«نمایشی در کهکشان»
نویسنده: گیلیان رابین اشتاین
مترجم: محبوبه نجف‌خانی
ناشر: چشمه، چاپ چهارم: بهار 1398
264 صفحه، 40000 تومان
****
مردم سراسر دنیا همیشه قصه‌هایی از اتفاقات شگفت‌انگیز دربارۀ خدایان، قهرمانان و ضدقهرمانان و ماجراهایی فراتر از زندگی انسان‌ها را سینه به سینه برای هم نقل کرده‌اند. به این ترتیب مدت‌هاست که فانتزی به عنوان یکی از کهن‌ترین قالب‌های ادبی در تمام زبان‌ها جزء جدایی‌ناپذیر تمام جوامع بشری شده است. حالا انسان اگر بخواهد دربارۀ موضوعاتی مانند دلاوری، زیبایی، شکوه، جادو و قدرت صحبت کند، باید از زندگی واقعی دور شود و به داستان‌های فانتزی پناه ببرد. انسان در عصر مدرن به این نتیجه رسیده که اگرچه چنین روایت‌هایی جدی نیستند، بچگانه‌اند یا برای بزرگترها کمتر باورپذیرند، اما دیگر نمی‌توان حرف‌هایی پرطمطراق و حماسی در مورد معنای زندگی زد و اکنون دیگر آثار حماسی نیز به شکل سابق وجود ندارند. اکنون دیگر کودکان و نوجوانان نیز برای درک اوضاع و احوال زندگی بشر بیش از بزرگسالان به استعاره‌هایی در مورد جادو و هیولاها نیاز دارند.
کتاب «نمایشی در کهکشان» نوشته گیلیان رابین اشتاین با ترجمه محبوبه نجف‌خانی از همین نوع داستان‌هاست که با ترکیبی از سه قالب علمی، تخیلی و ادبی نوشته شده است. گیلیان رابین اشتاین زادۀ سال 1942، نویسنده و نمایش‌نامه‌نویس متولد انگلیس است. او كودكی خود را در انگلیس و نیجریه گذرانده و سپس به استرالیا نقل مکان كرده است. وی هشت نمایش‌نامه و داستان كوتاه و بیش از 30 كتاب نوشته است. «شیاطین فضایی» که اولین جایزه را در سال 1986 برایش به ارمغان آورد، مضامین جهان در حال رشد و فانتزی را که اغلب در نوشته‌های دیگر او نیز ظهور می‌کند، معرفی کرد. . کتاب‌هایی مانند At Ardilla ، Foxspell و Galax-Arena نیز دیگر آثاری هستند که جوایز منتقدان و چندین جایزه دیگر را نصیب وی کرده‌اند.
داستان‌های علمی تخیلی، بخشی از ادبیات به شمار می‌روند که بر پایۀ حقایق و اصول علمی و حوادثی که احتمال وقوع آن می‌رود، نوشته می‌شوند. فرضیه‌هایی که در این نوع داستان‌ها برای آیندۀ بشر و جهان ارائه می‌شود، از نظر خواننده پذیرفتنی و امکان‌پذیر به نظر می‌رسند. در رمان‌های علمی تخیلی، موضوعاتی از قبیل کنترل ذهن، مهندسی ژنتیک، دانش فنی در مورد فضا، مسافران و مسافرت به فضا، نظام سیاسی و اجتماعی آینده مطرح می‌شود. رابین اشتاین نیز در این کتاب به همین موضوعات پرداخته، اما تلاش کرده با شیوه‌ای تازه و متفاوت از زبان چنین موضوعاتی را مطرح کند. او برای نگارش کتاب «نمایشی در کهکشان» تحقیقات جامع و گسترده‌ای در زمینۀ موضوعاتی چون طبیعت بشر و جامعه، دوران کودکی، زنده‌ماندن در شرایط بحرانی و علوم در داستان‌های علمی تخیلی، انجام داده است. این زبان جدید قوۀ تخیل خوانندۀ نوجوان را به شکلی باورنکردنی پرورش می‌دهد و او را با شخصیت‌هایی آشنا می‌کند که در طول زمان طولانی، دچار تغییر و تحول می‌شوند. تأکید فراوان و در عین حال غیرمستقیم بر اهمیت یادگیری و آموزش در خلال این داستان که از ویژگی‌های ژانر فانتزی است نیز، کمک شایانی به کنجکاوی و خلاقیت دانش‌آموزان کودک و نوجوان می‌کند.
ماجرای « نمایشی در کهکشان» از این قرار است که جوئلا و برادر و خواهرش در ایستگاه راه آهن دزدیده و با یک فضاپیما به سیارۀ وکسا فرستاده می‌شوند. جایی که بچه‌های ربوده شدۀ دیگری هم از پیش در آنجا مستقر شده‌اند تا برای ساکنان سیارۀ غریب نمایشی اجرا کنند. روال بر این است که در این سیاره بچه‌ها می‌بایست نمایش مرگ اجرا کنند یا اینکه به حیوانی خانگی تبدیل شوند: «به نظر من باید به ساکنان گفت "بچه‌ها"، چون از نظر سنوسال جوان بودند و هیچ‌کس بیش‌تر از چهارده سال نداشت. اما همان‌طور که قبلاً گفتم، کلمه‌ی بچه از نظر آن‌ها نوعی توهین بود و غیر از سنوسال، از هر نظر اصلاً بچه نبودند. اولاً پدر و مادر نداشتند و بدون خانواده چه‌طوری می‌شود به آن‌ها گفت بچه. تنها بزرگ‌سالی که دیده بودند، هیث بود. اما هیث پدرشان نبود. مربی‌شان بود و با آن‌ها مثل حیوان رفتار می‌کرد. او مالک‌شان بود و برای همین، هر کاری دلش می‌خواست می‌کرد...» (صفحۀ127)
این کتاب گیلیان به همراه کتاب «شیاطین فضایی»، دیپلم افتخار کتاب سال نوجوانان شورای کتاب استرالیا را به خود اختصاص داده است. آثار گیلیان رابین اشتاین مورد علاقه نوجوانان و علاقه‌مندان به داستان‌های فانتزی و علمی تخیلی سراسر جهان است. همچنین برخی از نوشته‌های او دست‌مایه اقتباس‌های تلویزیونی و سینمایی قرار گرفته است. در ایران نیز برخی از نوجوانان خواننده آثار رابین اشتاین، وبلاگ‌هایی برای تبادل نظر درباره کتاب‌های این نویسنده راه‌اندازی کردند. پیش از این کتاب «آن سوی هزار تو»، نوشتۀ این نویسنده نیز از سوی شورای کتاب کودک استرالیا برندۀ جایزۀ بهترین کتاب جوانان استرالیا شده بود.
محبوبه نجف‌خانی که ترجمۀ این اثر را به عهده داشته، دارای مدرک کارشناسی در رشته مترجمی زبان انگلیسی از مدرسه عالی ترجمه و عضو شورای کتاب کودک و انجمن نویسندگان کودک و نوجوانان ایران است. وی به‌کارگیری نثری ادبی در تشریح، توصیف و بیان احساسات قهرمان داستان؛ استفاده از زبان غیررسمی با توجه به خصوصیات شخصیت‌ها در برخی گفت‌وگوها و بهره‌گیری از زبان ساختگی را سه نوع شیوۀ نگارش نویسنده در نگارش این کتاب ذکر کرده است. با توجه به اینکه «نمایشی در کهکشان» چند شخصیت دارای ملیتهای مختلف چینی، افریقایی، بومی استرالیایی و ... است که برای ارتباط با یکدیگر زبان ساختگی به کار می‌برند، نجف‌خانی به خوبی از عهدۀ ترجمۀ روان این متن جالب برای نوجوانان علاقه‌مند به داستان‌های تخیلی برآمده است.
