ورود انقلاب اسلامی به دهه پنجم که چشم‌انداز آن با «بیانیه گام دوم» ترسیم‌شده است، مقتضیات و الزامات خاص خود را دارد. ازجمله این اقتضائات، تهیه و تجهیز همه توان کشور برای خنثی کردن تحریمها و فشارهای اقتصادی است که سال‌هاست به اولین حربه دشمنان علیه کلیت نظام بدل شده است.
روال کاخ سفید به‌خصوص پس از به قدرت رسیدن ترامپ، برگزاری جلسات کارشناسی متعدد در وزارت خزانه‌داری و دیگر بخش‌هایی که لابی صهیونیسم در آن فعال است، علیه ایران بوده است و بودجه‌های هنگفتی را به اندیشکده‌ها و مراکز تحقیقاتی خود اختصاص می‌دهند تا نقاط آسیب‌پذیر جمهوری اسلامی ایران را شناسایی کنند.
در این راستا، به نتایجی برای ارزیابی و استخراج نقاط ضعف اقتصاد ما هم رسیده‌اند و تحریم‌هایی که امروز بر کشورمان اعمال‌شده، دقیقاً بر اساس این رهیافت‌ها، تدوین و اجرایی شده‌اند.
به‌بیان‌دیگر، تحریم‌های آمریکا و غرب ناظر به پاشنه‌های آشیل اقتصاد کشور است که فشار برای به‌اصطلاح به صفر رساندن فروش نفت ایران، یک‌قلم از این موارد به شمار می‌آید.
هر جا که قوی بودیم، ابتکار عمل را به دست گرفتیم و به‌اصطلاح آمریکایی‌ها آن‌قدر هوشمندی به خرج دادیم تا توانایی خود را در آن افزایش دهیم، حریف دست از پا درازتر از بازگشت و نتوانست تحریمی علیه کشورمان وضع کند. از این منظر باید گفت که تحریمها حتی برای کشورمان نعمت بوده است، چراکه اگر این فشارها و محدودیت‌ها نبودند، ضعف‌ها، عیب‌ها و کم‌کاری‌ها سر باز نمی‌کردند و به فکر چاره نمی‌افتادیم.
تحریمها موجب شد تا در بسیاری از موضوعاتی که سند آن پیش‌تر فقط به نام غرب و اقمارش خورده بود، ازجمله فناوری هسته‌ای، هوا- فضا، پزشکی، نظامی و دفاعی، به‌طور کامل از خارج – بخوانید اروپا و آمریکا- قطع امید کنیم و به نیروهای خودمان امیدوار باشیم.
ثمره دیگر تحریمها این بود که پیوندها و علقه‌های جمهوری اسلامی را با کشورهای شرق و غرب آسیا تقویت و همین رویکرد به افزایش نفوذ منطقه‌ای ما کمک کرد. افزون بر این افتتاح مجتمع پارس جنوبی به دست نیروهای جهادی که روز گذشته انجام شد، ازجمله اقدامات رو به جلو و افتخارآمیزی است که پس از تحریم‌های شدید و وحشیانه آمریکا به ثمر نشست و نشان داد که اگر عزمی برای تحول اساسی در زیرساخت‌های کشور باشد و عنان کار به دست نیروهایی بیفتد که امتحان خود را پیش‌تر پس داده‌اند، می‌توانیم با اقدامات پیشدستانه، توطئه حریف را عقیم بگذاریم.
از این رو در مقابله با تحریمها اساساً سه رویکرد را می‌توان در نظر داشت.
اول، گرفتن انگشت اتهام به‌سوی تحریمها و گروگان گرفتن اقتصاد. در این حالت که بعضاً به آن دچار هستیم، برخی عامدانه تنگناهایی که آمریکا و متحدانش در اقتصاد ایجاد کرده‌اند را معضل اصلی تلقی کرده و با فرافکنی می‌کوشند تا ضعف مدیریت‌ها و کم‌کاری‌های خود را پوشش دهند.
این در حالی است که تحریمها در بدترین حالت، باعث و بانی ۲۵ الی ۳۰ درصد مشکلات هستند و مابقی به بدعملی رده‌های مدیریتی بازمی‌گردند.
تعطیلی حوزه‌های کسب‌وکار که از ناحیه برجام و بعدها «اس پی وی» و «اینستکس» ایجاد شد، به‌مراتب بدتر از خود تحریمها بود. تحریمها حداکثر کمی بیش از یک‌چهارم بر کشور اثر سوء گذاشت ولی رکودی که به‌واسطه شرطی کردن اقتصاد حاصل شد، اثرات مخرب به‌مراتب بیشتری به همراه داشت.
دوم، اینکه با اتخاذ تدابیر و راهکارهایی، به‌اصطلاح تحریمها را دور بزنیم. با توجه به اینکه دور زدن تحریمها هزینه‌های مالی و اقتصادی بسیاری را به کشور تحمیل می‌کند، این رویکرد چندان مقرون‌به‌صرفه نیست. ضمن اینکه مثل مسکّن عمل می‌کند و باعث میشود که از درمان ریشه‌ها غفلت کنیم.
سوم، در حوزه‌هایی که فشارهای تحریمی در آنها بالاست، خود را تقویت کنیم، مستقل باشیم و تولید را جدی بگیریم. راهکار اصلی، مادام‌العمر و اساسی عبارت است از توانمند شدن در مواردی است که هدف تحریمها قرارگرفته چراکه با در نظر گرفتن هزینه – فایده دو گزینه پیشین، این گزینه کاملاً مقرون‌به‌صرفه است.
فراموش نکنیم که هزینه توانمند شدن ارکان اقتصاد به‌مراتب کمتر از وابستگی به بیگانگان است. در این میان، حساب همسایگان جداست و چنانچه زمانی را که برای به نتیجه رسیدن برجام و امثالهم صرف شد را برای ارتباط گرفتن و ایجاد کریدورهای محکم تجاری با کشورهای همسایه می‌گذاشتیم، اوضاع اقتصاد کشور امروز به‌مراتب بهتر بود.
به‌بیان‌دیگر، اینستکس اروپایی باید آسیایی و شرقی شود تا از این رهگذر برای تامین برخی از اقلام ضروری پروژه‌های داخلی هم به مشکل برنخوریم و نیازمند غربی‌ها نشویم.
علاوه بر موارد پیشگفته، یک بخش مهم از نگاه به ظرفیت‌های درونی برای مقابله با تحریمها، به آگاه‌سازی مردم و فعال کردن آنها مربوط است.
یکی از اشتباهاتی که در این بخش صورت گرفت این بود که زوایای تحریمها آن‌گونه که باید برای مردم تشریح نشدند که البته برخی، عدم تشویش خاطر مردم و آرامش روانی آنها را بهانه قرار دادند، در حالی که به نظر نویسنده این سطور، به‌جز بخش‌های حساس و امنیتی، نیازی به کتمان ابعاد گسترده این جنگ اقتصادی نبود و نیست.
علت اینکه موفق شدیم پوزه دشمن را در جنگ تحمیلی به خاک بمالیم این نبود که مثلاً حمله بعثی‌ها به جبهه‌های مختلف را به اطلاع عموم نرساندیم، بلکه برعکس، انعکاس اخبار جنگ با جزئیات آن باعث شد که همه آحاد مردم از تمام اقشار به‌موقع وارد میدان شوند و با ایثار و جان‌فشانی، ماشین جنگی رژیم صدام را از کار بیندازند.
خصوصیاتی که مردم در دوران دفاع مقدس از خود نشان دادند، در اوضاع فعلی به‌شرط محرم دانستن و در جریان قرار دادن آنها هم دوباره بروز و ظهور پیدا خواهند کرد. بنابراین، اگر به مردم بگوییم که درگیر یک جنگ تمام‌عیار اقتصادی هستیم و آنها چه‌کارهایی را باید انجام بدهند و چه‌کارهایی را نه، خیلی بهتر و راحت‌تر می‌توانیم از موقعیت کنونی برای حرکت در مسیر پیشرفت و آبادانی کشور استفاده کنیم.
و بالاخره اینکه نباید برای بهبود اوضاع معیشت، دل به رفع تحریمها ببندیم. تحریم و دیگر فشارهای خارجی رفع نخواهند شد، مگر اینکه خودمان به فکر باشیم و از توهمات، کم‌کاری‌ها و سستی‌ها فاصله بگیریم. پس عاقلانه‌تر و منطقی‌تر آن است که برای حل مشکلات داخلی، به شکل اساسی و ریشه‌ای از طریق عمل بدون شعارزدگی در پی حل مشکل اقتصاد در داخل و آن‌هم در شرایط تحریمی باشیم.
