«تورم و اخلاق»

(کتابی برای همه درباره یک تجربه تاریخی)

نوشته: اندرو دیکسون وایت

ترجمه: سید حسن دیباج

ناشر: دنیای اقتصاد، چاپ اول 1399

88 صفحه؛ 17000 تومان

****

نه تنها انسانها بلکه جوامع در برابر یک تصمیم کلیدی قرار می ‌گیرند: انتخاب گزینه سخت با هزینه های کوتاه مدت اما با فواید زیاد در بلندمدت یا انتخاب گزینه آسان با منافع کم ولی در کوتاه مدت ولی زیان زیاد در بلندمدت. پوپولیسم به معنی انتخاب دومی است و وقتی انتخاب جمعی یا انتخاب سیاسی گزینه دوم را بپذیرد، گفته می شود پوپولیسم حاکم شده است. در سطح فردی نیز افراد می توانند درس بخوانند، تلاش کنند، رنج کارآفرینی را بر خود هموار کنند تا در بلندمدت درآمد خوبی داشته باشند یا در کوتاه مدت خوشگذرانی کنند و به دزدی دست بزنند اما در بلندمدت با زندان و زندگی نکبت بار مواجه شوند. کاملا روشن است که افراد به شکل عقلانی گزینه اول را ترجیح می دهند اما واقعیت آنست که شرایط اجتماعی می تواند طوری شود که همه به سمت گزینه دوم کشیده شوند. انسانها دوست دارند هم خدا را داشته باشند و هم خرما را. هم کار زیاد نکنند و هم با زندگی مرفه روبرو شوند. انسانها دوست دارند همیشه میانبر بیابند و این تمنای یافتن میانبر می تواند چنین وسوسه انگیز شود که کل حیات یک ملت را تهدید کند. 

اگر باور نمی کنید حکایت کشور فرانسه را در تورم و اخلاق بخوانید. ببینید کشوری که روشنگری را ایجاد کرد و اولین انقلاب را رقم زد چگونه به دام مهلکه ای می افتد که با هزینه زیاد و تجربه تلخ می تواند به زحمت از آن رها و خلاص شود. کتاب تورم و اخلاق می خواهد نشان دهد که چگونه در یک مقطع از زمان تصور می شد ایجاد نقدینگی می تواند میانبری برای ایجاد رونق باشد. دولت فرانسه به پشتوانه اموال و املاک تملیکی از کلیسا بی مهابا اوراقی منتشر کرد که کارکردی شبیه پول داشت و در عمل موجب شد تا نقدینگی در آن کشور چنان رشد کند که تورم مهارگسیخته شود. وقتی تورم بالا می گیرد فشار برای رشد نقدینگی شدیدتر می شود و این سیکل باطل آنقدر ادامه می یابد تا عقلها سرجایش برگردد و افراد بفهمند که باید این حلقه شوم را بشکنند.

صرف خواندن و دانستن تجربه تورم در فرانسه در سال 1789به تنهایی ارزشمند است اما آنچه آن را ارزشمندتر کرده شناخت فرآیندی است که نظام سیاستگذاری آن را به این دام کشاند. نگارنده به خوبی ادله موافقان و مخالفان را شرح می دهد و نشان می دهد چگونه وسوسه یافتن یک میانبر برای داشتن بودجه بیشتر برای دولت، افراد عاقل و حتی فرهیخته را فریفت و آنها را به دام طرفداری و جانبداری از چیزی کشاند که بعدها خطابودنش بسیار واضح می نمایاند. خواندن این حکایت درس آموز است از این جهت که چگونه ذینفعان در سیاست گذاری وسوسه می کنند تا سیاستگذاران به خطا بیفتند. 

در کشور ما نیز همیشه کسانی در نزد مسئولان بودند که می گفتند کنترل بودجه لازم نیست و استقراض از بانک مرکزی اشکال ندارد و رشد نقدینگی موجب نگرانی نیست و فقط کافی است تا نقدینگی به درستی هدایت شود. سیاست گذاران و تصمیم گیران راحت طلب نیز این تحلیل را جذابتر از توصیه کسانی قلمداد می کردند که بر انضباط مالی، رعایت استقلال بانک مرکزی و عدم فشار به بانکها پافشاری می کردند. نتیجه غلبه توصیه گروه اول این شد که ایران در زمره بالاترین تورمهای جهان قرار دارد و به لحاظ ماندگاری تورم نسبتا بالا رکوردشکن است. 

پیامد تاسف بارتر و مخرب تر تورم آنست که وقتی شرایط تورمی می شود سوداگری به کارآفرینی ترجیح داده می شود. مترجم به خوبی این معنا را در مقدمه عمیقی که بر کتاب نوشته تذکر داده است. کارآفرینی کار سخت و دشواری است اما سوداگری یعنی تحصیل دارایی و انتفاع از تفاوت قیمت آن به دلیل بی ثباتی اقتصاد کلان و بدون تحمل هرگونه زحمت و مرارت. روشن است که توسعه اقتصادی تنها با کارآفرینی ممکن می شود و هیچ کشوری تنها با سوداگری توسعه نمی یابد. فضای تورمی و بی ثباتی اقتصاد کلان افراد را در دوراهی کارآفرینی و سوداگری به سمت سوداگری سوق می دهد و این وخیم ترین پیامد تورم است که کمتر به آن پرداخته می شود. دقیقا به همین دلیل است که مهار تورم پیش شرطی برای حرکت به سمت توسعه اقتصادی است و نمی توان با وجود تورمهای شدید و بی ثباتی های اقتصاد کلان به توسعه دست یافت. 

دکترای اقتصاد