شورای سنجش و پذیرش دانشجو از سال 1393 موظف بوده همه ساله به صورت تدریجی و صعودی تأثیر سابقه تحصیلی در پذیرش دانشجو را افزایش دهد و می بایست در سال 98 تأثیر قطعی سابقه تحصیلی را به 85 درصد برساند نه 30 درصد!! که نگارنده نیز هم در مناظره و نیز در نقد نظر آقای دکتر احمد توکلی (که از کمیسیون درخواست لغو مصوبه را داشت) از 11 سال قانون گریزی و قانون ستیزی وزارت علوم، سازمان سنجش آموزش و شورای تصمیم گیری در قانون انتقاد کردم که چرا بجای 85 درصد تأثیر قطعی سابقه تحصیلی در پذیرش دانشجو، این ضریب را به 30 درصد فرو کاسته اند؟ یادداشت اینجانب با عنوان بالا، توسط آقای فرشاد فردی نقد شده است، که آنچه در ذیل آمده نقد نظر ایشان است:

 جای شکر دارد که آقای فردی نیز بر ناکارآمدی کنکور تأکید دارد و آن را اظهر من الشمس می داند و کشف اینجانب تلقی نکرده است. اما ساده انگاری ایشان را نیز نمی توان انکار کرد که تصور براین دارد که معدود جوانان نخبه و کار آفرین و پزشک ماهر، توانائی و کارآمدی و مهارت های خود را از نظام مدرسه ای و دانشگاهی کشور کسب کرده اند، غافل از آنکه نظامی که توسط سندرم کنکور و بیماری شیوع یافته تست زنی نا کارآمد شده قادر به تربیت این گونه دانش آموختگان نیست. آنها به برکت هوش و استعداد ذاتی و سخت کوشی خود به موقعیتی رسیده اند که شما هم خدای ناکرده ممکن است برای علاج بیماری خود به آنها مراجعه کنید.

از همین رشته بسیار پر جاذبه پزشکی آغاز می کنم،  بنا به دو روایت یکی به نقل از رئیس سازمان نظام پزشکی و دومی به نقل از رئیس انجمن متخصصان داخلی (شهروند، 5-11-96) بین 11000 تا 25000 پزشک از جامعه پزشکان 85 هزار نفری (65 درصد عمومی و 35 درصد متخصص که گروه دوم غالبا تحصیل کرده خارج کشور هستند) یا بیکارند و یا در مشاغل غیر پزشکی اشتغال دارند. اگر تردید دارید که  نظام کنکور- محوری و سئوالات چهار گزینه ای در این آمارها نقش دارد؛ بدانید که دچار ساده اندیشی هستید. ضمن این که اکثر پزشکان نتوانسته اند اقبال عمومی را کسب نمایند.

برای پی بردن به موقعیت کشورمان از لحاظ «شاخص های توسعه منابع انسانی» بد نیست بدانید کشور ما در سال 2017 از لحاظ شاخص مذکور در بین 130 کشور جهان رتبه 104 را کسب کرده است، که شاخص های آموزشی را نیز در بر می گیرد. رتبه ای که پائین تر از بسیاری از کشورهای عربی و اسلامی منطقه است. این نکته که من و شما وقتی سرما می خوریم می توانیم به پزشک مراجعه کنیم شاخص توسعه علم و منابع انسانی نیست.

یادآور می شود بهترین عملکرد ایران نیز در این سال مربوط به متغیر «شکاف جنسیتی ثبت ‌نام مدارس در گروه سنی صفر تا چهارده سال» است که ایران در میان 130 کشور در جایگاه نخست ایستاده و کمترین شکاف جنسیتی را داشته است. همچنین در متغیر «نرخ ثبت ‌نام ابتدایی» در میان کشورهای مورد بررسی ایران در جایگاه 17 قرار گرفته است. دو متغیر کمّی که ایران بهترین عملکرد را در آنها داشته است، اما کیفیت را نشان نمی دهد.

دلیل برای گواهی خسارت های کیفی کنکور حافظه–محور و ناکارآمدی فارغ التحصیلان دانشگاه ها کم نیستند، مثلا فارغ التحصیلان ما در برابر 800 مقاله علمی  یک پتنت (اختراع) ثبت می کنند در حالی که فارغ التحصیلان ژاپنی به ازای هر مقاله علمی یک پتنت دارند(کاتب ، 12-5-97).

دلیل دیگر، شاخص های پذیرش دانشجو است که بیش از 50 سال است اکثریت قریب به اتفاق کشورهای جهان، بنا به نظر مربیان بزرگ علم روان شناسی و تعلیم و تربیت نظیر: پنجامین بلوم، ژان پیاژه، لو ویگوتسکی، اریک اریکسون ، کرت لوین، هوارد گاردنر و ... تست های چهار گزینه ای را از برنامه های خود کنار گذاشته اند. در ایران نیز استادان بزرگی چون: دکتر غلامحسین شکوهی(ره)، دکتر علی محمد کاردان (ره)، دکتر سید امین قانعی راد (ره)، دکتر علیرضا کیامنش، دکتر علی رجالی و ...، سئوالات چهار گزینه ای را نقد کرده اند و بعضا معتقدند کنکور بیشترین آسیب را به تعلیم و تربیت و علم و فناوری وارد می کند. امروزه در دنیا اگر در کنار اصالت به سابقه تحصیلی دانش آموزان، آزمونی هم برگزار می کنند، این آزمون ها از نوع تشریحی است نه تستی یا چند گزینه ای.

در باره سئوالات کنکور همین بس که بعضا بدون خواندن سئوال می توان پاسخ آن را تشخیص داد و یا به گفته سید مجید حسینی (21-5-97) میانگین پاسخ ها بین 10 تا 10 - درصد بوده است که نشان می دهد این سئوالات از حد اقل استاندارد که می بایست برای گروه های نمونه هنجار یابی می شد برخوردار نبوده است، علاوه بر این، ابهام سئوالات (نا روائی محتوایی) به قدری زیاد بوده که اکثریت داوطلبان به کمتر 10 درصد سئوالات پاسخ داده و وارد دانشگاه شده اند.

قائم مقام دانشگاه علوم پزشکی همدان گفت: «خروج ۱۸۰ هزار نفر از دانش‌ آموختگان کشور در سال ۱۳۹۴ و مهاجرت به دیگر کشورها از جمله کانادا برابر است با مجموع درآمد نفت که فاجعه ‌ای برای کشور است». البته نباید تصور شود که همه اینها که مهاجرت کرده اند در کشور مقصد جایگاه مناسبی به دست آورده اند، متأسفانه کم نیستند کسانی که به سبب ضعف علم و فناوری در کشورهای گوناگون به مشاغل پَست روی آورده اند. آیا شما فکر می کنید این وقایع،  مستقل از نظام نا کارآمد سازِ کنکور- محوری است؟

اما در باره انتقاد به تأکید اینجانب در باره  اختصاص ضریب 85 درصد به سابقه تحصیلی یک ساله، بهتر است به مستند قانونی رجوع شود. مطابق تبصره 4 ماده 5 قانون؛ «بایستی 85 درصد ظرفیت پذیرش دانشجو در کل کشور بر مبنای سابقه تحصیلی باشد». این تبصره، 85 درصد ظرفیت رشته های پرطرف دار مثل پزشکی و مهندسی و حقوق دانشگاه های دولتی نظیر دانشگاه تهران، صنعتی شریف، شهید بهشتی، امیر کبیر، علم و صنعت، و رشته های پزشکی و مهندسی و حقوق دانشگاه های دولتی  شیراز، مشهد، اصفهان و نظیر اینها را در همه مراکز استان ها در بر می گیرد؛ اما سازمان سنجش 11 سال است که قانون را زیر پا گذاشته و رشته- محل های کم طرف دار را به انتخاب از طریق سابقه تحصیلی اختصاص داده است.

با توجه به این که همه داوطلبان در کنکور شرکت می کنند؛ برای تحقق این تبصره ضرورت دارد؛ ضریب سابقه تحصیلی به 85 درصد افزایش و ضریب کنکور به 15 درصد کاهش یابد.

ضمنا با توجه به تعریف مجدد سابقه تحصیلی در ماده واحده اصلاحی قانون در سال 95، ضرورتی ندارد همه دروس در همه پایه های تحصیلی تحت پوشش امتحانات نهائی قرار گیرد.

لازم به یادآوری است 77 سال قبل از پیدایش کنکور، ورود به آموزش عالی با محوریت سابقه تحصیلی (تنها در یک عدد معدل سال آخر متوسطه نه نمرات همه دروس آن سال) انجام می شد و اگر دانشگاهی در کنار محوریت سابقه تحصیلی، از آزمون ورودی استفاده می کرد، این آزمون ها با سئوالات تشریحی برگزار می شد.  

همچنین، در سه سال قبل از انقلاب اسلامی نیز سابقه تحصیلی که تنها در همان یک نمره معدل سال آخر متوسطه خلاصه می شد با ضریب تأثیر 5 (60 %) و کنکور با ضریب تأثیر 2 (40%) معیار ورود به آموزش عالی بود؛ بنا به نقل بسیاری از استادان دانشگاه، فارغ التحصیلان نظام سنجش و پذیرش دانشجو در قبل از  پیدایش کنکور (با سئوالات چهار گزینه ای) و در سال های آخر رژیم گذشته  که سابقه تحصیلی از ضریب تأثیر بالاتر برخوردار بود؛ نسبت به فارغ التحصلان نظام کنکور– محور کنونی (متناسب با پیشرفت های علم و فناوری در هر دو زمان)، از سواد علم و فناوری و کارآئی بالاتری برخوردار بودند. بنا به نقل قول آقای فیاضی نماینده محترم مجلس از دکتر قاضی زاده هاشمی، حتی ورودی های سال 94 که با استفاده از 30 درصد ضریب تأثیر قطعی سابقه تحصیلی وارد دانشگاه ها شده اند نسبت به سایرین از سواد علمی بالاتری برخوردارند.

علاوه بر این، همه دانشگاه های معتبر جهان، سابقه تحصیلی و نمرات یک یا سه سال آخر دوره دبیرستان را محور سنجش و پذیرش دانشجو قرار می دهند و اگر از آزمون های جانبی تشریحی نظیر SAT و یا FACT استفاده می کنند، ابزار فرعی برای دادن تسهیلات به دانشجو است.

متأسفانه نگارنده نقد یادداشت اینجانب که از درک مفهوم پاراگراف زیر(خطاب به آقای دکتر توکلی) عاجز بوده، اینجانب را به کم اطلاعی متهم کرده است. لذا امیدوارم با مطالعه مجدد پی به اشتباه در برداشت خود ببرد، که نمی توان از آن استنباط کرد که «معدل های بالا مربوط به مناطق محروم یا روستا هاست و معدل های پائین مربوط به افرادی است که تمکن مالی دارند». بدیهی است تعمیم واژه های «چند نفر» و «بسیاری از» به همه داوطلبان تفسیر به رأی و بر داشت غلط نویسنده است. ضمن اینکه از واژه «شهر و روستا» استفاده شده  نه مناطق محروم یا روستا ها!!

«جناب آقای دکتر توکلی، آیا می دانید چند نفر از دیپلمه های دارای معدل 9 و 10 و 11 تا 13 با کمک همان آموزشگاه هائی که شما از آن یاد کردید با دو پینگ ترفند های کنکور و با حد اقل سواد علمی رتبه های بالای  کنکور را کسب کرده اند و صندلی رشته های پزشکی و مهندسی دانشگاه های برتر کشور را از بسیاری از دارندگان معدل های 18 و19 و 20 در شهر و روستا (که پول شهریه آن آموزشگاه ها را نداشته اند) غصب کرده اند؟».

در باره مقایسه سئوالات تشریحی و چهار گزینه ای (مشهور به تستی) به یادداشت اینجانب با عنوان : « سئوالات چهار گزینه ای کنکور یا سئوالات تشریحی امتحانات نهائی/ کدام استاندارد است؟» که در اردیبهشت 97 در سایت الف منتشر شد مراجعه شود.

آقای محترمی که خود را خیلی مطلع و دیگران را بی اطلاع می دانید؛ بدین وسیله به اطلاع شما می رساند: دانش آموزان سال آخر متوسطه حق داشتند در کنکور شرکت کنند و با داشتن معدل 7 و تجدید شده در چند درس، در امتحانات شهریور ماه شرکت کنند و درصورت قبول شدن وارد دانشگاه شوند.

به خاطر این که مطالب بنده به مذاق تان خوش نیامده بنده توصیه می کنم به جای خون گریه کردن به حال نظام آموزشی، خوب فکر کنید بعد بنویسید، با این حال جهت اطلاع حضرتعالی، اینجانب چند نوبت طراح سئوال امتحانی بوده ام و ضمنا اگر یادداشت های دیگر اینجانب را مطالعه کنید؛ ملاحظه خواهید کرد که در چند یادداشت؛ اعمال ضریب تأثیر قطعی 85 درصد برای سابقه تحصیلی را مشروط به موارد زیر کرده ام:

  1-  امنیت سئوالات امتحانی در حد بالاترین درجه اطمینان افزایش یابد.

2- ویژگی های  استاندارد در سئوالات امتحانی ارتقاء یابد و از نوع سئوالات المپیادی و طرح تیمز استفاده شود.

3- حوزه های امتحانی با وسعت بیشتر انتخاب و تعداد آن به نصف کاهش داده شود.

4- سئوالات امتحانی هر حوزه امتحانی در مرکز به تعداد داوطلبان هر حوزه تکثیر و توزیع شود که نیاز به تکثیر در محل نباشد.

5- مقیاس نمرات را از 20 به 120 تا 160 تغییر یابد.

6- به جای بارم بندی سئوالات از کد گذاری استفاده شود (نظیر مسابقات بین المللی تیمز).

7- حوزه های امتحانی اوراق دانش آموزان را پس از امتحان و جدا کردن سر برگ مشخصات، بلا فاصله اسکن و فایل آن را به مرکز استان و پایتخت ارسال کنند.

8-تصحیح اوراق امتحانی به صورت الکترونیکی (هر ورقه توسط دو تا سه تن از معلمان مجرب و امین در مراکز استان و به صورت نمونه ای در پایتخت) انجام شود.

9-  در پایتخت با استفاده از نمونه گیری تصادفی سیستماتیک تعدادی از اوراق امتحانی توسط معلمان طراح سئوال باز تصحیح شود و خطای تصحیح و نمونه گیری را کنترل و در صورت لزوم اقدام اصلاحی لازم را انجام دهند.

10- میانگین نمرات دانش آموزان در استان های مختلف بررسی شود و در صورت معنی داری تفاوت قبل از اعلام نتیجه چاره اندیشی شود.

11- تصویب مجازات های بسیار شدید (تا حبس ابد) برای خاطیان امتحانات نهائی در مراجع قضائی .

12-به وزارت آموزش و پرورش دو سال مهلت داده شود تا با استفاده از نوع سئوالات تشریحی SAT ، FACT و GRE و بومی سازی آن، شرایط آزمون الکترونیکی (بدون کاغذ و قلم) دانش آموزان را فراهم نماید.

*- پژوهشگر حوزه تعلیم و تربیت