فارس نوشت: اتفاقات روزهای اخیر مبنی قطعی برق در بخش‌ خانگی و اداری به یکی از سوژه‌های داغ این روزهای فضای رسانه‌ای کشور تبدیل شده است. طبق روال سال‌های گذشته، همواره قطعی برق و خاموشی‌های گسترده در فصل تابستان و اوج مصرف برق به دلیل افزایش دما رخ می‌داد، زیرا مردم در روزهای گرم سال، کولرها و وسایل سرمایشی را بر خنک کردن هوا روشن می‌کردند که برق زیادی را مصرف می‌کرد، ولی امسال در سردترین روزهای سال به طرز عجیبی شاهد پدیده قطعی برق هستیم. در واقع هم‌اکنون اذهان عمومی با یک سوال چالشی مواجه شده‌ است: اینکه به راستی دلیل قطعی برق در روزهای سرد سال چیست؟

در این بین دلایل مختلفی درباره قطعی برق مطرح شده است که از جمله پرتکرارترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- اجرای معاهده پاریس توسط دولت برای کاهش گازهای گلخانه‌ای

۲- استفاده از برق نیروگاه‌ها برای تولید بیت کوین

۳- افت تولید از میادین گازی پارس جنوبی

۴- افزایش مصرف گاز در بخش خانگی-تجاری و کمبودسوخت برای تامین سوخت نیروگاه‌ها

در ادامه به بررسی صحت و سقم هر یک از دلایل مطرح شده پرداخته می‌شود.

* آیا افت تولید گاز از میادین پارس جنوبی دلیل اصلی قطعی برق است؟

با توجه به اینکه لازمه تولید برق در نیروگاه‌ها تامین پایدار گاز موردنیاز این واحدهاست، بهتر است ابتدا به سراغ بررسی وضعیت تولید و مصرف گاز در روزهای اخیر برویم تا دلیل قطعی برق به صورت ریشه‌ای‌تری مورد بررسی قرار گیرد.

در این باره علیرضا عبادی مدیر تولید و عملیات شرکت نفت و گاز پارس گفت: «وظیفه شرکت ما تولید گاز از بزرگترین میدان گازی جهان یعنی میدان گازی پارس جنوبی است. امسال ۱۰۰ درصد برنامه ابلاغی وزارت نفت برای تولید روزانه ۶۷۶ میلیون متر مکعب گاز غنی در روز محقق شده است».

وی ادامه داد: «تولید گاز از میادین پارس جنوبی نسبت به سال گذشته در دوره مشابه حدود ۶۰ میلیون متر مکعب در روز افزایش داشته است. در نتیجه طرح مباحثی چون افت فشار و افت تولید گاز از پارس جنوبی بیشتر برای هشدار دادن به مسئولین برای سال‌های آینده است و هنوز این اتفاق رخ نداده است».

عبادی همچنین اظهار داشت: «از تولید روزانه ۶۷۶ میلیون متر مکعب گاز غنی حدود ۵۹۲ میلیون متر مکعب گاز متان استحصال می‌شود که این گاز برای مصارف بخش خانگی و صنایع و نیروگاه‌ها به خطوط لوله گاز سراسری تزریق می‌شود. بنده این گزاره که گفته می‌شود دلیل قطعی برق ناظر به کمبود تولید گاز است را قاطعانه رد می‌کنم».

عبادی مدیر تولید و عملیات شرکت نفت و گاز پارس گفت: «البته ما توانایی افزایش تولید گاز از میادین را داریم اما به دلیل محدودیت‌هایی در صادرات میعانات گازی نمی‌توانیم گاز بیشتری تولید کنیم. زیرا همراه گاز غنی تولیدی از میادین علاوه بر متان، اتان و LPG و میعانات نیز تولید می‌شود و به دلیل تحریم‌ها در صادرات میعانات دچار مشکل هستیم. اما به هر حال ۱۰۰ درصد برنامه ابلاغی وزارت نفت را به هر صورت ممکن محقق کردیم».

همچنین بر اساس پیگیریها و آمار اخذ شده از واحد دیسپاچینگ شرکت ملی گاز ایران، میزان تولید گاز غنی از تمامی میادین گازی کشور (میادین پارس جنوبی و نفت مرکزی) روزانه حدود ۹۳۰ میلیون متر مکعب است که از این مقدار حدود ۸۳۳ میلیون متر مکعب آن، گاز متان بوده به خطوط سراسری گاز طبیعی تزریق می‎شود.

*با وجود تعطیلی مدارس و دانشگاه‌ها چرا مصرف گاز افزایش یافته است؟

برای اطلاع از میزان مصرف گاز در بخش مختلف و تغییرات آن نسبت به سال گذشته با محمدرضا جولایی مدیر دیسپاچینگ شرکت ملی گاز گفت‌وگو کردیم.

جولایی گفت: «در حال حاضر به طور میانگین از کل تولید گاز متان کشور (۸۳۳ میلیون متر مکب)، روزانه ۶۱۵ میلیون متر مکعب در بخش خانگی و تجاری به مصرف می‌رسد. بین ۹۰ الی ۱۰۰ میلیون متر مکعب به نیروگاه‌ها تخصیص می‌یابد و مابقی نیز در صنایع عمده مثل کارخانه‌های سیمان، فولاد و پتروشیمی‌ها مصرف می‌شود».

وی افزود: «در سال گذشته مصرف گاز بخش خانگی و تجاری در فصول سرد ۵۷۰ میلیون متر مکعب در روز بوده است ولی امسال این رقم به ۶۱۵ میلیون مترمکعب رسیده است. یکی از دلایل این افزایش مصرف به دلیل اجرای پروژه‌های گازرسانی بوده است. البته دلیل عمده‌تر مربوط به شیوع کرونا و افزایش مصرف آب گرم توسط مردم برای شستشو و همچنین باز گذاشتن درها و پنجره‌ها برای تهویه هواست».

جولایی گفت: «مصرف گاز بخش‌هایی مثل مساجد، مدارس و دانشگاه‌ها خیلی جزئی است و معادل ۳ درصد از کل مصرف بخش خانگی و تجاری است. در نتیجه تعطیل بودن این واحدها نقش زیادی در کاهش مصرف نخواهد داشت. ضمن اینکه توجه داشته باشید که این مراکز هم‌اکنون باز هستند و کادر اداری آنها نیز در حال مصرف گاز هستند. در نتیجه اینکه گفته شود "با وجود تعطیلی مدارس پس چرا مصرف گاز زیاد شده است" گزاره قابل اعتنایی نیست».

* هرگز نگفتیم گاز داریم ولی به نیروگاه‌ها نمی‌دهیم!

همانطور که اشاره شد طبق اطلاعات و آمار رسمی کشور که توسط متولیان امر ارائه شده، مصرف گاز در بخش خانگی به شدت بالا رفته است و همین موضوع دلیل اصلی کمبود گاز در کشور و در نتیجه نرسیدن گاز به نیروگاه‌ها و قطعی برق در زمستان است. حال ممکن است این سوال در ذهن ایجاد شود که اگر دلیل اصلی کمبود گاز در کشور ناشی از افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری است، پس چرا سخنگوی شرکت ملی گاز در مصاحبه‌ای عنوان کرد که هیچ کمبود گازی در کشور وجود ندارد؟

در این راستا گفتگویی با محمد عسگری سخنگوی شرکت ملی گاز انجام شد تا درباره چرایی این اظهارات از او پرسیده شود.

وی در پاسخ به پرسش گفت: «در مصاحبه‌ای که اخیرا از بنده منتشر شده است منظور بنده از اینکه کمبود گاز در کشور نداریم این بود که در حال حاضر شرکت ملی گاز به اندازه‌ای که بتواند به تعهداتش در قبال تامین سوخت نیروگاه‌ها عمل کند گاز به نیروگاه‌ها ارسال می‌کند».

وی ادامه داد: «ببینید در فصول سرد به دلیل افزایش مصرف گاز در بخش خانگی مجموعه وزارت نفت تصمیم می‌گیرد که درصد ارسال گاز به نیروگاه‌ها را کاهش دهد و به جای گاز از سوخت دوم مثل مازوت و گازوئیل برای تامین سوخت آنها استفاده شود. در نتیجه برای فصول سرد، رقم تعیین شده برای ارسال گاز به نیروگاه‌ها توسط شرکت ملی گاز نسبت به فصول دیگر کمتر است و ما نیز به تعهد خود برای تامین این رقمِ کمتر عمل کردیم و گازی که تکلیف شده بود را به نیروگاه‌ها رساندیم و حتی بیشتر از مقدار تکلیفی این کار را کردیم».

عسگری گفت: «لذا منظور بنده این نبود که «کمبود گاز نداریم و گاز موجود است ولی به نیروگاه‌ها نمی‌دهیم» بلکه منظورم این بود که در انجام تعهدات خود برای ارسال گاز به نیروگاه‌ها طبق برنامه وزارت نفت با کمبود مواجه نیستیم و وظیفه خود را به درستی انجام داده‌ایم. احتمالا به دلیل اینکه مصاحبه بنده به صورت کوتاه پیاده شده بود این سوءبرداشت را برای مخاطب ایجاد کرده است».

*علیرغم پر بودن مخازن سوخت مایع نیروگاه‌ها، این واحدها برق تولید نمی‌کردند!

تا اینجای کار مشخص شد که افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری باعث شده است که بخشی از سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها از گاز به گازوئیل و مازوت شیفت پیدا کند و ظاهرا طبق برنامه مشخص شده توسط وزارت نفت، شرکت ملی گاز نیز به تمامی تعهدات خود برای ارسال بخش گازی سوخت نیروگاه‌ها عمل کرده است. در نتیجه به نظر می‌رسد باید دلیل نرسیدن سوخت به نیروگاه‌ها و قطعی برق را عملکرد شرکت ملی پالایش و پخش در ارسال سوخت مایع (گازوئیل و مازوت) جستجو کرد.

ظرفیت تولید نیروگاه‌های کشور حدود ۵۸ هزار مگاوات در روز است که این ظرفیت در تابستان تماما مورداستفاده قرار می‌گیرد. برای تولید پیک برق در نیروگاه‌ها به روزانه حدود ۱۹۰ میلیون متر مکعب گاز نیاز است. در حال حاضر طبق آمار وزارت نیرو میزان تولید برق مورد نیاز در کشور روزانه حدود ۴۰ هزار مگاوات است. در نتیجه برای تامین سوخت موردنیاز نیروگاه‌ها لازم به تامین ۱۹۰ میلیون متر مکعب گاز نیست چون مصرف برق در پیک خود قرار ندارد. با در نظر گرفتن نسبت تولید برق و مصرف سوخت، با یک جدول تناسب ساده سوخت موردنیاز برای تولید ۴۰ هزار مگاوات برق معادل ۱۳۵ میلیون متر گاز خواهد بود.

طبق آمار واحد دیسپاچینگ شرکت ملی گاز، این شرکت موظف به ارسال روازنه ۱۰۰ میلیون متر مکعب گاز به نیروگاه‌ها بوده است که تمامی تعهدات تکلیف شده، انجام شده است. همچنین طبق برنامه وزارت نفت قرار بود مابقی سوخت موردنیاز نیروگاه نیز از طریق ارسال حدود ۳۵ میلیون لیتر مازوت و گازوئیل تامین شود.

در این راستا وضعیت ارسال سوخت مایع به نیروگاه‌ها را شرکت ملی پالایش و پخش جویا را شدیم. طبق اطلاعات این شرکت میزان ظرفیت مخازن مازوت نیروگاه‌های کشور ۲.۸ میلیارد لیتر بوده که از این میزان ۱.۴ میلیارد لیتر آنها از سوخت مایع پر شده است. همچنین علیرغم تکلیف ارسال روزانه ۳۵ میلیون لیتر مازوت و گازوئیل به نیروگاه‌ها، این شرکت می‌گوید فراتر از تعهدات خود عمل کرده و در این ایام روزانه حدود ۱۰۰ میلیون لیتر مخلوط مازوت و گازوئیل را به نیروگاه‌ها تحویل داده است.

حال سوال اساسی این است که اگر مسئولین شرکت ملی پالایش و پخش نیز در انجام تکالیف خود مبنی بر سوخت‌رسانی به نیروگاه‌ها موفق بوده‌اند، پس چرا در روزهای اخیر شاهد قطعی برق بوده‌ایم؟ زیرا طبق آنچه مسئولان بخش‌های مختلف وزارت نفت می‌گویند، ظاهرا تمامی سوخت مورد نیاز نیروگاه‌ها چه در قالب گاز و چه در قالب سوخت مایع تامین شده است، پس چرا نیروگاه‌ها با این حال که سوخت موردنیازشان را داشته‌اند از آنها برای تولید برق استفاده نمی‌کرده‌اند؟

* دستور سازمان محیط زیست درباره توقف استفاده از سوخت مایع در نیروگاه‌ها

با فرض صحت آنچه مسئولان وزارت نفت گفته‌اند، به نظر می‌رسد می‌توان دلیل اصلی عدم استفاده نیروگاه‌ها از سوخت مایع را در منع استفاده از این سوخت در نیروگاه‌ها توسط سازمان محیط زیست جستجو کرد. در این راستا عیسی کلانتری رئیس سازمان محیط زیست در برنامه زنده تلویزیونی "در انتهای الوند" شبکه دوم سیما گفت: «بنده معتقدم بهتر است روزانه دو ساعت خاموشی برق داشته باشیم، اما از مازوت استفاده نشود». زیرا به اعتقاد کلانتری مازوت عامل اصلی آلودگی هوای شهرها بوده است. بعضی منابع خبری می‌گویند به همین دلیل دستور توقف استفاده از این سوخت در نیروگاه‌ها صادر شد که این دستور باعث کاهش تولید برق و بروز خاموشی‌های در یکی دو روز آخر هفته شد.

البته ادعای رئیس سازمان محیط زیست مبنی بر اینکه مازوت عامل اصلی آلودگی هوا در کلانشهرهاست، در جلسه سه شنبه گذشته مدیریت منابع سوخت نیروگاه‌های کشور قویا رد شده است (تصویر ۱). در نتیجه از این به بعد احتمالا با تداوم استفاده از این سوخت در نیروگاه‌ها، قطعی برق در بخش‎های مختلف کشور نیز متوقف خواهد شد.

تصویر ۱- بخشی از مصوبه کارگروه مدیریت منابع سوخت نیروگاه‌ها

در مجموع با توجه به اعداد و ارقام ذکر شده مشخص شده است که افزایش مصرف گاز در بخش خانگی و تجاری دلیل اصلی در ایجاد محدودیت برای تامین گاز مورد نیاز نیروگاه‌ها بوده است. بحث افت تولید میدان گازی پارس جنوبی با توجه به افزایش تولید گاز نسبت به سال گذشته در موضوع قطعی برق تاثیر چندانی نداشته است. 

بر اساس آنچه گفته شد، در حال حاضر تا جای ممکن و در حداکثر ظرفیت، گاز و هر نوع سوخت دیگر از میادین گازی کشور و پالایشگاه‌ها تولید و به مصرف مردم و نیروگاه‌ها می‌رسد. یعنی مجموعه نهادهای متولی هر آنچه در توان داشتند برای تولید و مصرف حداکثری هیدروکربن‌های موجود در کشور گذاشته‌اند. در نتیجه در این حجم بالا از تولید و مصرف گاز و سایر هیدروکربن‌ها، اساسا صحبت از کاهش مصرف سوخت در نیروگاه‌ها به دلیل اجرای معاهده پاریس بی‌معنی است.

کاهش سرعت توسعه نیروگاه‌ها در دولت فعلی نیز نه به اجرای معاهده پاریس بلکه به اقتصاد نیروگاه‌ها ارتباط دارد. وقتی هزینه تولید برق از نیروگاه‌ها خصوصی دو برابر درآمد حاصل از فروش برق به قیمت تکلیفی است و این مبالغ نیز با تاخیر به نیروگاه‌های خصوصی پرداخت می‌شود، طبیعی است که هیچ سرمایه‌گذاری برای احداث نیروگاه‌ها اقدام نمی‌کند.

همچنین با توجه به کاهش درآمدهای دولت، طبیعتا حجم سرمایه‌گذاری دولت برای پروژه‌های عمرانی از جمله ساخت نیروگاه‌ نیز با محدودیت‌های جدی مواجه شده که این موضوع نیز دلیل اصلی عدم توسعه نیروگاه‌ها در سال‌های اخیر است.