«جان کندن»
نویسنده: مهدیس غنی‌زاده
ناشر: چشمه، چاپ اول: 1400
126 صفحه،42000 تومان
***
زندگی انسان امروزی به علل گوناگون اما ناگزیر با سیاست گره خورده است. اکنون دیگر مردم چون از اثرگذاری مستقیم و غیرمستقیم سیاست بر تمام ابعاد زندگی خود آگاهند، تمایل دارند در تصمیم‌گیری‌های سیاسی سهیم باشند. از سوی دیگر، حالا دیگر دنیا به شکل دهکده‌ای بزرگ درآمده و هر تصمیمی در هر جای آن می‌تواند بر زندگی دیگرانی در جای دیگرش اثر بگذارد. شاید از همین روست که انسان‌ها سواد سیاسی خود را افزایش می‌دهند و به همین دلیل است که سیاست با جنبه‌های مختلف ادبی و هنری و فرهنگی و ... در هم آمیخته است. یکی از همین نمونه‌ها، آمیختن سیاست با ادبیات در حوزۀ داستان و داستان‌نویسی است.
مهديس غني‌زاده، نویسندۀ متولد 1364، چند سالی است به فعالیت داستان‌نویسی و نوشتن یادداشت دربارۀ کتاب‌های مختلف برای نشریات مشغول است. او ماجرای نخستین رمان خود را به ماجرای دو رفیق از نسلي آرمان‌گرا اختصاص داده است. رفاقتی با اشتراکات و شباهت‌هایی چون عشق به کتاب‌خواندن و کنجکاوی‌های جوانانه نسبت به همه چیز پیرامون خود. محور داستان، مشتري ثابت بساط كتاب‌فروشي است كه خود نیز ماجرایی عجيب دارد. با پیشروی داستان، فاصلۀ بين راوي و دوستش زياد مي‌شود. فرهاد که یک چپ‌گراي تندرو به حساب می‌آید، در جلسات بحث و تئوري يك سر و گردن از همه بالاتر قرار دارد. در این میان، ماجرایی عاشقانه هم چاشنی روایت می‌شود؛ عشقي كه اگرچه راوي را پرشور و هیجان نشان می‌دهد، اما او را از فرهاد دور کرده و موجب رقم خوردن قصه‌اي می‌شود كه مخاطب را به دل داستان متفاوت «جان کندن» می‌برد.
نویسنده «جان کندن»، در هجده فصل كوتاه تلاش کرده به نوعی تاريخی غيررسمي را روایت کند كه شخصیت‌های آن درگیر رویدادهایی تحول‌برانگیز می‌شوند. این رمان را می‌توان يك عاشقانۀ کم و بیش سیاسی خواند. رماني گویای حکایت پسران و دختراني كه حین رشد جسمی و فکری در دل تاریخ دچار دگرگونی سرنوشت شده‌اند. داستان غنی‌زاده حاصل انقلاب سال 1357 است. دوره‌ای که زمانی نوشتن درباره‌اش دشوار و شاید ناممکن بود؛ اما اینک در دهۀ پنجم پس از انقلاب، هر روز قصه‌ها، اشعار، نمایش‌نامه‌ها، فیلم‌نامه‌ها و محصولات ادبی و هنری بیشتری آغشته به رنگ و بوی تاریخ آن دوران منتشر می‌شوند. تولیداتی که بر محور شور جوانی، عشق و سیاست به عرصه می‌آیند و راویِ جزئیاتی از ذهن و زبان و زندگی شخصیت‌هایی در دل بیش از نیم قرن گذشته هستند. «جان کندن» هم یکی از همان حکایت‌ها با همان شخصیت‌هاست.
اما با علم به اینکه فضاسازی داستان چیزی فراتر از مکان وقوع آن و علاوه بر پیشینۀ تاریخی شامل عواملی مانند فرهنگ، محیط اقتصادی - اجتماعی و جهان داستان است، می‌توان فضاسازی مهدیس غنی‌زاده در «جان کندن» را موشکافانه‌تر بررسی کرد. فضاسازی بر عواملی چون زبان شخصیت، سبک نوشتن، نوع داستان و محیط کلی تأثیر می‌گذارد و به همین دلیل تمام این عناصر باید مطابق با طرح و پیرنگ داستان، شخصیت‌ها و موضوع داستان عمل کنند. موضوع رمان «جان کندن»، درصد زیادی از فضاسازی آن را نیز به خود اختصاص داده و در لحن آن نیز اثرگذار بوده است. وقوع این عاشقانۀ سیاسی در بستر حوادث دهه پنجاه؛ توصیف هوای اغلب ابری و بارانیِ تداعی‌کنندۀ اندوه راوی از مرگ رفیق خویش و همچنین رویدادهایی که بر وی گذشته؛ مقصر قلمدادکردن و احساس مسئولیت راوی؛ خشم و ناراحتی مداوم وی از اطرافیان و مسائلی از این دست موضوعاتی است که نویسنده از آنها برای پیش‌بردن قصه در فضایی مناسب استفاده کرده است. اشارۀ مداوم و مستمر راوی به خاطراتش با فرهاد و استفاده از ترانه‌ها، آهنگ‌ها، پرداختن به شوخی‌ها و نام‌بردن از غذاها ابزاری هستند که به وفور برای ساختن فضای رفاقت دوران رویداد قصه مورد بهره‌برداری قرار گرفته‌اند. دختر و پسر رمان «جان کندن» در پیچیدگی‌های درس و سیاست و مبارزه، قصد عشق‌ورزی به یکدیگر را هم دارند، غافل از اینکه عدم همراهی و همگامی در یک مسیر مشترک سیاسی و عقیدتی، برای شخصیت‌های رمانی در آن مقطع زمانی که گفتیم، کار ساده و کم اهیمتی نیست.
نویسنده از همین ابزار استفادۀ شایانی هم در بحث شخصیت‌پردازی کرده تا بتواند ویژگی‌های قهرمان یا ضدقهرمانان داستانش را به خواننده اعلام کرده و بقبولاند. شخصیت‌پردازی، یکی از مهم‌ترین ویژگی‌های اثر برای رسیدن به موفقیت است. نویسنده باید بتواند با پرداختن به امیال، دغدغه‌ها و اتفاقات شخصیت‌های داستان، حوادث پی در پی و جالب توجهی در داستانش خلق کند. خوانندۀ «جان کندن» ناخودآگاه می‌پذیرد کسی که بارها از حضور در تظاهرات، میدان مبارزه و جنگ و چنین رویارویی‌هایی پرهیز دارد، شخصیتی ترسوست. همین طور است اثبات خوشگذرانی یا بی‌مسئولیتی فرهاد از طریق نوع شوخی‌ها و خوردن غذاها و البته تکرار گزینش‌های نادرست و شتاب‌زدۀ شیرین برای نشان‌دادن بی‌حوصلگی مداوم او. انتخاب نوع روایت رمان به شیوۀ منِ راوی از طریق جریان سیال ذهن نیز به تمام این ویژگی‌ها تناسب بخشیده و باعث شده توصیف‌ها و فضاسازی‌ها و شخصیت‌پردازی‌ها در کنار هم روایت جذاب و گیرایی را رقم بزنند.
