«اسطرلاب حق»

(گزیده فیه مافیه)

انتخاب و توضیح: محمد‌علی موحد

ناشر: ماهی، چاپ اول 1396

290 صفحه ، 27000 تومان

****

بگذارید با این اعتراف شروع کنم که دم خور بودن با ادبیات معاصر و چشم دوختن به شاهکارهای بزرگ ادبیات غرب باعث شد سال‌ها از ادبیات کلاسیک وطنی غافل باشیم. با این تعابیر ساده‌انگارانه که اگر قرار است با زمانه پیش برویم پرداختن به ادبیات معاصر واجب‌تر است و از طرفی برای ادبیات کهن یا کلاسیک فارسی وقت هست...که این آخری بدتر از همه کنایه‌ای بود برای آنکه این ادبیات به درد پیرمردها می‌خورد و ما هم پیر که شدیم مثل خیلی‌ها شروع می کنیم به خواندن مثنوی و شاهنامه و خلاصه می‌رویم سراغ نظم و نثر کلاسیک فارسی!

و چقدر غافل بودیم ما... و همه آنها که کارهای جدی در زمینه شعر و ادبیات معاصر فارسی انجام داده‌اند، کسانی هستند که علاوه بر ادبیات جهان، ادبیات کلاسیک ایران را نیز خوب خوانده بودند. خلاصه اینکه ادبیات کلاسیک فارسی گذشته از محتوای غنی و ارزنده‌ای که دارد، فرصتی است برای ساختن قدرت زبان و قوت بیان و پختگی نثر که همه از ملزومات پرداختن به ادبیات است.

البته پرداختن به ادبیات کلاسیک دشواری‌های خاص خود را دارد، بخصوص اینکه توان درک و برقراری ارتباط با این آثار نیازمند مطالعاتی خاص و اشراف به زبان است که همگان از آن بهره‌مند نیستند. اما خوشبختانه برخی از اساتید و اهل فن با انتشار گزیده‌ای از این آثار، همراه با تصحیح و توضیحات لازم، بستری را فراهم می‌سازند که امکان بهره‌مندی مخاطبانی را که آشنایی کمتری با این حوزه دارند بوجود می‌آورد تا طیف وسیع‌تری امکان بهره‌مندی از آنرا داشته باشند.

کتاب«اسطرلاب حق» به انتخاب و توضیح محمد‌علی موحد گزیده‌ای است از فیه ما فیه مولانا جلال‌الدین بلخی که به همت نشر ماهی منتشر شده است، کتابی که فرصت بهره‌مندی از شاهکاری منثور در زبان ادب فارسی را در اختیار آن دسته از خوانندگانی قرار می‌دهد که به دلایل مختلف امکان استفاده از متن کامل چنین آثاری را ندارند و چه فرصتی بهتر از اینکه با این مهم به واسطه‌ی یکی از مولانا پژوهان برجسته و خوشنام آشنا شوند.

اسطرلاب حق قریب به دو دهه پیش از این، توسط ناشر دیگری به بازار فرستاده شده بود، اما مدت‌ها بود که در بازار نایاب به حساب می‌آمد که خوشبختانه نشر ماهی آن را به هیاتی شایسته به بازار فرستاد و بی تعارف کتاب را از نو زنده کرده و بهتر از گذشته بدست مخاطب رسانده، چنانکه در بیننده رغبت خواندن را برمی‌انگیزد و این حاصل توجه به ظرافت‌هایی است که تنها برخی از ناشران چنان که باید بدان می‌پردازند.

 محمدعلی موحد در اسطرلاب حق گزیده‌ای از زیباترین بخش‌های فیه ما فیه را در قالب 99 بند با ارائه توضیحاتی جامع و کارآمد در ذیل هر بند به مخاطبان ارائه کرده است. اگرچه او تصحیح مرحوم فروزانفر از فیه مافیه را مبنای کار خود قرار داده اما با ترجمه ترکی گلپینارلی که نسخه‌ای منقح و به دور از لغزش‌های راه یافته به نسخه مرحوم فروزانفر بود نیز مقایسه کرده و بر این اساس گزیده‌ای فراهم آورده که نه تنها خواندن آن برای مخاطب به دور از دشواری که برخوردار از جذابیت‌های فراوان است، چنانکه به واسطه تصحیحات و توضیحات استاد موحد هم ظرافت متن قابل دریافت است و هم عمق معنا. تجربه‌ای که می‌تواند مشوق و محرک مخاطب برای پرداختن به دیگر آثار کلاسیک فارسی باشد.

اگرچه عظمت و اهمیت کار مولانا بیشتر در شعر او شهرت یافته است اما آثار منثور او نیز در وادی ادب و معنا در خور اعتنا و شایسته توجه‌اند. از مولانا سه اثر منثور در دست مانده‌: مجالس سبعه، مکتوبات و فیه مافیه؛ در این میان ، مکتوبات تنها اثری است که به قلم خود مولانا نوشته شده است. فیه ما فیه و مجالس سبعه، در واقع گفته‌ها و آموزه‌هایی هستند که مولانا بیان می‌کرد و پیروان آن را می‌نوشتند. فیه ما فیه در واقع شامل مقالات یا سخنرانی‌های مولاناست که توسط شاگردان او در مجالس مختلف از روی سخن استاد تقریر و جمع آوری شده و بعد از وفات او در قالب کتاب عرضه شده است. با توجه به محتوای این مجالس که عمدتا به نقد و تفسیر مسائل عرفانی اختصاص داشته، مضمون فیه ما فیه نیز برخوردار از مایه‌های عرفانی و همچنین آموزه‌های دینی و اخلاقی است. استاد موحد در ابتدای کتاب خود نوشته‌ای درباره زندگی و آثار مولانا ارائه کرده که در واقع مدخلی است برای خواننده کتاب حاضر که با درکی درست به سراغ متن اصلی برود. در این نوشته موجز و خواندنی، استاد موحد با تقسیم‌بندی ادوار مختلف زندگی مولانا با توجه به آشنایی با شمس تبریزی و تاثیری که از او پذیرفت، به سراغ آثار منثور او رفته و با مروری گذرا بر آنها، اهمیت و جایگاه فیه ما فیه را برای خواننده روشن می‌سازد  تا پیش از ورود به متن از اهمیت اثر آگاه باشد. اهمیت رویکرد استاد موحد در پرداختن به زندگی مولانا از آن روست که براساس آشنایی و تاثیر شمس بر زندگی مولانا شکل گرفته و این مهم حتی در محتوای کتاب‌های مولانا نیز نقش و تاثیر مستقیم داشته است. چنانکه در فیه ما فیه نیز می‌توان حضور شمس در برخی مجالس وعظ مولانا  احساس کرد.

گزینش و تدوین استاد موحد از متن فیه ما فیه اگرچه بر برش‌هایی کوتاه استوار است اما با رعایت ارتباط معنایی به شیوه‌ای انجام شده که مخاطب می‌تواند در هر نشست به فراخور فراغت یا علاقه خود یک یا چند بند را که به یک موضوع عرفانی و اخلاقی اشاره دارد بخواند و با توجه به نثر نسبتا ساده و روان این کتاب و توضیحات افزوده شده توسط استاد موحد، بی‌نیاز از مراجعه به منابع دیگر بوده و سفری در بحر بی‌کران معرفت مولانا داشته باشد. در این کتاب علاوه بر توضیحات کامل متن که به صورت پانوشت هر صفحه ارائه شده، در پایان کتاب نیز فهرستی از لغات دشوار متن به همراه معنای آنها ارائه شده است. از ویژگی های کاربردی کتاب باید به فهرست تحلیلی مطالب اشاره کرد که راهنمایی است برای یافتن مطالب کتاب در رابطه با موضوعات مختلف .