«سخنی با شاعران جوان»

نویسنده: غلامرضا ارژنگ

ناشر: قطره، چاپ اول 1396

176 صفحه؛ 15 هزار تومان

****

اینکه می‌گویند ایران سرزمین شعر است، حرف پرتی نیست... اتفاقا خیلی هم درست است، نه به این دلیل که به تعداد جمعیتِ خیلی از کشورهای حال حاضر جهان، شاعر داریم، یا اینکه اگر زبان فارسی زبانی پر مخاطب‌ و پر جمعیت بود بسیاری از شاعران معاصر ما آوازه‌ای جهانی داشتند، بلکه به این علت ساده که هنوز هم هر سال هزاران دفتر شعر در ایران منتشر می‌شود. کافی است سری بزنید به کتاب‌خانه ملی ایران و عناوین ِمجموعه شعرهای منتشره پنج 6 سال اخیر را رویت بفرمایید. مهدی اخوان ثالث بود که در مقدمه‌ی یکی از دفترهای شعرش در تمثیلی نزدیک به واقعیت، از شهری نوشت که بیشتر از جمعیتِ مردمش شاعر داشت. اما خب همین نقطه‌ی قوت، اعتماد به نفس کاذبی به شهروندانِ شاعر می‌بخشد که موجد شعرهایی -از نظر ساختاری- به شدت آسیب‌پذیر خواهد بود... خواه این شعرها در قوالب کلاسیک فارسی سروده شود، خواه در فرم‌های نو و آزاد.

کتاب «سخنی با شاعران جوان» اثر غلامرضا ارژنگ به تازگی در نشر قطره منتشر شده است. کتابی که گروه مخاطبانش، شاعران نوجوان، نوآموزان، دانش آموزان و البته دانشجویان زبان و ادبیات فارسی است. غلامرضا ارژنگ (1315) برای اهالی ادبیات آکادمیسین شناخته‌ شده‌ای است. از او تا به حال کتاب‌های بسیاری در حوزه نگارش فارسی و دستور زبان منتشر شده است، و اکنون سال‌هاست در حوزه وزن شعر فارسی نیز در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در حال تحقیق و پژوهش است. از استاد ارژنگ در همین نشر قطره کتاب‌های بسیاری از جمله «فارسی عمومی دانشگاه‌ها»، «نگارشی از قصاید و غزلیات سعدی»، «گردآوری هزار و یک غزل شورانگیز از چهار صد شاعر کهن و معاصر»، «آیین نگارش» یا «ویرایش زبانی برای نثر فارسی امروز» منتشر شده است.

غلامرضا ارژنگ اکنون در کتاب «سخنی با شاعران جوان» همچنان که از نامش پیداست، ادوات و مصالح کاری شاعران جوان را روی میزکارشان قرار داده است و سعی کرده این مصالح کاری را به لحاظ پراتیک و کاربردی بررسی کند. پیش از آغاز بحث‌های پردامنه‌ی کتاب، مولف ابتدا ازقریحه‌ی شاعری سخن گفته است. او در بدو امر به صراحت نوشته است اگر مخاطبی در خود این قریحه‌ی شاعری را سراغ ندارد، می‌تواند از مطالعه‌ی این کتاب خودداری کند یا دست کم آب در هاونِ شعرهایش‌ نکوبد. ارژنگ بعد از آن از فرشته‌ی معروف الهام، نقش طبیعت در این مسئله و البته در باب مطالعه‌ی آثار شاعران و نویسندگان بزرگ می‌نویسد و اهمیت آن را واکاوی می‌کند. با این پیش درآمدِ نه چندان مطول، تعریفی از «شعر» به دست می‌آید تا مخاطبان وارد بخش‍‌های محوری کتاب شوند.

«سخنی با شاعران جوان» در نخستین بخش کاربردی به سراغ آرایه‌های معنایی در شعر فارسی می‌رود و در سه باب به موضوعات مهمی چون تشبیه، ارکان تشبیه، اضافه‌ی تشبیهی،تشبیه مضاف به مضاف الیه، تمثیل، مجاز، استعاره، کنایه، ضرب المثل، مراعات نظیر یا تناسب، تضاد یا همان طباق، ایهام، تلمیح، لف و نشر اعم از مرتب و مشوش، و نهایتا ارسال المثل می‌پردازد. تعاریفی که ارژنگ در این کتاب به دست می‌دهد، تعاریفی ساده و آسان فهمند، به نحوی که اگر خواننده پیش از این نیز با این اصطلاحات سر و کار نداشته، به مجرد مطالعه این تعاریف آشنایی مفیدی با این رئوس پیدا کند.

در بخش آرایه‌های لفظی نکاتی در باب نغمه‌ی الفاظ، موضوع مصوت و صامت و صنعت جناس و واژه آرایی می‌خوانیم تا بتوانیم با ذهنی باز به مقولات عروضی در شعر فارسی راه پیدا کنیم. غلامرضا ارژنگ در «سخنی با شاعران جوان» سه فصل را به  سنجش وزن شعر اختصاص داده است. در این فصول تقطیع شعر به هجا، خط عروضی، تقطیع شعر به پایه‌های عروضی، انواع و ساختار هجا بررسی می‌شود و با مثال‌های متعدد هر کدام از باحث مطروحه با شکل تفصیلی مورد توجه قرار می‌گیرد.

یکی از مسائل دیگری که در این کتاب واکاوی شده است، موضوع پر بسامد قافیه است. ارژنگ در این فصل بیش از همه به عیوب قافیه پرداخته و مهم‌ترین نکات در این باب را برشمرده است. اگر مخاطب احتمالی این کتاب تصور درستی از قوالب شعر فارسی ندارد در فصل قالب‌های شعر کهن با مهم‌ترین فرم‌های شعر کلاسیک فارسی از جمله قصیده، قطعه، غزل، ترانه، رباعی، مستزاد،مسمط، ترکیب بند، ترجیع بند،تضمین، بحر طویل و دو بیتی پیوسته آشنا می‌شود. ارژنگ بعد از به دست دادن تعاریفی شفاف از قوالب شعر کهن فارسی شعرهای مشهوری در شکل‌های مورد بحث را نمونه آورده است. در بخش‌ بعدی مولف، فصولی را به درهم آمیزی بحرهای مختلف عروضی، شعر نو و نیمایی، و همین طور شعر سپید یا آزاد اختصاص داده است و بر این نکته تاکید کرده است که شاعرانی که به شکل‌های معاصر شعر نظر دارند، بی شک باید خود را در قوالب کهن بیازمایند و تسلطی نسبی بر انواع شعر پیدا کنند. شاید به همین دلیل غلامرضا ارژنگ در موضوع عروض و قافیه و وزن شعر بیش از همه موضوعات وسواس به خرج داده است. در تکمله‌ی مباحث مطروحه در «سخنی با شاعران جوان» دو بخش با موضوع مراحل سرودن شعر و نقد شعر و معیارهای آن می‌خوانیم که دو باب آخر این کتاب را تشکیل می‌دهند.

«سخنی با شاعران جوان» مرجع ِ کوچکِ مناسبی برای علاقه‌مندان شعر و شاعری، و همین طور دانش آموزان و دانشجویان است. این کتاب خصوصا برای کسانی که مطالعات چندانی در حوزه مباحث آکادمیک نداشته‌اند، بی شک مفید خواهد بود.