در بخش نهایی این یادداشت نیز{ بخش اول بخش دوم}، از منظری دیگر به موضوع ظرفیت های فرهنگی و دینی مناطق ترکمن نشین عراق خواهیم پرداخت.
«اشتراکات فرهنگی و زبانی با آذربایجان ایران»
زبان ترکمن های عراق، لهجه ای از لهجه های زبان شیرین ترکی است که ریشه ها و لغات مشترک زیادی با زبان اقوام ترک زبان ایران دارد.حتی طبق نظر برخی ریش سفیدان ترکمن عراق، در زمانهای نه چندان دور(شاید حدود پنجاه سال قبل) اشتراکات این لهجه ها نسبت به هم بسیار بیشتر از امروز بوده است.به نظر می رسد در طول دهه های گذشته زبان ترکی در ایران به صورت طبیعی از زبان فارسی تاثیر گرفته و لغات فارسی متعددی در آن وارد شده است که در نتیجه آن برخی از لغات اصیل ترکی به تدریج در کلام شفاهی مردم به فراموشی سپرده شده است.از طرف دیگر در عراق هم با حاکمیت یافتن حرب بعث و ترویج نوعی نژادپرستی عربی در حکومت صدام و نیز همجواری ترکمن ها با اعراب ، دامنه نفوذ لغات عربی در زبان ترکمن ها شدت گرفته و نوعی آمیختگی زبانی را باعث شده است.در سالهای اخیر هم به سبب نزدیکی به ترکیه و فعال بودن جریان رسانه ای ترکیه و تاکید مدام آنها بر ظرفیت های قومی و زبانی، بخشی از لغات ترکی استامبولی نیز در زبان ترکمن های عراق وارد شده است.اما در نهایت به طور تقریبی می توان ادعا کرد که حدود هفتاد درصد لغات مورد استفاده در زبان ترکمن های عراق با زبان ترک زبانان آذربایجان ایران مشترک است.
تحت تاثیر این ظرفیت مشترک زبانی(در کنار ظرفیت مشترک اعتقادی)، در اکثر دوره های تاریخی ارتباطات فرهنگی و دینی ترکمن های عراق با مناطق آذربایجان ایران وجود داشته است.تا جایی که حضور روحانيت و مبلغان ترک زبان ایرانی در مناطق ترکمن نشین عراق در دوره قبل از انقلاب اسلامی ایران رواج داشته و علمای مشهوری چون آیت الله میرزا جواد تبریزی،شیخ علی ارومیان،شیخ مصطفی بنابی و... در شهرهای بشیر و تازه خورماتو عراق مجلس و منبر داشته اند.
علمای ترک زبان ایرانی، احساس تعلق خاصی به ترکمن های عراق داشته اند و مراوده و ارتباط با ایشان را بر خود فرض می دانسته اند.مرجع عالیقدر مرحوم آیت الله میرزا جواد تبریزی، در ایام جوانی خود، سالها در بشیر منبر می رفتند و حتی حسینیه ای بزرگ به همت ایشان در شهر بشیر ساخته شده بود.در دوران حکومت صدام این حسینیه توسط عمال بعثی ویران شد، اما پس از سقوط صدام به همت برخی خیرین عراقی دوباره نوسازی شده و به نام «حسینیه آیت الله میرزا جواد تبریزی» مزین گردید.متاسفانه در جریان اشغال بشیر توسط داعش این مکان مقدس دوباره مورد کینه دشمنان اهل بیت(ع) قرار گرفت و به طور کلی تخریب شد.
این روزها با آزادی بشیر، حسینیه تاریخی میرزا جواد تبریزی که در حقیقت نماد ارتباط عمیق شیعیان آذربایجان با شیعیان ترکمن عراق است، نیازمند بازسازی و مرمت است.«ابوجعفر» که در نوجوانی و جوانی اش، پای منبر علمای ترک زبان ایرانی نشسته و خاطرات شیرینی از آن دوران به یادگار دارد، پیشنهاد جالبی برای احیای این حسینیه داشت.
«ای کاش بازسازی این حسینیه با مشارکت خیرین آذربایجانی انجام شود تا به برکت نام و یاد «آیت الله میرزا جواد تبریزی» ارتباط فرهنگی و دینی ما، با شیعیان ایران بهتر و عمیق تر از قبل شود!»
حسینیه آیت الله میرزاجواد تبریزی در بشیر، که پس از هجوم داعش به طور کامل تخریب شده است
شاید همین سابقه تاریخی ارتباطات دینی و اشتراک زبانی با آذربایجان است که باعث شده شیعیان ترکمن عراق، نسبت به تردد و ارتباط با منطقه آذربایجان علاقه ای ویژه داشته باشند.در طول چند روز اقامت ما در تازه خورماتو، آنها با محبت تمام از میهمانان تبریزی خود استقبال کردند و با شور و شوق پای منبر حماسی روحانی جمع ما حاضر شدند و اشک ها ریختند برای روضه ای که رسیده بود به «یا لیتنا کنا معکم»!
تداوم ارتباط حوزویان و دانشگاهیان ترک زبان ایران با ترکمن های عراق، ضرورت و فرصتی است که می تواند بهره های فرهنگی،اجتماعی و سیاسی برای هر دو کشور شیعی ایران و عراق داشته باشد.
حسینیه علی اکبر(ع) تازه خورماتو، پای منبر حاج آقا
اما در بعد اشتراکات فرهنگی و زبانی، ذکر این نکته خالی از لطف نیست که هر چند زبان رسمی عراق عربی است، اما نوشته ها و شعارهای ترکی نیز در سطح شهرهای ترکمن نشین عراق حضور و رسمیت دارند.به عنوان نمونه در مزار شهدا و بنرهای یادبود شهدا، دوبیتی ها و اشعار جالبی به زبان ترکی به چشم می خورد.حتی برخی از اهالی شعرهای ترکی فضولی، نظامی و برخی دیگر از شاعران آذربایجان را می خوانند و از حفظ هستند.از شاعران معاصر آذربایجان، «کریمی مراغه ای» شهرت بیشتری دارد و برخی اشعار طنز ایشان شهره ترکمن ها شده است.با انجام برخی اقدامات و ارتباطات فرهنگی مناسب می توان از ظرفیت حماسی و دینی اشعار دیگر شاعران انقلابی آذربایجان (مانند شهریار،کلامی زنجانی و...) هم بهره برد و باعث ارتقای فرهنگ شیعی و روحیه مقاومت در این مناطق شد.
دو بیتی های ترکی در بنرهای شهدای ترکمن، طراوت و سادگی خاصی دارند
اهمیت تقویت و توجه به بنیان های اعتقادی و دینی در فرهنگ و ادبیات منطقه، ناشی از آن است که تاکید صرف بر عناصر زبانی و قومی در نهایت می تواند به نوعی «قوم گرایی» منجر شود که برای وحدت و یکپارچگی عراق در آینده خطر آفرین خواهد بود.
بنا به گفته «ابوفلاح»، در طول سالهای گذشته(مخصوصا در دوره پس از سقوط صدام)، حضور فرهنگی و رسانه ای ترکيه در مناطق ترکمن عراق محسوس تر شده و در قالب شعار حمايت از اقوام ترکمن عراق به تقويت حس «قومیت گرایی» ولو به شکل خفیف(مخصوصا در میان ترکمن های سنی عراق) در این مناطق منجر شده است.
در مناطق شیعه نشین، نفوذ فرهنگی و سیاسی ترکیه بسیار کمرنگ است.چرا که با حمله داعش به عراق و علنی شدن حمایت های مادی و معنوی ترکیه از داعش، حامیان و طرفداران ترکیه به نوعی در انزوا قرار گرفته و فعالیت چندانی از خود نشان نمی دهند.
ابو فلاح(سمت چپ)؛ چون سالهای جوانی و علی رغم مجروحیت، همچنان در میدان جهاد حاضر است
مجموعه عوامل فوق شرایط را برای تعمیق ارتباط فرهنگی و دینی ایران اسلامی با شیعیان ترکمن عراق بیش از پیش تسهیل نموده است.شکی نیست که بخش مهم و مفید این ارتباطات فرهنگی، زمانی شکل خواهد گرفت که اهالی فرهنگ و هنر به شکل خودجوش و مردمی و صرفا بر اساس نیات صادقانه و به دور از کاغذبازی ها و بخش نامه های اداری و دولتی به این عرصه وارد شوند و رسالت فرهنگی خود را در قبال این شیعیان مظلوم به انجام رسانند.یکی از این نمونه های موفق، مستند «زندگی در خط نبرد» به کارگردانی وحید فرجی است که به عنوان تنها فیلم مستند و قابل قبول در خصوص داستان ترکمن های عراق، تا کنون بارها از شبکه های تلویزیونی ایران پخش شده است. نمونه دیگر مستندهایی است که رضا برجی در دست تهیه دارد، و البته تک نگاری های جالب رضا امیرخانی از سفر به تازه خورماتو و بشیر را هم نباید فراموش کرد که چندی پیش در خبرگزاری مهر منتشر کرد.امید که دیگر اهالی فرهنگ و هنر هم بیش از پیش به چنین ظرفیت های مغفول منطقه ای بپردازند و راوی رنج و درد همسایه ها هم باشند.
سفر ما تمام شد و عزم بازگشت به ایران کردیم.موقع ورود به مرز می خواستم بروم پیش ماموری که دلیل سفرمان را پرسیده بود و ناشیانه گفته بودیم: «خرید آهن قراضه»! می خواستم دستش را بگیرم و آهسته در گوشش بگویم: آهن قراضه ای در کار نبود، هر چه بود طلا بود، طلای ناب!
پایان
