صنعت نفت ایران به عنوان پیشرانه ی اقتصاد ایران، علاوه بر اینکه با درآمدهای مستقیم نفتی موجب توسعه ی کشور می شود در هر طرح و پروژه ی خود، زمینه ی اشتغال هزاران نفر را در سایت ساخت تاسیسات ایجاد کرده و رونق کارخانجات ساخت تجهیزات و قطعات را فراهم می کند از طرفی قراردادهای اصلی و فرعی هر طرح با پرداخت مالیات، تامین اجتماعی، عوارض گمرکی و بیمه تاسیسات به طور غیر مستقیم، قسمتهای دیگر اقتصاد را رونق می بخشد .
اکنون که در سال پنجم دولت تدبیر و امید قرار داریم شاهد رکودی در توسعه ی میادین نفت و گاز و صنعت نفت و گاز هستیم که پس از انقلاب بی سابقه است چرا که در سخت ترین دوران جنگ تحمیلی و تحریمهای شدید هسته ای، چرخ توسعه بسیار فعالتر و با نشاط تر می چرخید موارد زیر برگهایی است از ایجاد مانع توسط جناب مهندس زنگنه و همکارانش که منجر به رکود و حذف اشتغال در پروژه های صنعت نفت شده است :
- طرح توسعه ی میدان گازی کیش: مراجعه به فرمایشهای جناب وزیر در جلسه رای اعتماد در سال 1392 بیانگر وعده ی توسعه ی میدان گازی کیش بود قبل از ورود جناب زنگنه ، فاز دو و سه میدان گازی کیش با یک مذاکره ی طولانی، یک قرارداد بیع متقابل پاراف شده را روی میز داشت که سرمایه گذار داخلی برای فاز دو و سه میدان گازی کیش به ارزش حدود 5 میلیارد دلار کتبا متعهد شده بود اما جناب وزیر با این وعده که اروپاییان وارد توسعه ی میدان خواهند شد سال پنجمی است که توسعه ی این میدان را متوقف کرده و از اروپاییان هم خبری نیست. حتی فاز یک این میدان که افزون بر 800 میلیون دلار در آن هزینه شده است با طرح استراتژی های مختلف مسکوت گذاشته شده است و اخیرا وزیر محترم حتی شرکت توسعه دهنده ی آن را نیز تغییر داده است!! تنها دستاورد پنجساله وزیر در این میدان دو یادداشت تفاهمی است که از اولی قریب یکسال می گذرد و هیچ اتفاقی را در توسعه ی این میدان موجب نشده است.
- توسعه ی فاز یازده پارس جنوبی : عملکرد پنجساله وزارت نفت در فاز یازده شامل کنار گذاشتن پتروپارس و مجددا عقد قرارداد با توتال، پتروپارس و سی ان پی سی بوده است که خوشبینانه چهار سال دیگر به بهره برداری می رسد آنهم به شرطی که توتال کنار نکشد (که زمزمه های انصراف شنیده می شود). ابتدای کنار گذاشتن پیمانکار ایرانی، ادعا این بود که پیمانکار ایرانی تاخیر دارد و اجرای پروژه 7 الی 8 سال طول می کشد در حالی که در سناریوی پی گرفته شده توسط وزیر محترم تنها در سال چهارم وزارت ایشان، انعقاد قرارداد فاز یازده محقق شد و اگر همه چیز درست پیش برود تولید از فاز یازده 9 ساله خواهد شد آیا واقعا کنار گذاشتن پیمانکار ایرانی معقول بود؟
- کارخانه ی گاز و گاز مایع 3200( NGL- 3200): قرارداد این کارخانه کمی قبل از دولت یازدهم توسط دولت دهم با ارزش حدود 1.3 میلیارد یورو منعقد شده بود تامین کننده مالی آن پتروشیمی بندر امام بود که در اوج دوران تحریم، پیش پرداخت و صورت وضعیتهای این طرح را به طور منظم پرداخت می کرد اما با حضور جناب وزیر و کنار گذاشتن این پروژه از عداد پروژه های شرکت متن و واگذاری ناقص الخلقه ی آن به مجموعه ی دیگر این پروژه پس از واگذاری فقط سه درصد پیشرفت داشته است هم اکنون علاوه بر اینکه این پروژه در سال 96 افتتاح نشد و پیش بینی افتتاح آن برای سه سال دیگر هم وجود ندارد در این فقره نیز باید کماکان حدود 180 میلیون فوت مکعب گاز میادین غرب کارون بسوزد تا علاوه بر هدر رفت سرمایه های ملی، موجبات آلودگی بیش از پیش هوای خوزستان را فراهم آورد.
- میدان آزادگان جنوبی: مناقصه ی ساخت کارخانه بهره برداری این میدان، طی چند سال اخیر برای چندمین بار با نظر وزیر محترم، تغییر ساختار و هویت داده و عقب افتاده است در حالی که دهها حلقه چاه این میدان مشترک آماده تولید و ارسال نفت به کارخانه هستند و به دلیل عدم احداث کارخانه بهره برداری، امکان تولید از آن فراهم نشده است. در حالی که انعقاد قرارداد احداث کارخانه ی آن از سال 1392 زمینه ی تولید از دهها حلقه چاه این میدان را فراهم می کرد فعالیتهای این کارخانه اخیرا شروع شده است که خوشبینانه اواخر دولت دوازدهم به تولید خواهد رسید توسعه فازهای بعدی میدان نیز سرنوشت شوم قالب قراردادهای IPC در بقیه میادین را پیدا کرده است در واقع هیچ خبری از هیچ چیز نیست، اقدام عملی هم پیشکش.
- میدان یاران: در حالی که پیمانکار داخلی در قالب بیع متقابل فاز یک توسعه میدان یاران شمالی را انجام داده است وزیر محترم توسعه ی فاز دو را منوط به گرفتن شریک خارجی کرده است پیمانکار فاز یک را موفقیت آمیز توسعه داده ولی برای فاز دو باید شریک خارجی مورد تایید وزیر بیاورد!! توسعه این میدان نیز متوقف مانده است.
- عدم توسعه ظرفیتهای پالایشگاهی در بخش نفت: وزیر محترم کماکان توسعه ی خام فروشی را در دستور کار دارد و مانع جدی توسعه ظرفیت پالایشی توسط وزارت نفت یا بخش خصوصی است اگر چه پنج سال گذشته وزارت نفت سعی کرده مانورهای تبلیغاتی در خصوص پالایشگاههای کوچک و ... صرفا در مقام حرف داشته باشد حتی یک بشکه ظرفیت پالایشی را بجز آنچه قبلا در دستور کار بوده را پیش نبرده است بماند که همان پالایشگاه ستاره هم مدتها برای تکمیل و تولیدی شدن، با موانع مالی ایجاد شده و مدیریت پروژه ای وزارت نفت، دست به گریبان بود.
- مقاومت در قبال ظرفیتهای توسعه ای در بخش پتروشیمی : عدم تامین خوراک و ایجاد اشکالات سریالی در مسیر سرمایه گذاران داخلی و خارجی، طی 5 سال گذشته تولید اتیلن، پروپیلن و سایر محصولات پتروشیمی را در فاز دو پتروشیمی کنگان، در پتروشیمی عسلویه، قشم، اروند و ... معطل گذاشته است آنچه دیده می شود این است که وزارت نفت کماکان مایل است سیاست خام فروشی در دستور کار باشد تا اینکه به ایجاد ارزش افزوده روی بیاورد.
موارد فوق در برگیرنده اغلب محورهای فعالیت های وزارت نفت است که همگی در رکود و رخوت به سر می برد و سهم وزارت نفت به عنوان پیشران اقتصاد کشور در زمینه ی ایجاد اشتغال را به عددی نزدیک به صفر رسانده است قابل باور نیست که وزیری با حدود سه دهه وزارت نداند که چه راهی را درپیش گرفته است که اگر هم نمی دانست در سال پنجم دولت خود بنا به تجربه باید با مشاهده کارنامه ی 4 ساله خود چنین چیزی را می دانست. چقدر می توان در سیاستهای وزارت نفت به اسب خوش بینی مجال یکه تازی داد؟ متاسفانه شواهد نشان می‌دهد وزارت نفت جز چند طرح ناچیز از قبل تعریف شده، طرح جدیدی را برای اقتصاد مقاومتی معرفی نکرده است .
*کارشناس نفت
