خبرگزاری تسنیم: روز یکشنبه 28 آبان 1402 نمایشگاه بزرگ دستاوردهای جدید نیروی هوافضای سپاه مورد بازدید فرماندهی کل قوا قرار گرفت که همچون نمایشگاه اول در اردیبهشت 1393، دربردارنده تجهیزات مدرن و جدید و رونمایی نشده‌ای در حوزه‌های مختلف بود.
در گزارش پیشین به معرفی موشک هایپرسونیک «فتاح 2» پرداختیم و در این نوشته سامانه پدافند هوایی «مهران» را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
* شروع جهش سپاه در عرصه پدافند
نشست خبری فرمانده سابق کل سپاه سردار سرلشکر جعفری در شهریور 1391 که در آن برای اولین بار از پهپاد «شاهد 129» و سامانه پدافند هوایی «رعد» نام برده شد را می‌توان نقطه شروع اطلاع رسانی در روند رو به رشد سریع سپاه بر مبنای توانمندی بومی در حوزه پدافند هوایی موشکی دانست.
کمی بعد تصاویری از سامانه مذکور و شلیک آن نمایش داده شد. سامانه رعد با برد 50 کیلومتر و قابلیت هدف قراردادن پرنده‌های مهاجم در ارتفاع بیش از 21 کیلومتر (70 هزار پا) توأم با قابلیت تحرک، سامانه‌ای بود که با نگاهی به بوک-ام-2ئی روسی ساخته شده بود.
سامانه رعد معرفی شده در سال 1391
در ابتدای این راه سردار شهید حسن طهرانی‌مقدم مسئولیت توسعه چنین سامانه‌ای را به صورت بومی تحت حمایت شهید احمد کاظمی پذیرفت و اولین محصول آن سامانه‌ای تاکتیکی و متحرک به نام بیت المقدس در زمینه سامانه‌های موشکی پدافندی بود.
متخصصان سپاه پس از رونمایی از رعد، کار بر روی اجزاء مختلف سامانه را ادامه دادند و در حدود یک سال و نیم بعد و در نمایشگاه اردیبهشت 1393 سامانه سوم خرداد را به عنوان نمونه کاملتری از رعد رونمایی کردند.
این سامانه با تجهیز به رادار آرایه فازی قابلیت درگیری همزمان با 4 هدف و شلیک دو موشک برای هر هدف (هدایت همزمان 8 موشک) را پیدا کرده بود. در آن نمایشگاه نیروی هوافضای سپاه به رهبری قولی مبنی بر رسیدن به بردهای 100 و 200 کیلومتر را در ادامه مسیر توسعه این سامانه داد؛ قولی که به خوبی محقق شد.
سامانه سوم خرداد رونمایی شده در اردیبهشت 1393
در سامانه سوم خرداد هسته مرکزی یک خودروی حمل و پرتاب موشک اما مجهز به رادار و اتاق کنترل و فرماندهی (TELAR: Transporter erector launcher and radar) است که سه موشک را حمل و پرتاب می‌کند.
این خودرو به دستکم دو خودروی دیگر که صرفاً حامل سه موشک هستند مرتبط می‌شود در نتیجه هر آتشبار سامانه سوم خرداد با 9 موشک (روی سه خودرو) قابلیت درگیری همزمان با 4 هدف و دو موشک برای هرکدام را پیدا می‌کند. چند آتشبار سوم خرداد به یک مرکز کنترل متصل شده و از رادارهای هشدار زودهنگام مانند بشیر با برد 350 کیلومتر تغذیه اطلاعاتی می‌شوند.
ساختار یک گردان از سامانه سوم خرداد متشکل از چهار آتشبار
* سوم خرداد، شکارچی شاهین جهان پیمای آمریکایی
روند توسعه موشکهای طائر که در سامانه‌های پدافند هوایی رعد و سوم خرداد و طبس (نمونه ساده‌تری از سوم خرداد برای درگیری با یک هدف) مورد استفاده قرار می‌گیرد، ادامه یافت و موشکی از خانواده طائر با برد اعلام شده 105 کیلومتر هم در سال 1396 رسماً در کنار سامانه سوم خرداد مشاهده شد. همچنین شواهدی از به کارگیری گونه‌های مختلفی از جستجوگرها در موشکهای طائر وجود دارد.
نمونه‌هایی از جستجوگرهای موشکهای پدافند هوایی طائر
با عملیاتی شدن نسخه جدید موشکهای طائر، برد مفید این سامانه نسبت به نمونه اول به بیش از دو برابر ارتقاء داده شد ضمن اینکه همچنان قابلیت تحرک بالای خود را حفظ کرده بود.
برخی منابع از موشک مذکور با نام سوم خرداد (هم نام خود سامانه) یاد کرده‌اند. سامانه‌های سوم خرداد در این مقطع به یک دوربین حرارتی برد بلند هم مجهز شدند که می‌تواند در جهت اشراف دقیق‌تر روی هدف و امکان شلیک موشک در شرایط وجود جنگ الکترونیک شدید کمک کند.
پیشتر هم سپاه سامانه رعد 2 را به عنوان سامانه‌ای غیرفعال (پسیو) بر اساس سامانه‌های اپتیکی کشف و ردگیری برای برد 70 کیلومتر توسعه داده بود.
سامانه اپتیکی مورد استفاده در رعد 2 با برد 70 کیلومتر
سامانه سوم خرداد در رزمایشهای مختلف پدافند هوایی به خوبی مورد آزمایش و ارزیابی قرار گرفت و با وجود مشکلات بودجه دفاعی کشور، در دست تولید قرار گرفت و در نقاط مختلف مستقر شد.
از جمله این مناطق، نواحی جنوبی کشور بود که از قضا یکی از خبرسازترین رخدادهای موفقیت سامانه‌های بومی پدافندی هم در همین منطقه رقم خورد.
در 31 خرداد 1398 یک پهپاد شناسایی-جاسوسی RQ-4 گلوبال هاوک آمریکایی که چند بار به حریم کشورمان تجاوز کرده بود پس از چند اخطار با یک شلیک سامانه سوم خرداد در ارتفاع بیش از 14 کیلومتری مورد اصابت قرار گرفت و منهدم شد.
بیشتر بخوانید
این پرنده با وجود مجهز بودن به انواع سامانه‌های رصد و هشدار فعالیتهای راداری و سیگنالی و نیز سامانه‌های خودکار خودمحافظتی و انواع فریب دهنده‌های سیگنالی و راداری مورد هدف قرار گرفت.
نمونه سامانه سوم خرداد که در انهدام پهپاد گلوبال هاوک آمریکایی مورد استفاده قرار گرفت
سامانه سوم خرداد آزمایشهای موفقی در شلیک از روی واحدهای شناور نیروی دریایی سپاه را هم به ثبت رساند و در نتیجه به عنوان سامانه دفاعی روی شناور چندمنظوره شهید رودکی معرفی شده و همچنین روی سایر شناورهای لجستیکی و پشتیبانی این نیرو هم قابل به کارگیری است.
شناور شهید سیاوشی که شلیک سوم خرداد از روی آن صورت گرفت
* سوم خرداد برد بلند
در رژه 31 شهریور 1401 از نمونه برد بلند سوم خرداد با برد اعلام شده 200 کیلومتر رونمایی شد. این سامانه از موشکی با طول بیشتر و موتوری با قطر کمی بیشتر استفاده می‌کند.
همانند سوم خرداد برد متوسط، این نمونه هم دارای سه موشک و رادار آرایه فازی البته با برد بیشتر مستقر روی پرتابگرها (تلار) بود. با این سامانه یک بار دیگر برد پدافند موشکی سپاه دو برابر شد و در فاصله یک دهه از سامانه 50 کیلومتری رعد به چهار برابر ارتقاء پیدا کرد.
این سامانه امکان درگیری با اهداف در اغلب نواحی حاشیه جنوبی خلیج فارس را از سواحل جنوبی کشورمان برای سپاه ایجاد کرد.
نمونه برد بلند سوم خرداد
همچنین در جریان بازدید وزیر دفاع روسیه از نیروی هوافضای سپاه و کمی بعد در رژه نیروهای مسلح در شهریور 1402 از سامانه سوم خرداد مجهز به پرتابگرهای جعبه‌ای (کنیستر) برای اولین بار رونمایی شد.
با استفاده از این نوع پرتابگر، موشکها مقاومت بهتری نسبت به تغییرات شرایط محیطی و آسیب‌های احتمالی پیدا کرده و خصوصاً احتمال آسیب دیدن آنها در برابر حملات ریزپرنده‌ها کاهش می‌یابد. پرتابگر مشاهده شده از این نوع برای سامانه‌های پدافندی سپاه دارای 6 موشک بود.
پرتابگر 6 موشکی در جریان بازدید وزیر دفاع روسیه از نیروی هوافضای سپاه
پرتابگر 6 موشکی جدید سامانه سوم خرداد
در نمایشگاه چند روز پیش نیروی هوافضای سپاه نیز یک گونه جدید و خاص از سامانه سوم خرداد مشاهده شد که تفاوتهایی در بخش رادار سامانه دیده می‌شود اما تفاوت مهمتر، حذف موشک میانی از مجموعه سه موشک و افزودن یک دکل کوچک که سامانه‌های ارتباطی روی آن نصب شده است.
ممکن است این گونه برای پوشش بهتر روی اهداف ارتفاع پایین یا برای ارتباط متفاوت موشکها و سامانه توسعه یافته باشد.
نمونه جدیدی از سوم خرداد که به جای موشک وسطی یک دکل حامل آنتن اضافه شده است
* «مهران»؛ سامانه جدید برد بلند و ضد آواکس
روند توسعه بُرد در سامانه‌های سوم خرداد به بردهای بالاتر و تثبیت در سطح اثرگذاری راهبردی که با رسیدن به برد 200 کیلومتر شروع شده بود، در بازدید فرماندهی کل قوا از نمایشگاه نیروی هوافضا در آبان 1402 و با سامانه‌ای به نام مهران وارد فاز جدیدی شد.
سامانه مهران که در 28 آبان با حضور فرماندهی کل قوا رونمایی شد
مهران سامانه‌ای برد بلند است که هسته مرکزی آتشبار آن شامل چهار موشک مستقر در پرتابگر جعبه‌ای و رادار آرایه فازی و یک سامانه برد بلند اپتیکی روی یک خودروی تاکتیکی بوده و در کنار آن به خودروهای حامل 6 موشک دارای پرتابگر جعبه‌ای متصل می‌شود.
این سامانه وارث موشک 200 کیلومتری سوم خرداد است که با نام مهران 1 به این سامانه ملحق شده و همچنین به موشکی دوربردتر به نام مهران 2 هم مجهز شده که برد اعلام شده برای آن 320 کیلومتر است.
به این ترتیب سامانه مهران به عنوان سامانه پدافند هوایی موشکی راهبردی از دو نوع موشک استفاده می‌کند.
موشک مهران 1
موشک مهران 2
در تلار سامانه مهران، چهار موشک روی دو بازوی مختلف نصب شده‌اند که از تصاویر منتشر شده برداشت می‌شود هر یک از این دو بازو در راستای ارتفاعی دارای درجه آزادی مستقل حرکتی هستند.
همچنین کل مجموعه موشکها و رادار قابلیت چرخش در صفحه افقی را هم دارند.
رادار و اپتیک سامانه مهران هم به صورت مکانیکی به هم متصل شده و در زمان حرکت به حالت افقی قرار می‌گیرند تا سامانه کمترین حجم فیزیکی را داشته باشد.
سامانه اپتیکی نصب شده روی مهران، به تنهایی قابلیت دو درجه آزادی حرکتی در سمت و ارتفاع را دارد.
سامانه مهران با پرتابگر جدید با دو بازوی مستقل در راستای ارتفاعی (سمت راست) و همچنین پرتابگر 6 موشکی (سمت چپ)
رادار و اپتیک سامانه مهران که به سمت پشت به حالت افقی جمع می‌شوند
نمای دیگری از رادار و اپتیک سامانه مهران
سپاه ترکیب ویژه و اثبات شده در سوم خرداد یعنی تحرک بالا، رادار پیشرفته آرایه فازی و موشکهای چابک سوخت جامد را با اضافه کردن یک عنصر دیگر یعنی حفاظت از موشک در داخل پرتابگر در سامانه جدید مهران به کار گرفته تا این بار بتواند حتی روی پرنده‌های دشمن در محدوده امن در داخل فضای کشورهای متخاصم احتمالی هم اثرگذاری داشته باشد.
مهران با موشکهای 320 کیلومتری خود می‌تواند انواع بمب افکن، سوخت رسان، هواپیماهای ترابری راهبردی و انواع هواپیماهای شناسایی و شنود و رادار پرنده را که در بردهایی فراتر از سامانه‌های تاکتیکی مرسوم پرواز می‌کنند را هم تهدید کند.
قطعاً مهران همانند سایر سامانه‌ها با اتصال به رادارهای کشف و شناسایی اولیه از نظر اطلاعاتی پشتیبانی می‌شود تا در بهترین زمان ممکن بتواند با اهداف در مناسب‌ترین برد درگیر شود.
موشک برد بلند مهران 2 در کنار پرتابگر 6 موشکی این سامانه
وجه دیگر ارزش عملیاتی سامانه‌ای همچون مهران که قابلیت تحرک بسیار بالایی دارد این است که با توجه به امکان حضور آن در هر نقطه ای از نواحی مرزی و خصوصاً سواحل جنوبی کشور، هواپیماهای شناسایی و رادارهای پرنده (آواکس) باید برای ایمن ماند خود، در فواصل بیش از 320 کیلومتری از کشور پرواز کنند که به معنی کاهش شعاع مفید شناسایی آنها با حسگرهای موجود است. بماند که پیش از این هم قابلیت جنگ الکترونیک سپاه و ارتش در فواصل 400 کیلومتری تثبیت و دشمن آن را کاملا درک کرده است.
