در روزهای اخیر شاهد تحولات مشکوکی در قاره اروپا بوده ایم. در این راستا، در ماه اکتبر گذشته، شاهد نفوذ چندین پهپاد ارزان قیمت روسی به لهستان بودیم. در ادامه، پرواز پهپادهای ناشناس در بخش های مختلف اروپا نظیر نروژ، دانمارک، آلمان و بلژیک هم گزارش شده است. روندی که همچنان نیز ادامه دارد. جالب اینکه برای مقابله با پهپادها و ریزپرنده های ناشناس، سیل قابل توجهی از سامانه های پدافندی مدرن و البته جنگنده های کشورهای عضو ناتو وارد عملیات شده اند با این حال، هنوز نتوانسته اند به دستاورد مشخصی برسند و گزارش ها از تداوم فضای وحشت و ناامنی در اروپا حکایت دارند.
قبل از این تحولات، بازیگران عضو ناتو همواره به حضور خود در اتحاد مذکور افتخار می کردند و این اطمینان را داشتند که این عضویت برای آن ها امنیت مطلق را به ارمغان می آورد. برداشتی که اکنون به شدت خدشهدار شده و جالب است که در وضعیت کنونی برخی این سوال را مطرح می کنند که آیا در صورت اوجگیری بحران امنیتی در بخشی از اروپا و در یک کشور عضو ناتو، دیگر اعضای ناتو حاضرند برای حمایت از بازیگری که با چالش امنیتی رو به رو شده، وارد میدان شوند؟ یا صرفا سعی خواهند کرد با ارسال تسلیحات و کمک های مالی به این مساله واکنش نشان دهند؟ آیا اساسا اتحاد نظامی ناتو آمادگی مقابله با تهدیدات نوین را دارد یا خیر همچنان در جهانِ تهدیدات و چالش های سنتی سیر می کند؟
حداقل تحولات اخیر نشان داده اند که ناتو آمادگی مواجهه با تهدیدات جدید را ندارد و به نوعی، شوک های اخیر حاکی از این هستند که این تشکیلات به آخر خط خود رسیده است. تشکیلات ناتو از ۳ ضعف بنیادین رنج می برد.
اول اینکه ناتو وابستگی زیادی به ایالات متحده آمریکا دارد. این سطح از وابستگی آن هم با توجه به تغییر رویکردهای آمریکا در قالب دولت های مختلف این کشور، تا حد زیادی ناتو را از کارآمدی انداخته است. کافی است توجه داشته باشیم که اکنون دولت آمریکا به ریاست جمهوری ترامپ قویا معتقد است که کشورهای عضو ناتو باید سهم مالی و نظامی بیشتری را در حوزه تامین امنیت خود بپردازند و روی ظرفیتهای واشنگتن چندان حساب باز نکنند. معادله ای که البته از چشم اندازی کلان نشان می دهد که ناتو نه یک تشکیلات مستقل بلکه در حقیقت بازوی اجرایی آمریکا است. این مساله خود یک نقطه ضعف جدی برای کشورهای عضو ناتو است.
مساله دوم اینکه ناتو نتوانسته متناسب با تغییرات سریع و جدی در ژئوپلیتیک جهانی، خود را با واقعیت های تازه هماهنگ کند. این سازمان بیشتر ادراکی سنتی از نظام جهانی دارد و نتوانسته تصور به روزی را از واقعیت های بینالمللی کسب کند. نمود عینی این رویکرد ناتو را می توان در نگاه آن به تهدیدات بین المللی نیز مشاهده کرد. جایی که نگاه عمده امنیتی ناتو مبتی بر گزارههای سنتی است و تهدیدات جدید در حوزه های پهپادی، سایبری و تروریسم، آنطور که باید و شاید مورد توجه اعضای ناتو نبوده است. به بیان ساده تر، ناتو در تحلیل رویدادها و واقعیت های جهانی، تا حد زیادی عقب افتاده است.
و در نهایت اینکه در میان اعضای ناتو نیز شاهد هماهنگی و انسجام صد در صدی نیستیم. کشورهای عضو ناتو در مورد موضوعات مختلف نظیر مسائل سیاست خارجی، تقسیم هزینهها و اولویتهای نظامی، به ندرت توافق کاملی دارند. عدم حل این اختلافات در گذر زمان سبب شده تا ناتو تشکیلات به ظاهر قدرتمند و مدرنی به نظر برسد که در عرصه اجرایی و عملیاتی، با موانع و چالش های جدی و عدیده ای دست به گریبان است. بدتر از همه اینکه هیچ راهکاری را هم برای این چالش ها ندارد. مسائلی که در کنار یکدیگر، سبب شده اند تا تشکیلات ناتو در وضعیت کنونی و در مواجهه با واقعیت های تازه به آخر خط برسد.
