«مفاهیم فلسفه هنر»

نویسنده: تایگر روهولت

ترجمه: سهند سلطاندوست

ناشر: ققنوس، چاپ اول، 1401

262 صفحه، 95000 تومان 

****

پشت هر کتاب جدی، فکر یا دغدغه‌ای هست که نقطه‌ی عزیمت شکل‌گیری آن محسوب می‌شود. ترجمه‌ی «مفاهیم اساسی فلسفه هنر» اثر تایگر روهولت که به همت نشر ققنوس منتشر شده،  به روایت سهند سلطاندوست که آن را به فارسی برگردانده، حاصل دغدغه‌ای دیرینه بوده که شاید برخی از ما نیز با آن دست به گریبان بوده‌ایم: «به خاطر دارم وقتی سال‌ها پیش به ‌اجبار، سراغ مطالعه اولین کتاب برای یادگیری مقدمات فلسفه هنر رفتم، پاک آشفته و درمانده شدم. صفحات متعددی را ورق می‌زدم و به گمانم می‌خواندم، بی‌‌آن‌که چیز چندانی دستگیرم شود. گاهی شک می‌‌کردم که شاید هنوز زبان فارسی را درست نمی‌‌دانم یا نویسنده از زبانی فوق تخصصی یا سرّی استفاده کرده که من سر درنمی‌‌آورم. هرقدر به دقت می‌‌کوشیدم و شمرده شمرده یا حتی با صدای بلند می‌‌خواندم افاقه نمی‌‌کرد و نمی‌‌فهمیدم. هرچند بعدها دریافتم که، در آن مقطع،‌ نه کتاب مذکور عیب و نقص آن چنانی داشته است و نه من آن‌قدری که خوف کرده بودم کند ذهن و بی‌‌استعداد بودم. مشکل فقط این بود که مدخل مناسبی را انتخاب نکرده بودم؛ یا به بیان دقیق‌تر، کتابی به من معرفی نشده بود که در حد فهم نوآموز این حوزه باشد. به قول سعدی، «لقمه از حوصله بیش بود.»

با پشت سرگذاشتن چنین تجربه‌ای، مترجم کتاب حاضر، به دنبال اثری بوده که بتواند پاسخگوی نیاز مخاطبان و علاقمندان فلسفه هنر در گام نخست ورود به این حوزه باشد. انتخاب او نیز البته  یک کتاب کار سودمند است شامل مدخل‌های ورودی فلسفه هنر که شکل تنظیم آن به گونه‌ای‌ست که خواننده عام برای درک مقدماتی ترین مفاهیم فلسفه هنر از آن استفاده کند، البته به دور از پیچیدگی‌های زبانی یا اصطلاحات دشوار فنی که معمولا در متون فلسفی دیده می‌شود. به این ترتیب مترجم به سراغ متنی رفته است که مهمترین مانعی را که معمولا پیش روی علاقمندان ورود به حوزه فلسفه وجود دارد از میان بردارد.

علاوه بر سادگی زبان و همه فهم بودن این کتاب، دیگر ویژگی کلیدی و مهم آن جامعیت آن است. ساختار بکار رفته برای تنظیم و دسته یندی مدخل‌ها به گونه‌ای است که مفاهیم اساسی فلسفه هنر از جنبه‌های مختلف پوشش یافته اند.

کتاب با پیشگفتارهای مترجم و نویسنده آغاز می‌شود. مترجم از دلایل انتخاب کتاب و ضرورت چنین کتابی نوشته و نویسنده نیز به مخاطبانی که کتاب برای آنها نوشته شده و همچنین چگونگی استفاده از آن نیز اشاره کرده است. اما متن اصلی کتاب با مقدمه کوتاهی درباره چیستی فلسفه هنر، تلقی فیلسوفان از هنر و فلسفه تحلیلی وقاره ای آغاز می شود و پس از آن نوبت به چهار فصل اصلی کتاب می رسد: «اصطلاحات مهم»، «متفکران مهم»،‌ «متون مهم» و «هنرها». هر یک از این فصول شامل طیفی از مدخل های اساسی فلسفه هنر است که براساس حروف الفبا مرتب شده اند.  

زیبایی‌شناسی، تجربه زیباشناختی، حکم زیباشناختی، ویژگی‌های زیباشناختی، زیبایی، کاتارسیس [نفس‌پالایی]، سانسور، هنر مفهومی، خلاقیت، تعریف هنر، بی‌علاقگی، احساس، اخلاق، بیانگری، نقد فمینیستی، صورت‌گرایی، تفسیر، مارکسیسم، استعاره، طبیعت، هستی‌شناسی، پدیدارشناسی، سیاست، هنر عامه‌پسند، بازنمایی، امر والا و ارزش هنر؛ مدخلهای فصل اول کتاب را تشکیل می‌دهند.

در فصل دوم به شکلی بسیار کوتاه و فشرده  به «متفکران مهم» فلسفه هنر پرداخته شده است: آدورنو، ارسطو، بارت، بیردزلی، بِل، بنیمین، بوردیو، کالینگوود، دانتو، دیویی، دیکی، گودمن، هگل، هایدگر، هیوم، کانت، نیچه، افلاطون، شوپنهاور، سیبلی، والتون، ولهایم.

پس از آشنایی با مهمترین متفکران حوزه فلسفه هنر، نوبت به متون مهم این حوزه می رسد که در مدخلهایی با عناوین زیر معرفی شده اند: «ارسطو، بوطیقا»، «کلایو بل، هنر»، «آر.جی. کالینگوود، اصول هنر»، «جان دیویی، هنر به منزله تجربه»، «هگل، درس‌گفتارهایی در باب هنر زیبا»، «مارتین هایدگر، سرآغاز کار هنری»، «دیوید هیوم، در باب معیار ذوق»، «ایمانوئل کانت، نقد قوه حکم» و «افلاطون، جمهوری».

فصل پایانی  «مفاهیم اساسی فلسفه هنر» نیز در برگیرنده مدخل‌هایی درباره شکل‌های گوناگون هنر است، همانند:  معماری، رقص، فیلم، ادبیات، موسیقی، عکاسی، تراژدی، هنر تجسمی. علاوه بر منابعی که در انتهای هر مدخل برای مطالعه بیشتر ارائه شده؛ در پایان کتاب نیز «راهنمایی برای مطالعه بیشتر» ارائه شده‌است و «نمایه» آمده‌اند.

به این ترتیب مخاطب کتاب می‌تواند به شکلی فشرده و ساده با اصلی ترین مباحث فلسفه هنر آشنا شود و بسیار مناسب دانشجویانی است که در ابتدای راه مطالعه در این حوزه قرار دارند و این آشنایی می‌تواند به کسب دیدگاهی وسیع و عمیق درباره قلمرو و قابلیت فلسفه هنر به بینجامد.

انسان موجودی‌است که می‎تواند پرسش‌گر باشد و در این وادی، وقتی با چیزهایی روبه‌رو می‌شود که او را مجذوب خود کرده و به نظرش زیبا می‌رسند، پرسش‌هایی به ذهنش خطور می‌کند. از جمله این که زیبایی چه مولفه‌هایی دارد؟ ملاک و معیار ارزیایی آثار زیبا چه چیزهایی است؟ این پرسش‌ها در محدوده فلسفه هنر جای می‌گیرد. مطالعه کردن چیستی هنر و روابط میان تفسیر، بازنمایی، بیان و شکل است. همچنین در زیرمتن این مفاهیم، ما به زیبایی شناسی نیز دست پیدا خواهیم ‌کرد.کتاب «مفاهیم اساسی فلسفه هنر»  فرصتی‌است برای  چنین مخاطبی ودانشجویان رشته‌های هنر که بتوانند جواب سوالات خود را پیدا کنند. از همین روست که مترجم کتاب معتقد است: این‌اثر می‌تواند حکم درسنامه داشته باشد. یعنی کتاب درسی دانشجویان رشته‌های هنر یا درآمدی برای آشنایی نوآموزان با فلسفه هنر شود. خواننده‌ای هم که از پیش مطلقا مطالعه و اطلاعی درباره فلسفه هنر نداشته باشد، می‌تواند با این‌کتاب ساده شروع کند.