در ادبیات سیاسی و روابط بینالملل، مذاکره همواره یکی از ابزارهای مهم در پیشبرد اهداف ملی، دفاع از منافع کشور و مدیریت بحرانها تلقی شده است. اما این نگاه که «مذاکره راهحل همه مشکلات است» یا باید بدون شرط و هزینهسنجی وارد گفتوگو شد،یا صرفا برای اقناع افکارجهانی وعمومی خطایی راهبردی و خطرناک است. مذاکره، ابزار قدرت است، نه جایگزین قدرت. استفاده صحیح از این ابزار، نیازمند شناخت درست از شرایط، نیتها، و اهداف وحتا تاکتیک های طرف مقابل است.
مذاکره برای مذاکره؛ انحراف از راهبرد ملی
اگر مذاکره صرفاً برای نشان دادن ظاهر تعامل یا جلب رضایت قدرتهای جهانی صورت گیرد، بدون آنکه محتوایی واقعی و نتیجهای ملموس برای ملت داشته باشد، به نوعی بازی خوردن در زمین طرف مقابل تبدیل میشود. تجربههای چند دهه اخیر نشان داده است که قدرتهای معارض، مذاکره را نه برای حل اختلاف، بلکه برای:
خرید زمان،
فرسایش اراده سیاسی کشور هدف،
نفوذ در فضای داخلی و القای دوگانههای کاذب،
استفاده میکنند.
بنابراین «مذاکره برای مذاکره» یعنی تن دادن به یک نمایش سیاسی که محصول آن، نه تأمین منافع ملی، بلکه مصرف رسانهای برای طرف مقابل است.
دیپلماسی زمانی ثمربخش است که بر پایه صداقت، احترام متقابل و تناسب منافع شکل گیرد. اما وقتی با طرفی مواجهیم که:
طمع تصاحب منابع یا امتیازات حیاتی کشور ما را دارد،
در پی فتنهانگیزی و برهم زدن ثبات داخلی است،
سابقه طولانی در نقض عهد و بیصداقتی دارد،
آنگاه ورود به مذاکره بدون تضمینهای واقعی و بدون ابزار فشار، نه تنها بینتیجه است بلکه زیانبار خواهد بود.
تجربه ایران در پروندههای مختلف، از ماجرای هستهای تا تحولات منطقه، ثابت کرده که فریب لبخندهای دیپلماتیک و وعدههای پشت میز مذاکره، بارها موجب امتیازدهی بیحاصل به طرفهای بدعهد شده است.
دیپلماسی تهاجمی درمذاکره
در شرایطی که طرف مقابل عزم دشمنی دارد و مذاکره را تنها پلی برای تحمیل خواستههایش میداند، بهترین انتخاب، عدم مذاکره یا دیپلماسی تهاجمی است. دیپلماسی تهاجمی به معنای آغاز مقابله سخت نیست، بلکه به کارگیری هوشمندانه همه ظرفیتها برای تغییر معادله به نفع خود است.
رویکرد:
۱-فعالسازی مسیرهای چندجانبه و ابتکار عملهای موازی،
۲-افزایش هزینههای طرف مقابل از طریق ائتلافسازی منطقهای و جهانی،
۳-عملیات رسانهای و افکار عمومی برای افشای نیات واقعی دشمن،
۴-بهرهگیری از قدرت اقتصادی، نظامی و علمی برای تقویت موقعیت چانهزنی.
طرف مقابل را از حالت هجومی به حالت تدافعی منتقل کرده و امکان تحمیل شرایط خود را افزایش میدهد.
دیپلماسی از موضع قدرت
امام خمینی(ره) و امام خامنهای بارها تأکید کردهاند که مذاکره باید از «موضع قدرت» انجام شود. این قدرت، صرفاً نظامی نیست؛ بلکه ترکیبی از:
انسجام داخلی،
استقلال اقتصادی،
برتری علمی و فناوری،
عمق استراتژیک منطقهای،
و توان اقناع افکار عمومی جهانی
است.
وقتی ابزارهای قدرت در اختیار باشد، حتی مذاکره با دشمن دیرینه هم میتواند به نتایج مطلوب برسد، زیرا طرف مقابل مجبور به پذیرش واقعیتهای جدید خواهد بود.
نقشه راه برای دیپلماسی مقتدرانه
۱. پیششرطهای روشن: قبل از هر نشست، تعهدات و تضمینهای عملی طرف مقابل تعیین شود.
۲. مدیریت افکار عمومی داخلی: جلوگیری از دوقطبیسازی و ارائه تصویر واقعی از شرایط مذاکرات.
۳-همافزایی با متحدان راهبردی: برای افزایش اهرم فشار.
۴-حفظ گزینههای جایگزین: عدم وابستگی به یک مسیر یا یک بازیگر خارجی
۵-بهکارگیری دیپلماسی چندلایه: همزمان در حوزههای اقتصادی، فرهنگی، نظامی و حقوقی.درمذاکرات فعلی ودر حال انجام فرضیه اقناع جهانی وافکار عمومی است در حالیکه
۱-سازمان ها ونهاد های بین المللی تحت تاثیر فشار وگاهی سلطه آمریکا واروپا واسرائیل با هرشرایطی مسیر از پیش تعیین شده وتقابل خود را در رابطه با جمهوری اسلامی دنبال میکنند.
۲-افکار عمومی جهان وحتا داخلی علیرغم گرایش های مختلف سیاسی درک واقع بینانه از رفتار غیر متعهدانه وغیرحرفه ای وخصومت آمیز طرفهای ما دارند
۳-بدون تعارف زاویه وتعارض بین توصیه ها ونظرات رهبری در رابطه با مذاکره موجب کاهش قدرت ملی وافزایش طمع طرف مقابل خواهد شد.
۴-هر گونه مماشات موجب درخواستهای جدید طرفهای مقابل است.
جمعبندی
مذاکره، هنر مدیریت منافع متقابل است، نه مراسم امتیازدهی یکطرفه. هرگاه طمع، فتنه و بیصداقتی از سوی طرف مقابل آشکار شود، ادامه مذاکره تنها به معنای مشروعیتبخشی به رفتارهای خصمانه اوست. در چنین شرایطی، یا باید راههای جایگزین را برگزید و از ابزار قدرت برای تحمیل شرایط خود استفاده کرد، یا با دیپلماسی تهاجمی، ابتکار عمل را در میدان و میز مذاکره توأمان در دست گرفت.
جمهوری اسلامی ایران، با تکیه بر تجربههای تلخ و شیرین خود، امروز بیش از هر زمان دیگر میداند که مذاکره به هر قیمت، خود بخشی از هزینه دشمنی است و تنها مذاکرهای ارزش دارد که در خدمت عزت ملی، منافع پایدار و امنیت نسلهای آینده باشد.
