به گزارش ایرنا، پس از اجرای گام چهارم کاهش تعهدات ایران در فردو، فرانسه، بریتانیا، آلمان و اتحادیه اروپا از ایران خواستند تا در خلاف مسیر کاهش تعهدات خود گام بردارد. تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا روز دوشنبه ۲۰ آبان در بیانیه‌ای مشترک اعلام کردند در صورت ادامه روند کاهش تعهدات برجامی از سوی ایران، یکی از ساز و کارهای حل اختلاف موجود در برجام دوباره اعمال شدنی و تحریم‌های سازمان ملل بازگشتنی است. برخی معتقدند که این بیانیه زمزمه مرگ برجام را با فعال شدن مکانیسم ماشه مطرح کرده است و برخی هم آن را در حد یک بازی سیاسی می‌دانند.
در این بیانیه آمده بود که فعالیت‌های اخیر ایران مانع تلاش‌های آنها برای خنثی کردن تنش‌ها در خاورمیانه است و آنها به شدت نگران تصمیم ایران به از سرگیری غنی‌سازی اورانیوم در سایت فردو هستند.
گزارش‌ها از فردو این روزها در صدر خبرها است آژانس بین‌المللی انرژی اتمی روز دوشنبه ۲۷ آبان اعلام کرد که ایران با افزایش ذخایر آب سنگین خود، فراتر از ۱۳۰ تن تعیین شده در توافق اتمی با قدرت‌های جهانی، یک محدودیت دیگر در برجام را نقض کرده است. آژانس در گزارش خود به اعضای شورای حکام گفته است که ایران روز ۲۵ آبان به آژانس اطلاع داد که ذخایر آب سنگین آن از مرز ۱۳۰ تن عبور کرده و به ۱۳۱.۵ تن رسیده است.
در همین زمینه دولت آمریکا اعلام کرد که معافیت‌های همکاری شرکت‌های خارجی در سایت هسته‌ای فردو در ایران را لغو می‌کند. مایک پومپئو، وزیر خارجه آمریکا دوشنبه ۲۸ آبان در یک نشست خبری با اعلام این تصمیم، گفت این عدم تمدید معافیت از۲۴ آذر اجرایی خواهد شد. همکاری کمپانی‌های خارجی در سایت فردو یکی از چهار معافیت دولت آمریکا در ارتباط با پروژه هسته‌ای ایران بود.
آمریکا ۱۰ آبان امسال معافیت‌ها برای چند شرکت خارجی جهت همکاری هسته‌ای با ایران در سایت فردو، کوره بوشهر و تاسیسات آب سنگین اراک را تمدید کرده بود. مقامات دولتی آمریکا به رویترز گفته بودند که ادامه حضور شرکت‌های خارجی در صنایع هسته‌ای ایران بر اساس مقررات آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، مانعی برای جلوگیری از دستیابی ایران به بمب هسته‌ای است. شرکت‌هایی از روسیه، چین و کشورهای عضو اتحادیه اروپا مشمول دریافت این معافیت‌ها شده بودند.
شماری از قانونگذاران آمریکایی از جمله سناتور تد کروز و لیندسی گراهام و همچنین لیز چینی عضو مجلس نمایندگان، از اقدام دولت آمریکا در لغو معافیت تاسیسات هسته‌ای فردو در ایران استقبال کردند. تد کروز نماینده جمهوریخواه ایالت تگزاس در سنای آمریکا مدعی شد: من به همراه سناتور گراهام و لیز چینی عضو مجلس نمایندگان، از بابت خبر امروز مبنی بر این که دولت آمریکا سرانجام معافیت‌های مربوط به فعالیت‌های غیرنظامی در تاسیسات فردو ایران را تمدید نمی‌کند، پرزیدنت ترامپ و وزیر خارجه پمپئو را تحسین می کنیم.
هنوز کشورهای اروپایی به گزارش جدید آژانس واکنشی نشان نداده اند، اما عدم اجرای تعهدات برجامی توسط اروپا و تحریم‌های همه جانبه آمریکا که نتیجه آن برهم خوردن توازن و تعادل در این توافق بین المللی شده است، ایران را به اتخاذ راهبرد مقاومت فعال واداشت. راهبردی که بعد از حدود یک سال صبر استراتژیک در قبال این بدعهدی‌ها و عدم انتفاع ایران از مزایای برجام در پیش گرفته شد. ایران از اردیبهشت امسال و در سالگرد خروج ایالات متحده از برجام اعلام کرد که به تدریج از تعهداتش در چارچوب این توافق هسته‌ای خواهد کاست.
بیانیه جدید اتحادیه اروپا و سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان نشان می داد که اروپا مشغول بررسی فشار بر ایران است. تلاش‌های سیاسی امانوئل مکرون، رئیس جمهور فرانسه برای میانجیگری میان ایران و آمریکا نشان داد که مسئولان قاره سبز توان و اختیاری از خود ندارند. مگر آن که کاخ سفید چراغ سبز از خود نشان دهد.
در واکنش به این بیانیه محمد جواد ظریف در حساب توییتری خود با ضمیمه کردن نامه ۶ نوامبر ۲۰۱۸ خود خطاب به هماهنگ کننده سیاست خارجی اتحادیه اروپا و سایر اعضای برجام نوشت: «خطاب به همتایانم در اتحادیه اروپایی/ و سه کشور آلمان، فرانسه و انگلستان: ۱- به تعهدات خود ذیل برجام کاملا پایبند بوده‌ایم. شما!؟ واقعاً!؟ فقط یک تعهد را نشان دهید که در ۱۸ ماه گذشته به آن عمل کرده‌اید. ۲- وقتی که شما مشغول دفع‌الوقت بودید، ایران مکانیزم رفع اختلاف را به جریان انداخت و آنرا به اتمام رساند. ما اکنون در حال استفاده از اقدامات جبرانی مندرج در پاراگراف ۳۶ برجام هستیم. به نامه ششم نوامبر ۲۰۱۸ من مراجعه کنید.»
اسحاق آل حبیب، سفیر ایران در سازمان ملل متحد نیز یک روز پیش از ظریف به هشدار کشورهای اروپایی واکنش نشان داد و گفت که اگر اتحادیه اروپا برای حفظ برجام آن قدر جدی است، باید با اقدامات عملی مناسب کاری کند که ایران بهره‌مند شود. ایران بابت فشارهای حداکثری آمریکا بهای سنگینی پرداخته و بیش از سهم عادلانه خود برای حفظ برجام تلاش کرده، اما نمی‌تواند به‌تنهایی تمام فشارها و هزینه‌ها را برعهده بگیرد.
آن طور که میخاییل اولیانوف نماینده دائم روسیه در آژانس بین‌المللی انرژی اتمی گفته است نشست کمیسیون برجام اوایل ماه دسامبر (۱۰ آذر به بعد) در سطح مدیران سیاسی وزارتخانه‌های کشورهای عضو برجام در وین برگزار می‌شود.
انتظار می‌رود شرکت کنندگان در این نشست از گفتار درمانی صرف عبور کرده و به تصمیم عاجلی برای حفظ توافق برجام برسند در غیر این صورت فرصت‌ها به سرعت از دست می‌روند و ایران گام‌های بعدی کاهش تعهداتش را اجرایی می‌کند.
در حالی که مقامات اروپا چندین بار ایران را به خروج از برجام تهدید کرده‌اند تحلیلگران معتقدند اروپا هیچ گاه از برجام خارج نخواهد شد، مگر آن که قبل از آن جمهوری اسلامی ایران از آن خارج شود. اروپا می‌خواهد ایران و آمریکا را مقصر مرگ توافق هسته‌ای قلمداد کند. با این وجود تا همین جا هم اروپا برای حفظ برجام گام جدی و موثری برنداشته و منفعلانه نظاره گر اقدامات مخرب آمریکا برای از بین بردن این توافق بوده است.
ایران یک سال بعد از صبر راهبردی در قبال کارشکنی‌های طرف مقابل در اجرای توافق هسته ای اکنون به تدریج از اجرای تعهداتش عقب نشینی می کند هرچند بارها مقامات ایران تاکید کرده‌اند که این اقدامات برای متوازن کردن حقوق و تعهدات مندرج در این توافقنامه و حفظ آن است و این را هم بارها تاکید کرده‌اند که این گام‌ها برگشت‌پذیر است.
تجربه برجام از جهاتی هم برای دولتمردان ایران و اروپا و هم افکار عمومی در دو سوی ماجرا درس‌های زیادی داشت. ولی مهمترین درس این است که اتحادیه اروپا راه درازی برای استقلال واقعی در پیشبرد سیاست‌های حاکمیتی خود در پیش دارد البته اگر قصد و اراده‌ای در این زمینه داشته باشد.
