مگر زلزله هم فایده دارد؟ خود زلزله که نه اما همانطور که "برگ درختان سبز در نظر هوشیار، هر ورقش دفتریست معرفت کردگار" هر حادثه و رخدادی می تواند درس عبرت و چراغ راهی برای آینده باشد. بدانیم که چه باید کرد و چه نباید کرد. هم اکنون بیش از ده ها هزار پرواز در روز انجام می شود و مسافرت هوایی با وجود ظاهر ترسناک تر آن در مقایسه با ماشین یا قطار، امن ترین راه رسیدن به مقصد به شمار می رود. این مهم محقق نشده مگر این که دست اندرکاران صنایع هوایی جهان پس از هر سانحه با صرف هزینه های گه گاه بسیار گزاف، تلاش کرده اند تا به تمام جزئیات عوامل ایجاد کننده اعم از خطای انسانی یا طراحی و نگهداری پی ببرند. هر سقوط یا هر خروج از استاندارد باعث شده تا تغییرات متناسبی ایجاد و اجرایی شود، امری که این حجم عظیم پروازی در سال را مقدور و بی خطر کرده است.

اما در کشوری که حوادث طبیعی در آن طبیعی قلمداد می شود همچنان کاستی های قابل توجهی دیده می شود که نشان از عدم توجه جدی به رفع مشکلات آتی دارد. در زلزله اخیر کرمانشاه، با توجه به بزرگی، مکان و عمق مرکز زمین لرزه، از همان لحظه وقوع باید برای تصمیم سازان روشن بود که تخریب و خسارت جانی و مالی گریزناپذیر است لذا باید بالافاصله طرح هایی از پیش تدوین شده از قبیل بستن راههای ارتباطی توسط نیروهای نظامی و انتظامی برای جلوگیری از ازدحام کنترل نشده سودجویان و افراد غیرمتخصص اجرایی می شد.

در این زلزله ضعف برنامه ریزی در توزیع کمک های دولتی و مردمی و ساماندهی کمک ها اعم از نقدی و غیرنقدی مشهود بود. نیازهای مردم گاهی در قالب صحبت های یک فرد زلزله زده یا یک شهروند عادی که با اقوامش صحبت کرده یا خودش به محل رفته بازگو می شد. نقل قول های (راست یا دروغ) از دست به دست شدن بخشی از کمک های ارائه شده در زلزله های گذشته توسط افراد سودجو هم مزید بر علت شده و کمک کنندگان را دچار تردید می کرد، برای همین هم افراد معروف و شناخته شده و گاه ناشناخته خودشان اقدام به جمع آوری کمک کردند. یکی از نمونه های آن فردی ایرانی در امریکا بود که در یک شبکه اجتماعی (فیس بوک) توانست تا 200 هزار دلار در فاصله کوتاهی جمع آوری کند، کسی که در نظر اول مشخص نبود اصولا با چه وجاهت و تجربه ای این کار را کرده و بعد هم آن شبکه اجتماعی انتقال این پول به ایران را مسدود کرد و گفته شد خودشان به همان اندازه قرار است به ایران پول بفرستند (البته متن رسمی در این زمینه منتشر نشد). این در حالیست که چه برای کمک های داخلی و چه خارجی باید مسیرهایی مشخص، و بلافاصله اعلام شود. حتی در صورتی که دریافت مستقیم کمک از برخی کشورها مثل امریکا میسر نبود، اطلاع رسانی و راههای جایگزین مشخص شوند. با توسعه شبکه های اجتماعی، نهاد مسئول باید با قدرت و در لحظه ضمن اطلاع رسانی، در همه این شبکه ها حضور فعال داشته باشد.

توزیع کمک ها هم براساس آنچه که دیده می شد دست کم در روزهای نخست سامان درستی نداشت، پرتاب کمک ها به سمت مردم یا تخلیه و تحویل مستقیم از بالگرد یا خودرو نه تنها موجب تخفیف کرامت انسانی می شود بلکه باعث می شود تا در وهله اول و بیشتر این کمک ها به افراد سالم تر و قوی تر برسد از آن گذشته زمینه برای افراد سودجو جهت جمع آوری غنیمت از این آشفته بازار فراهم می شود. نداشتن حساب و کتاب درست اقلام ارسالی هم مزید بر علت است. باید زمانی که یک محموله از مبدا حرکت می کند یا آن را به انبار نهاد اداره کننده (هلال احمر) تحویل دهد تا از آنها دسته بندی و ارسال شود و اگر هم مستقیما قرار است ارسال شود، نوع خودرو، راننده و میزان و اقلام ارسالی به دقت به هلال احمر اعلام و ثبت و در مقصد از ایشان تحویل گرفته شود تا با توجه کمبود هر منطقه یا روستا در مورد آن تصمیم گرفته شود. این امر نه فقط از سودجویی جلوگیری خواهد کرد بلکه مانع از اتلاف کمک ها یا تمرکز آنها در یک بخش و نبود آنها در بخش دیگر می شود.

اگر این کمک ها به دقت حسابداری و توزیع شوند، گزارش آن هم به دقت در شبکه های اجتماعی مثل تلگرام و اینستاگرام و رسانه های مربوطه منعکس شود، مردم اطمینان بیشتری خواهند یافت تا در حوادث بعدی چگونه به یاری هموطنان خود بشتابند. پیش بینی حمام، بیمارستان، سرویس های بهداشتی، خدمات اجتماعی و مشاوره روانی و همچنین آشپزخانه صحرایی باید از بدیهیات هر حادثه ای باشه اما به نظر می رسید که این اقدامات نیز به تدریج انجام شده اند. این در حالیست که ما تجربیات خوبی در این زمینه داریم از جمله اندکی قبل از زلزله در جریان زیارت میلیونی اربعین، صدها هزار نفر ثبت نام شده و ویزا صادر گرفتند، در مسیر پیاده روی برای آنها وسایل استراحت، درمان، بهداشت و تغذیه فراهم شد، این جمعیت بزرگ هم با آرامش زیارت خود را انجام دادند، چرا از همین تجربه یا مشابه آن در زلزله استفاده نکنیم.