«یک عشق سوان»

نویسنده: مارسل پروست

ترجمه: شهلا حائری

ناشر: قطره، چاپ اول 1401

259 صفحه، 97000 تومان

****

«درجستجوی زمان ازدست رفته» اثر مارسل پروست، اگر طولانی‌ترین رمان قرن بیستم نباشد، بی شک یکی از مفصل ترین رمانهای این سده یا حتی کل تاریخ ادبیات است. اما آنچه خواندن این رمان را دشوار می‌سازد، نه طولانی بودنش، که پیچیدگی های زبانی و روایی آن است که به دلیل نثر منحصر به فرد نویسنده و جمله های طولانی تودرتوی آن عملا خواندن آن را به آرزویی دشوار بدل می‌سازد که هرکسی فرصت و توانایی محقق کردن آن را ندارد.

درباره این رمان طولانی که درکنار یولیسز اثر جیمز جویس بهترین رمانهای قرن بیستم شناخته می‌شود، مقالات و کتابهای بسیاری نوشته شده و نظرات تحسین آمیز و البته متفاوتی درباره آن گفته شده است. برخی آن را اثری درباره زمان خوانده اند و برخی دیگر درباره حسادت و یا واکاوی گذشته از دست رفته از خلال بازیابی خاطرات... و اما در همه حال رمانی درباره عشق. 

عشق، در رمان «جستجوی زمان...» نمود های گوناگونی دارد، از عشق کودکانه‌ی  فرزند به مادر (در خردسالی راوی)  تا عشق دیوانه وار سوان به اودت و...  به زعم بسیاری از مخاطبان جدی این رمان و حتی خود پروست، ماجرای عشق سوان از پرکشش ترین بخش های این اثر طولانی محسوب می‌‌شود. خطی از خطوط چندگانه درون این رمان که خواننده را مجذوب کرده و از ذهنش فراموش نمی‌شود. همین مسئله باعث شده است که این بخش‌ها از رمان را برگزیده و در کنار هم به عنوان اثری مستقل نیز به خوانندگان ارائه کنند.

«یک عشق سوان»، به قلمِ مارسل پروست که با ترجمه شهلا حائری و به همت نشر قطره به چاپ رسیده است در واقع همین بخش از شاهکار پروست است  که برخی آن را چکیده‌ی «در جستجوی ....» می‌دانند که  می‌تواند برای مخاطب کم حوصله تر و یا کسی که فرصت و توان تمرکز چند ماهه برای خوانش این اثر دشوار را ندارد، فرصتی بسیار مغتنم است تا افقی  رو به جهان این شاهکار ادبی بکشاید؛ جهانی مملو از ریزه‌کاری های ادبی و روانشناختی می‌گشاید. 

 با این اوصاف اگرچه به قول برخی منتقدان مجموعه هفت جلدی «در جستجوی ...» اثری است که بیشتر درباره آن حرف زده شده تا اینکه خوانده شود! اما « یک عشق سوآن»  قسمتی پرخواننده  در این اثر مهم تاریخ ادبیات داستانی قرن بیستم به شمار می‌آید و می‌تواند طعم گوارای خوانش رمان سترگ پروست را به مخاطبان بسیاری بچشاند.

این بخش، حکایت عشق پرشور سوان (مردی برجسته در محافل پاریس)  به  اُدِت (زنی نه چندان خوشنام) است. عشقی آمیخته به حسادت که با پرداختی روان‌شناسانه  در جزئی‌ترین کنش‌ها و واکنش‌های شخصیت‌های داستان به شکلی هنرمندانه و موشکافانه بازتاب یافته است.

شهلا حائری (مترجم این کتاب) اگرچه ترجمه‌های گوناگونی در کارنامه دارد، اما اثر حاضر حکایتی کاملا متفاوت در کارنامه او دارد. او سالهای سال با پروست و شاهکارش زندگی کرده است، در این رمان مفصل با تامل و دقت غور کرده و یکی از خواندنی ترین  تحلیل ها را درباره پروست و کتابش به زبان فارسی نوشته است. «در سایه‌ مارسل پروست» که به قلم شهلا حائری منتشر شده از جمله انگشت شمار تحلیل های ارزشمندی بود که توسط داریوش شایگان در کتابش (فانوس جادویی زمان) نیز مورد اشاره و تایید قرار گرفته است. به هر روی سالها همدلی و همنشینی با پروست باعث شد که سرانجام حائری به این وسوسه دیرینه پاسخ دهد و باوجود ترجمه متن کامل شاهکار پروست توسط مهدی سحابی، این بخش از رمان را که در زبان فرانسه نیز مستقل منتشر شده است، به فارسی برگرداند و حاصل کار او بی اغراق ترجمه ای مقبول است که می‌تواند مورد استفاده علاقمندان قرار گیرد.

حائری در ابتدای کتاب مقدمه ای کوتاه نوشته و اشاراتی نیز درباره پروست و «یک عشق سوان» دارد: «مارسل پروست به روان‌شناسی دلباختگی می‌پردازد و پیدایش و شکل‌گیری عشق را در دل عاشق بررسی می‌کند. خواننده همراه دلداده هرلحظه عشق و تبعاتش را حس می‌کند، از همان نخستین بارقه‌ی عشق تا لحظه‌ی رهایی‌اش همراه عاشق پیش می‌رود و با او همدل و همساز می‌شود. رمان «یک عشق سوان» عصاره‌ای از این هفت جلد است، اما عشق تنها مضمون آن نیست و تمامی درونمایه‌های اصلی «در جستجوی زمان از دست رفته» را یکجا دارد. اگر کسی بخواهد بدون آنکه هر هفت جلد کتاب را بخواند با رمان «در جست‌وجوی زمان از دست رفته» آشنا شود، قدم در دنیای این نویسنده‌ی بی‌همتا بگذارد و سبک نگارش و جمله‌بندی‌های خاص آن را بشناسد، کافی است که سراغ «یک عشق سوان» برود. به گفته‌ی خود نویسنده‌اش در نامه‌ای به مجله‌ی فیگارو: «این بخش کمتر ملال‌انگیز است.» به همین دلیل، به صورت کتابی مستقل با عنوان «یک عشق سوان» بارها در فرانسه به چاپ رسیده، به صورت فیلم درآمده و زندگی مستقلی را دنبال می‌کند.»

«یک عشق سوان» هم ظرافتها و زیبایی های «در جستجوی ...» را دارد  هم کشش و جذابیت های یک رمان عاشقانه بنابراین آن دسته از مخاطبان که تا کنون نتوانسته‌اند با شاهکار پروست ارتباط برقرار کنند، برای ورود به دنیای او می توانند از این فرصت بهره بگیرند که لااقل بعد از این همانند بسیاری از دوستان اهل کتاب، بدون خواندن شاهکار پروست، مطالعه آن را به دیگران توصیه نکنند!