«اسلاوهای سرگردان»
(تاریخ روسیه : از عصر کی‌یف تا پوتین)
نویسنده: جان تامپسون
ترجمه: میکائیل وحیدی زاد
ناشر: نشر نیستان، چاپ اول 1401
485 صفحه، 240000تومان
****
با توجه به نقشی که روسیه به عنوان کشور دوست با دولت ایران، در سیاست داخلی و خارجی ما بازی می‌کند؛ آشنایی با تاریخ این کشور نه فقط برای سیاست مردان ایرانی که برای عامه علاقمندان به مطالعه و درک بهتر جهان امروز و مناسبات میان کشورها، یک ضرورت محسوب می شود. گذشته از این ها روسیه به عنوان پهناورترین کشور جهان، جدای از نقش پررنگش در تاریخ معاصر ایران، در مقاطع مختلف تاثیر تاریخی عمیقی بر جهان گذاشته است.
درباره تاریخ روسیه منابع مکتوب فارسی (در قالب کتاب) فراوان نیست، بخصوص که در میان آنها نیز برخی به شکلی بسیار خلاصه شده، در واقع مروری بر تاریخ یا دوره هایی از تاریخ روسیه هستند.
کتاب «اسلاوهای سرگردان» اثر جان تامپسون که اخیرا به ترجمه میکائیل وحیدی نژاد و به همت نشر نیستان منتشر شده، یک اثر تاریخی است که با رویکردی تقریبا جامع او به تاریخ این کشور از عصر کی‌یف تا روزگار پوتین را مورد توجه قرار می‌دهد و به این ترتیب تصویری تقریبا کامل از تاریخ روسیه پیش روی مخاطبان خود قرار می گیرد.
نویسنده کتاب، جان ام. (جک) تامپسون، پژوهشگری آمریکایی است که در ایران کتاب «رسانه ها و مدرنیته» به قلم او در میان علاقمندان کتاب اثری شناخته شده محسوب می شود. تامپسون، متخصص در تاریخ دیپلماتیک و مدرن روسیه، از اساتید مجرب و پرشور در گروه تاریخ دانشگاه ایندیانا مدرک کارشناسی و دکتری تاریخ مدرن روسیه بود و مدتی به عنوان دبیر دوم سفارت آمریکا در اندونزوی خدمت کرده بود که سال 2017 در نود سالگی با زندگی وداع کرد.
کتاب با یادداشت نویسنده برای چاپ نخست آن آغاز می‌شود. جان تامپسون در این مقدمه درباره شأن نزول کتاب و چگونگی شکل گیری آن شرح داده است. ایده نوشتن «اسلاوهای سرگردان» حاصل یک دوره تدریس تاریخ روسیه در دانشگاه هاوایی بوده که طی این دوره تامپسون با خلاء یک منبع درسی مناسب برای دانشجویان روبه‌رو شد. بنابراین مشغول نوشتن کتاب حاضر شد. در واقع نیت جان تامپسون ارائه متنی بوده که هم مطالعه آن روان باشد و هم به شکلی طبقه بندی شده تاریخ روسیه (طی سیصد سال اخیر) را روایت کند و از دیگر سو او کوشیده هم به تاریخ سال‌های آغازین روسیه و همچنین دوران مدرن آن یعنی از 1801 به این سو یکسان بپردازد.
مترجم نیز طی یادداشتی از دلایل ترجمه کتاب نوشته است که از ضرورت آشنایی با تاریخ این کشور که در همسایگی ایران قرار دارد و شباهت‌های تاریخی روسیه با ایران (در عین تفاوتهایی که دارند) تا کمبود منابع فارسی زبان در زمینه تاریخ این کشور را شامل می شود. مترجم همچنین معتقد است «روایت بسیار روان و شفاف نویسنده از تاریخ روسیه و شوروی که در بردارنده رویدادهای عمده و اصلی تاریخ این کشور از دوره باستانی و تشکیل حکومت کی‌یف تا ریاست جمهوری ولادیمیر پوتین در قرن بیست و یکم است، هم برای عامه مردم و هم برای استفاده‌های علمی قابل توصیه است. از این رو کتاب حاضر را می توان کتابی مختصر و در عین حال جامع برای تاریخ روسیه دانست که بی شک یکی از جامع ترین آثار در این رابطه در زبان فارسی است.»
متن اصلی کتاب در شانزده فصل به فارسی درآمده است و عناوین این فصول به ترتیب عبارتند از: «روسیه باستانی و شاهزاده نشین کی‌یف»، «تقسیم و اشغال روسیه (توسط مغولان 1052-1462)»، «مسکو و وحدت سرزمین های روسیه (1328-1533)»، «ایوان کبیر و عصر مشکلات (1533 – 1618)»، «شکل دهی جامعه روسیه ۱۶۱۳ تا ۱۶۸۹)»، «پترکبیر و غربی سازی (1689-1725)»، «تداوم و تحول (1725- 1801)»، «قدرت عقب ماندگی و نوآوری (1801-1855)»، «اصلاح، ارجاع و مدرنیزاسیون(1885-1801)»، «اصلاح، ارتجاع و مدرنیزاسیون (1885- 1904)»، «انقلاب، اصلاحات و جنگ (1904- 1917)»، «انقلاب، جنگ داخلی و تاسیس جامعه شوروی (1917-1928)»، «انقلاب دوم، نظام استالینیستی و جنگ دوم جهانی (1928-1946)»، «اتحاد شوروی به مثابه ابرقدرت: تحول، رکود و جنگ سرد (1946- 1984)»، «انقلاب گورباچف و فروپاشی شوروی (1983-1991)»، «روسیه جدید در عصر پسا شوروی (1991-2008)» و «تعارضات پوتین (2000-2008)».
«اسلاوهای سرگردان» کتابی است خواندنی که اگر ویراسته‌تر منتشر شده بود، لطف آن به عنوان اثری روان و خوش‌خوان دو چندان می‌شد. اما با این حال چون می‌تواند با زیانی ساده روایتی جامع و در عین حال به دور از حشو و زوائد از تاریخ روسیه ارائه کند، اثری سودمند محسوب می‌شود به ویژه برای علاقمندان تاریخ روسیه دانشجویانی که به دنبال منابعی دسته بندی شده هستند.
