در سال 77 به این منظور قانونی به نام «قانون انطباق امور اداری و فنی موسسات پزشکی با موازین شرعی» با قید دو فوریت به تصویب مجلس پنجم رسید و بعد از آن به دولت نیز ابلاغ شد. با وجود بهبود شرایط بعد از تصویب این قانون هنوز با گذشت 20 سال مواردی گزارش می‌شود که بدیهی‌ترین نکات پیرامون حریم شخصی و شرعی بیمار در آن رعایت نمی‌شود. از طرفی مسوولین وزارت بهداشت همواره میان صحبت‌هایشان اعلام کردند که برای اجرایی شدن قطعی این قانون با کمبود پزشک، رادیولوژیست و سونولوژیست خانم مواجه هستند.

برای پرداختن پیرامون این دغدغه با «معصومه بازرگان» مدیر سابق بیمارستان حضرت زینب (ع) شیراز و از اعضای اصلی تنظیم این قانون و بعد از آن بازرس اجرایی این قانون در استان فارس به عنوان یکی از نمونه‌ترین استان‌های کشور که توانستند این قانون را در این استان بزرگ اجرایی کنند گفتگو کردیم.

شما از جمله کسانی هستید که در زمان تنظیم قانون انطباق امور اداری و فنی موسسات پزشکی با موازین شرعی حضور داشتید. آن زمان که این قانون تنظیم شد به چه چیزهایی دقت کردید؟

در اردیبهشت ۷۷ این قانون به تصویب مجلس و شورای نگهبان رسید و به مراکز پزشکی و درمانی ابلاغ شد. دانشگاه علوم پزشکی شیراز از همان سال کمیته‌ای برای اجرای قانون انطباق تشکیل داد. در این کمیته افراد صاحب‌نظری دعوت شدند که می‌توانستند راجع به این موضوعات نظر بدهند. من هم آن موقع مدیر بیمارستان زنان و زایمان زینبیه شیراز بودم. این کمیته ماهی یکبار تشکیل می‌شد. ما در این جلسات مصوباتی داشتیم که ابلاغ و پیگیری می‌شد. تا اینکه سال ۸۹ برای من ابلاغی زدند که مسئول نظارت این قانون در بیمارستان‌ها و مراکز درمانی استان فارس باشم. من از تیرماه ۸۹ به عنوان بازرس مشغول کار شدم.

بعد از بازرس شدن به چه نکاتی در بیمارستان‌ها دقت کردید؟

بر اساس آئین‌نامه قانون انطباق، شاخص‌هایی را برای بیمارستان‌ها مشخص کردیم که بر مبنای آنها بیمارستان‌ها را مورد ارزشیابی قرار بدهیم. در طی بازدید‌هایی که انجام می‌دادیم به این دقت می‌کردیم که ببینیم به چه شکل می‌توانیم به رعایت حقوق شرعی بیماران، به خصوص خانم‌ها نزدیک شویم.

در این بازرسی‌ها به چه مواردی بیشتر دقت می‌کردید و سعی کردید مشکلات را چطور و با چه پیشنهاداتی حل کنید؟

اولین وهله این بود که بررسی کنیم مسئولین بیمارستان‌ها خودشان چقدر نسبت به رعایت این قانون حساس هستند؟ آیا بیمارستان بخش‌های خاصی برای بانوان دارند؟ آیا مراقبت‌هایی که برای بانوان نیاز است، توسط بانوان انجام می‌شود یا آقایون هم در آن دخالت دارند؟ توجه به تعداد پزشک‌های آقا و خانم نسبت به مراجعه کننده‌های آقا و یا خانم چقدر است؟ در مورد باقی گروه‌های درمانی مانند فیزیوتراپ، رادیولوژی و آزمایشگاهها بسیار سختگیری داشتیم که حتما برای خانم‌ها از خانم و برای آقایون، از متخصصین آقا استفاده شود. چون می‌دانستیم این ظرفیت وجود دارد. اگر مشاهده می‌کردیم که مثلا رادیولوژی یک خانم را آقا انجام داده، یادداشت می‌کردیم و از امتیاز آن بیمارستان کم می‌کردیم و در نتیجه ممکن بود، خدماتی که قرار بود دانشگاه علوم پزشکی به آن بیمارستان بدهد لغو می‌شد.

در مورد بخش زنان و زایمان نیز خیلی سختگیری داشتیم که حتی ورود خدمه مرد در این بخش مطلقا ممنوع است. اگر به ما گزارش می‌شد که یک آقای خدمه وارد این بخش شده، به هیچ عنوان نمی‌پذیرفتیم. حتی مواردی وجود داشت که ممکن بود یک خانم سنگین وزن باشد و نیاز باشد از یک مرد کمک بگیریم. ما بیمارستان‌ها را ملزم کردیم از شیوه‌ای برای انتقال مریض استفاده کنند که نیاز به حضور آقا نباشد. برای ورود به بخش زنان و زایمان گفتیم یا باید آیفون در بخش زنان و زایمان باشد که مشخص شود، قرار است چه کسی وارد این بخش شود یا اینکه یک نیروی انتظامات خانم در آنجا حضور داشته باشد. برای اتاق عمل هم لباس‌هایی طراحی کردیم که مقنعه‌های کلاه‌دار بود که علاوه بر موی سر گردن مریض هم پوشانده می‌شد. گان‌های پشت باز گله همیشگی زنان و حتی بیماران مرد بود که ما بیمارستان‌ها را ملزم کردیم، از یک گان دوربرگردان استفاده کنند که کاملا برای خانم‌ها پوشش داشت و الان اتاق عمل‌های استان فارس ملزم به استفاده از همین گان‌ها هستند.

استفاده از دکتربیهوشی آقا در اتاق عمل، گله بسیاری از خانم‌هاست و حتی دوست دارند که دکتر بیهوشی آنها هم خانم باشد. باتوجه به اینکه تعداد متخصص بیهوشی خانم زیاد نیست. چاره این کار چیست؟

باتوجه به نوع پوششی که برای مریض مشخص کردیم که دیگر عریانی سابق را ندارد، حل این مساله  راحت‌تر شد. باید بگویم که تعداد متخصصین بیهوشی خانم واقعا کم است. ما این مساله را این‌طور حل کردیم که متخصص بیهوشی همراه با یک کارشناس بیهوشی در اتاق عمل حضور پیدا می‌کند. دستورات را به کارشناس بیهوشی خانم می‌دهد و کارشناس آن‌ها را اجرا می‌کند. البته ما در شیراز بیمارستانی به نام حضرت زینب داریم که کاملا  زنانه است و اصلا متخصص بیهوشی آقا آن‌جا نداریم. 

باتوجه به اینکه قانون در سال ۷۷ تصویب شده‌است به نظر شما این قانون بعد از گذشت ۲۰ سال جامعیت لازم را دارد؟

قانون قانون است. اگر مشکلی هست، مقصر ما هستیم که درست اجرایی‌اش نکردیم. به طور مثال باید اورژانس‌ها را طوری مدیریت کنیم که حریم شخصی بیمار در آن‌جا هم حفظ شود.

زمان بازرسی‌های شما،  از طرف بیمارستان یا کادر پزشکی، مواردی وجود داشت که به دغدغه‌های شما خرده بگیرند؟ مثلا بگویند که ما دنبال درمان هستیم شما دنبال چه چیزهایی هستید؟ یا طوری رفتار کنند که انگار اجرا کردن این قانون را لازم ندانند؟

بله، این رفتارها هم بوده، هم هست و هم خواهد بود. نمی‌شود توقع داشت که هر قانونی همیشه صد در صد اجرا شود. اما خوشبختانه رئیس دانشگاه علوم پزشکی شیراز پشتیبان این قانون بودند و در صورت تخلف خیلی جدی با  افراد برخورد می‌کردند. اما بله بعضی به شوخی و جدی یا پشت سر حتی ما را مورد تمسخر قرار می‌دادند. برای بعضی پذیرش این موضوع سخت بود. ما اجرایی شدن این قانون در شیراز را راحت بدست نیاوردیم.

با این حال بیماران چطور می‌توانند گله‌های‌شان را درباره اجرایی نشدن قانون انطباق مطرح کنند؟ چون این قانون در برخی بیمارستان‌ها ممکن است رعایت نشود و این موضوع خاطره بدی را در ذهن بیماران و همراهان آن‌ها می‌سازد؟

برای همه امور پزشکی ما اداره بازرسی و شکایت در بیمارستان‌ها داریم که بیماران می‌توانند به آنجا مراجعه کنند و به آن‌جا شکایت کنند. اما کتمان نمی‌کنم که برای این موضوع پشتیبانی رئیس بیمارستان و مسئولین وزارت بهداشت خیلی مهم است و رعایت این موضوع برای خیلی‌ها علی‌السویه است. در شیراز اینطور است که ما ماهی یکبار کمیته انطباق را برای بیمارستان‌های بزرگ و دوماه یکبار برای بیمارستان‌های کوچکتر تشکیل می‌دادیم که بیمارستانها مشکلات‌شان را برای اجرای قوانین انطباق با ما در میان می‌گذارند. مثلا موردی داشتیم که آن‌ها را ملزم کرده بودیم که اطراف تخت بیماران بستری شده، باید پرده کشیده شود که حریم خصوصی بیمار حفظ شود تا در صورت کار روی بدن بیمار کسی شاهد عریانی بدن افراد نباشد. مسوولین بیمارستان اعلام کردند که ما از لحاظ بودجه برای تامین پرده مشکل داریم. آن‌ها مشکلات‌شان را با ما مطرح کردند. ما هم درباره این موضوع کمک‌شان کردیم.

بسیاری از خانم‌ها پیش از زایمان و یا حضور در بیمارستان استرس این موضوع را دارند که ممکن است در بیمارستان مواردی از نظر شرعی برایشان اتفاق بیفتد که ناراحت کننده باشد. اگربخواهید به این بیماران و به این مادرانی که چنین دغدغه و نگرانی دارند توصیه‌ای داشته باشید چه  می‌‌‌گویید؟

جدای از مسائل شرعی، رعایت همه این موارد اصلا حق بیمار است. از آنها می‌خواهیم روی این مسائل که واقعا حق آنهاست پافشاری کنند. چطور وقتی پولی می‌دهیم و جنسی را می‌خریم دقت می‌کنیم همه معیارهایی را که می‌خواهیم داشته باشد و بعد خرید می‌‌کنیم. اینجا هم همین است مردم برای این امور هزینه می‌دهند، یا اینکه بیمه پول آن را پرداخت می‌کند و افراد باید در ازای این موضوع خدمات درست دریافت کنند. بیمارستان‌ها موظف هستند که این خدمت را که بر پایه قانون انطباق است، درست انجام دهند. اگر هرکدام از ما به سهم خودمان بخواهیم در صورت انجام نشدن این قانون، آن را پیگیری و شکایت کنیم شاید یکباره کن‌فیکون نشود اما به مرور نظارت بر این موضوع روز به روز بهتر خواهد شد و من خودم به شخصه این تفاوت را در چندسال اخیر نسبت به سال‌های قبل می‌بینم. وقتی درجه و ستاره بیمارستان از یک به دو می‌رسد، تعرفه‌هایشان هم تغییر می‌کند و بنابراین مجبورند خواسته‌هایی را که گروه نظارت دارد، اجرا کنند.

اگر مردم این خواسته‌ها را با مسوولین بیمارستان مطرح کردند و تاثیری نداشت، باید چه کنند؟

بله، این امر هم ممکن است. ما در همه جا سلسله مراتب داریم. من به عنوان بیمار اگر در اتاق خودم خطایی دیدم باید به رئیس بیمارستان بگویم. در قدم بعد باید با آن دانشگاه علوم پزشکی که حامی بیمارستان مذکور است حرف بزنم. نمی‌شود که همینطور دست روی دست گذاشت. ما می‌دانیم که مجلس و شورای نگهبان نیز پیگیر این قانون هستند که اجرا شود. عده‌ای می‌گویند این موارد، اولویت وزارت بهداشت نیست. بله چون برای خیلی از ما این دست مسائل عادی شده‌است. اوایل که ما این کار را شروع کردیم عده‌ای به ما گفتند مگر باید اینطوری باشد؟ پزشک محرم است. پزشک محرم اسرار است نه محرم جنسیتی به این شکل رایج! الان که الحمدلله این همه پزشک و رادیولوژیست آقا و خانم داریم باید دیگر این موضوع حل شود. به نظرم مردم باید این موضوع را جدی بگیرند. اینطور نیست که مریض وارد بیمارستان شود هرکسی که روپوش سفید پوشیده به او محرم است. اگر ما خودمان به عنوان بیمار، حساس شویم و حق خودمان را مطالبه کنیم، مسوولین هم موظف به رسیدگی می‌شوند.

خاطره‌ای از دوران بازرسی‌تان از بیمارستان‌ها برای اجرایی شدن این قانون دارید؟

یکبار در یکی از بیمارستان‌های خصوصی، یکی از بیماران خانم را دیدم که در یکی از راهروها با لباس خانگی نامناسب داشت بعد از زایمان قدم می‌زد. به آن بنده‌خدایی که از طرف بیمارستان کنار من حضور داشت گفتم این خانم مگر مریض بیمارستان نیستند؟ گفت چرا. گفتم پس چرا با لباس دیگری در بیمارستان قدم می‌زند؟ مگر شما لباس بیمارستان ندارید؟ گفت چرا ولی این خانم حاضر به پوشیدن این لباس نشده‌است. گفتم اینطوری که نمی‌شود. آن روزها کادر بیمارستان هم خیلی موافق این کار ما نبود و بالاجبار با ما همراهی می‌کرد. یکباره آن مسوول برای اینکه به ما بفهماند که این کار ما شدنی نیست و بگوید ما به چنین افرادی سرکار داریم بلافاصله رفت سراغ بیمار و با تندی به او گفت، بازرس آمده و می‌گوید که این چه لباسی است این خانم پوشیده؟ آن خانم‌ هم با فریاد بلند داد زد: که به این‌ها چه ربطی دارد. من لباس کثیف و زشت بیمارستان را نمی‌پوشم. من گفتم خانم محترم اینکه می‌گوییم لباس بیمارستان را بپوشید، برای حفظ سلامتی خود شماست. به هرحال هرکجایی وارد می‌شوید باید قوانین آنجا را رعایت کنید، بیمارستان خصوصی و دولتی هم ندارد و شما باید آن را رعایت کنید. اینجا بیمارستان است. شما اگر کسی هم به منزل شما بیاید با این لباس می‌آیید؟ شما این لباس را هرجایی نمی‌پوشید. به هرحال این دست موارد وجود دارد و باید با زبان نرم و عدم خشونت و محترمانه همه را به رعایت قانون دعوت کرد. این را هم بگویم  قانون انطباق، قانون این کشور است و باید در همه مراکز اجرا شود.