«قصه‌ی خواب»
نویسندگان: تنسی ویلیامز- شون اوکیسی
مترجم: زهره خلیلی
ناشر: قطره؛ چاپ اول 1395
86 صفحه، قیمت 7500 تومان
 
 ******

در سری آثار نمایشی که نشر قطره منتشر می‌کند، کتابی نیز با عنوان " قصه‌ی خواب" منتشر شده است، شامل دو نمایش‌نامه با عناوین "27 واگن پر از پنبه" و "قصه‌ی خواب" که به ترتیب از آن تنسی ویلیامز و شون اوکیسی هستند. این کتاب را زهره خلیلی ترجمه کرده است. هر دوی این نمایش‌نامه‌ها آثاری کوتاه با ویژگی‌های یک نمایش‌نامه کوتاه هستند: پویا، دربرگیرنده مسائل فردی و کوبنده.

نویسندگان معمولا در نمایش‌نامه کوتاه کمتر در ریتم و تمپوی کار خلل ایجاد می‌کنند و حواس‌شان به سرعت رویدادها به این معنا که کُند نشود، هست. در هر دو نمایش‌نامه کوتاهی که در این کتاب می‌خوانید با اثری خوش‌خوان رو‌به‌رو خواهید شد که احتمالا یک نفس می‌خوانیدشان.

تنسی ویلیامز، نمایش‌نامه نویس بنام آمریکایی، صاحب اولین نمایش‌نامه این کتاب، "27 واگن پر از پنبه" است. این نمایش‌نامه آغازی به شدت گیرا و البته تکان دهنده دارد. نوعی خشونت جنسی که در وهله‌ی اول گیج‌تان می‌کند و بعد به تدریج فضای آتی داستان و البته روحیه دو شخصیت اصلی کار را به‌تان معرفی می‌کند: جیک مگان و همسرش فلورا مگان.

یکی از نکات عجیب این نمایش‌نامه تنسی ویلیامز این است که به رغم کوتاهی اثر و مجال تنگ در این نمایش‌نامه‌ی کوتاه، با شکل‌های متنوع معنایی رو به رو هستیم، به طوری که منتقدانی با گرایش جامعه‌شناسی می‌توانند تحلیلی اجتماعی از این اثر ارائه دهند و منتقدانی با رویکردهای روان شناسی به وجوه روانشناختی شخصیت‌های نمایش‌نامه بپردازند. این همه در حالی است که  «27 واگن پر از پنبه» نمایش‌نامه‌ای است در کمتر از 40 صفحه.

نکته دیگر تصویر شخصیت‌های نمایش‌نامه است. دیالوگ‌های عجیب و به شدت طبیعی کاراکترهای داستان آن چنان به ظرافت طراحی شده است که در حین مطالعه اثر احساس می‌کنید جیک و فلورا مگان در برابرتان حضور دارند. این دیالوگ‌ها از سوی دیگر شدیدا به فضاسازی اثر و قالب‌سازی برای اکت‌های احتمالی بازیگران کمک می‌کند. متعاقب این ویژگی می‌توان مدعی شد با خواندن کمتر از یک صفحه از گفت‌و‌گوها و حرف‌های دو شخصیت اصلی نمایش‌نامه جیک و فلورا مگان در ذهن مخاطب به نمایش و تصویر درمی‌آیند. بسیاری از آثار تنسی ویلیامز به سینمایی‌های مشهوری در عالم سینما تبدیل شدند. شاید یکی از دلایل این مسئله و همین طور ویژگی‌ای که پیشتر از آن سخن گفتیم این باشد که تنسی ویلیامز به شخصیت‌ها و صحنه نمایش‌اش با نگرشی مطلقا تصویری می‌نگرد و هرگز در بند زبان‌آوری در متن نمایش‌اش نیست. اتفاقا در سال 1956 الیا کازان، کارگردان بنام با اقتباس از این نمایش‌نامه فیلمی به نام «عروسک کوچولو» (Baby Doll) را ساخت. فیلمی که در آن بازیگرانی نظیر کارل مالدن، کارول بیکر و ایلای والاک نقش بازی کردند.

نمایش‌نامه بعدی، اثری 37 صفحه‌ای از نویسنده بنام ایرلندی، شون اوکیسی است. شون اوکیسی (1964-1880) از نمایش‌نامه نویسان تراز اول ایرلند است. در این کتاب اثری از او می‌خوانیم با نام «قصه‌ی خواب» که عنوان اصلی کتاب هم از آن وام گرفته شده است. اگر در نمایش‌نامه «27 واگن پر از پنبه» خشونت یکی از مهم‌ترین عناصر اثر به حساب می‌آمد، در کار کوتاه «قصه‌ی خواب» معصومیت از وجوه مهم تماتیک اثر است. در نمایش‌نامه تراژیک «قصه‌ی خواب» لایه‌های ظریفی از روان و ذهن شخصیت‌ها طی روند نمایش بر مخاطب برملا می‌شود. اوکیسی در این کار به شکل بسیار ظریفی وجهی از وجوه شخصیت‌ها را که ما معصومیتش خواندیم، نمایش می‌دهد. اما اوکیسی یک نویسنده ایرلندی است و انگار هیچ نویسنده ایرلندی‌ای نمی‌تواند از طنازی بی بهره باشد. دست کم اوکیسی نیز مثل خیلی از نویسندگان ایرلندی نظیر جاناتان سوئیفت، لارنس استرن، جیمز جویس، ساموئل بکت، فلن اوبراین یا پاتریک مک کیب موقعیت‌های طنز مختلفی در سراسر «قصه‌ی خواب» خلق کرده است. یکی از مهم‌ترین این صحنه‌ها مربوط به زمانی می‌شود که جان جو مولیگان با دختری به نام آنجلا نایتینگل قراری گذاشته است و بعد از این قرار ملاقات دچار احساس گناه می‌شود. او پیش از این در این گمان بود که در موقعیتی شاد و جذاب قرار دارد، اما مدتی نمی‌گذرد که احساس شادی او به احساس عذاب وجدان و گناه تبدیل می‌شود.

اوکیسی در این موقعیت‌ها از طرفی بی‌گناهی و میل به بی‌گناهی شخصیتش را نشان می‌دهد و چاشنی تراژیک داستان را با دیالوگ‌هایی مویه‌وار زیاد می‌کند، و از سوی دیگر با هجو چنین موقعیت‌هایی به سرعت مایه‌های طنز را به نمایش‌اش بازمی‌گرداند. شاید از این رو بهتر باشد که «قصه‌ی خواب» را اثری تراژی کمیک توصیف کنیم. در «قصه‌ی خواب» در عین حال که شخصیت‌ها به طور جدی و واقعی در حال آسیب دیدن هستند، به طور کمیکی در برابر چشمان مخاطب به استهزاء گرفته می‌شوند.

 کتاب " قصه‌ی خواب" دربرگیرنده‌ی دو نمایش‌نامه با عناوین "27 واگن پر از پنبه" و "قصه‌ی خواب" از تنسی ویلیامز و شون اوکیسی به مخاطبان و علاقه‌مندان تئاتر و نمایش‌نامه، به ویژه دوست‌داران نمایش‌نامه‌های کوتاه پیشنهاد می‌شود.