«انسان، عشق، عدالت»
نویسنده: آلبر کامو
ترجمه: بنفشه فریس آبادی
ناشر: چشمه، چاپ اول 1401
598 صفحه، 320000 تومان
****
نه فقط در فرانسه‌ی سالهای پس از جنگ جهانی که در کل اروپا یا حتی جهان تا چند دهه نماد روشنفکر عاصی دربرابر پوچی زندگی به حساب می‌آمد. هرچند منتقدانش او را فیلسوف بچه دبیرستانی‌ها به حساب می‌آوردند؛ اما آلبر کامو نیز همانند (دوست و البته بعدا رقیبش!) ژان‌پل سارتر از تاثیر گذارترین چهره‌های میانه قرن بیستم بودند و اندیشه‌های اگزیستانسیالیستی آنها هواخواهان بسیار داشت. بخصوص که آنها برای انتقال بهتر اندیشه‌های خود و برخورداری از گستره وسیع تر مخاطبان از ادبیات برای این منظور بهره می بردند.
اما کامو در تلاش بود آثار ادبی ذاتا ارزشمندی بیافریند که به شکلی صادقانه تجربه های شخصی او را در زندگی بازتاب دهد. به زعم او تنها از این طریق می توانست به افکار سرکش و تناقض های وجود نا فرمان و سودایی اش نظم دهد. نوشته هایش نه اشاعه دهنده پوچی زندگی بلکه بیانگر اندیشه و احساس پرشورش بودند که به نیت عصیان در برابر این پوچی نوشته می‌شدند. کامو در گونه های مختلفی قلم زده، در کسوت روزنامه‌نگار، گزارش ها و مقالات بسیاری از او برجای مانده است.، اما در این میان موفق ترین آثار او که سهم به سزایی در شهرت جهانی‌اش داشتند، رمانها و نمایشنامه‌هایش بودند که نوبل زودهنگام ادبیات را نیز برایش به ارمغان آوردند.
«انسان، عشق و عدالت» که به تازگی با ترجمه بنفشه فریس آبادی به همت نشر چشمه منتشر شده، مجموعه کامل نمایشنامههای آلبرکامو در یک مجلد است. به این ترتیب بخش قابل توجهی از کارنامه ادبی آلبرکامو یکجا و با ترجمه ای یکدست در اختیار مخاطبان قرار گرفته است؛ فرصتی که پیش از این بدین شکل برای علاقمندان کامو فراهم نشده بود.
مترجم کتاب درباره این مجموعه می‌نویسد: «مجموعه‌ی انسان، عشق، عدالت شاید شاهدی باشد بر بیش از نیمی از کار و موفقیت آلبر کامو مجموعه‌ای از همه‌ی نمایشنامههای تالیفی و اقتباسی او که بی‌اغراق می‌توان آنها را معدل اندیشه و قلم او دانست؛ چه وقتی که اثر داستایفسکی یا فاکنر را با روح خود از نو می‌آفریند چه آن وقت که در فرانسه تحت اشغال مارتا را در دل سیاه‌ترین روزهای مسافرخانه‌ای در چکسلواکی خلق می‌کند. همه‌ی تلاش من در مقام مترجم این نمایش‌نامه‌ها در راستای ارائه‌ی اثر مکتوب نویسنده در شکل زبانی اصلی و انتخابی او بوده است؛ نکته‌ای که بی تردید هنگام اجرای این نمایش‌نامه‌ها و به روی صحنه بردن‌شان هم باید با وسواس بسیار به آن پرداخت چرا که زبان و لحن پیشنهادی نویسنده تأثیر مستقیم برجان و جهان نمایش دارد و در هر متن نشان دهنده‌ی دوره‌ی تاریخی جهان بینی و سرشت و طبقات اجتماعی شخصیت‌ها و صد البته سلیقه‌ی او در انتخاب واژه است. ضمن ادای احترام به مترجمانی که پیشتر زحمت ترجمه‌ی برخی از این نمایش‌نامه‌ها را بر عهده گرفتند معتقدم تلاش ما در راستای ترجمه و گردآوری این مجموعه نمایش‌نامه‌ها و انتشارشان در یک کتاب فرصت مطالعه‌ی دقیق‌تر و موشکافانه‌تری را برای علاقه‌مندان کامو و متون نمایشی فراهم می‌کند؛ متونی در بستر سوگ نوشت و تراژدی که مانند اغلب زمان‌ها و یادداشت‌های این نویسنده نشان از ریشه‌های استوار ساختار و اساطیر یونان باستان در اندیشه و منش او دارد.»
پس از مقدمه کوتاه مترجم و یادداشت موجز ناشر فرانسوی کتاب درباره نمایشنامه های کامو، خواننده‌ی شش نمایشنامه با نامهای «کالیگولا»، «سوءتفاهم»،«حکومت نظامی»، «دادگران»، «تسخیرشدگان» و «مرثیه ای برای یک راهبه» هستیم. پایان بخش کتاب نیز نامنامه‌ای است که برای آشنایی با اسامی خاص در متن کتاب تدارک دیده شده است. هر نمایشنامه نیز با ذکر اسامی شخصیت ها و توضیحی کوتاه درباره نخستین اجرای تئاتری آن شروع می شود.
کامو با اینکه انسان را محکوم به زندگی در جهانی پوچ می دانست، اما به تعهد ادبیات باور داشت؛ براین اساس نمایشنامه های او نیز همانند رمانها یا مقالاتش بازتاب دهنده همین باورها بودند. کالیگولا به عنوان یکی از شاخص ترین نمایشنامه های او به طرح یکی از کلیدی ترین مفاهیم اندیشه کامو یعنی آزادی پرداخته است. این نمایشنامه که از تاریخ مایه گرفته است از بار دراماتیک و پرکشش نیز برخوردار است و در عین حال کامو به طرج چیستی آزادی، بحث تداخل دایره آزادی های فردی انسانها و... نیز می پردازد.
نمایش سوءتفاهم از منظر بار معنایی به شدت با بیگانه نزدیکی دارد و حتی دو نمایشنامه تسخیر شدگان که بر اساس رمان معروف داستایفسکی (جن زدگان) نوشته شده و نمایشنامه «مرثیه ای برای یک راهبه» که با اقتباس از رمانی اثر ویلیام فاکنر نوشته شده است، مضمون این داستانها را در قالب نمایشنامه هایی که اندیشه های خود را منعکس می‌کنند، مورد استفاده قرار داده است.
بی گمان نمایشنامه های کامو را باید در دسته تأترهای فلسفی جای دهیم و پس از این همه تغییر و تحول‌های آشنایی زداینده و آونگارد در دهه‌های اخیر، چنین نمایشهایی شاید برای برخی اهالی تأتر کهنه به نظر برسند؛ اما حقیقت این است که هنوز این نمایشها خوانده و اجرا می‌شوند و بسیار مورد توجه هستند. راز این ماندگاری، چه مهره‌ی مار آلبر کامو باشد و چه کیفیت ادبی و هنری این نمایشها هرچه هست کنار هم قرار گرفتن این مجموعه و ارائه ترجمه به روز و شسته رفته از آنها فرصتی ست که دوست داران کامو نمی توانند از کنار آن به سادگی گذر کنند.
