به گزارش خبرنگار اقتصادی خبرگزاری تسنیم، مسعود پزشکیان، رئیس جمهوری شب گذشته در بخشی از سخنان خود به موضوع ناترازی بنزین اشاره کرد و گفت: "بنزین گران را وارد می‌کنیم اما با قیمت هزار و پانصد تومان یا 3هزار تومان می‌فروشیم. هیچ کارشناسی در ایران و دنیا این روند را قبول ندارد. مشکل بنزین در کشور باید با نگاه به معیشت مردم حل شود. وقتی برای واردات بنزین دلار می‌دهیم حتما با کسری روبرو می‌شویم. کسری تورم می‌آورد و به اقشار پایین جامعه ضربه می‌‌زند."

همچنین پزشکیان در پاسخ به اینکه "مجلس گفته به واردات بنزین ارز تخصیص نمی‌دهد"، گفت: "یعنی (بنزین) گران می‌شود، اگر ارز (کافی) به واردات بنزین تخصیص داده نشود، باید از جایی جبران شود."

عبدالتاصر همتی وزیر اقتصاد هم صبح امروز در همایش بیمه تاکید کرد:« تا حرف میزنیم می‌گویند می خواهید بنزین‌ را‌ گران کنید؛ هیچ منطقی قبول نمی‌کند ‌این حجم ‌قاچاق وحشتناک بنزین داشته باشیم، بعد‌خودمان مجبور به واردات بنزین شویم!»

وی تصریح کرد: «تا وقتی وزیر اقتصاد دولت چهاردهم هستم و حمایت های اقای دکتر پزشکیان را دارم تمام تلاشم را میکنم جلوی این رانت ها را بگیرم. دیگر وقت اصلاحات رسیده است، یک بار برای همیشه باید به سمت اصلاح ناترازی ها برویم.»

این موضوع که دولت در حال بررسی سناریوهای مختلف افزایش نرخ بنزین به‌منظور ساماندهی به ناترازی و تأمین آن است، شکی نیست؛ پیش از این هم فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت در این زمینه گفته بود: "بحث‌های کارشناسی در دولت برای قیمت حامل‌های انرژی در جریان است و برنامه دولت هم آماده‌سازی افکار عمومی در خصوص تصمیمات احتمالی برای حامل‌های انرژی است. دولت همان‌طور که قبلاً اعلام کرده بود در خصوص قیمت حامل‌های انرژی مردم را غافل‌گیر نخواهد کرد."

از اینرو، با توجه به اظهارات شب گذشته رئیس جمهور به نظر می رسد، اعمال سیاست‌های جدید برای بنزین در سال 1404 قطعی است؛ اما در مورد اینکه چه تصمیمی اتخاذ شود، باید سناریوهای موجود را بررسی کنیم.

1- ادامه وضع موجود با تخصیص 6 میلیارد دلاری ارز واردات

یکی از سناریوها ادامه وضع موجود (عرضه بنزین 1500 و 3000 تومانی) بدون تغییر قیمت و تامین ارز مورد نیاز در بودجه برای سال آینده است.

متوسط تولید بنزین در سال جاری 105 میلیون لیتر در روز و متوسط مصرف حدود 123 میلیون لیتر در روز بوده است. درواقع در سال جاری به‌طور متوسط روزانه بالغ بر 18 میلیون لیتر کسری بنزین نسبت به تقاضای مصرف داشته‌ایم. میزان مصرف روزانه بنزین در پیک تابستان به 142 میلیون لیتر نیز رسیده، که در این زمان، میزان کسری به حدود 37 میلیون لیتر رسیده است.

میزان ارز برآورد شده برای واردات بنزین در سال 1403 بالغ بر 5 میلیارد دلار است و پیش بینی شده برای سال بعد نیاز به تأمین 6 میلیارد دلار ارز برای واردات بنزین، در صورت ادامه شرایط فعلی وجود دارد.

این سناریو، به‌دلیل ارز قابل توجهی که برای واردات نیاز دارد و تخصیص آن مورد تأیید مجلس نیز نیست، به‌احتمال زیاد اجرا نخواهد شد و باید به سراغ سناریوهایی برویم که احتمالا افزایش نرخ بنزین در آنها دیده شده است.

2- تعیین نرخ سوم برای بنزین مازاد بر سهمیه

در سناریوی دیگری که پیش روی دولت هست، بنزین سهمیه‌ای با نرخ فعلی باقی خواهد ماند؛ به طوری که 60 لیتر بنزین سهمیه‌ای 1500 تومانی و 100 لیتر بنزین سهمیه‌ای 3000 تومانی برای مردم در ابتدای هر ماه در کارت‌های سوخت شخصی شارژ می شود، اما مازاد مصرف بر 160 لیتر و سوخت‌گیری با کارت جایگاه‌داران با نرخ سوم که نرخی آزاد (شاید نزدیک به فوب خلیج فارس) خواهد بود، صورت می‌گیرد.

در صورت اجرای این سناریو، روی 20 درصد از میزان مصرف (با توجه به اینکه حدود 80 درصد مصرف مردم در ماه زیر 160 لیتر است) و همچنین روی قاچاق روزانه‌ای که به‌میزان 10 میلیون لیتر برآورد می‌شود، تأثیر خواهد داشت؛ از اینرو می‌توان تا حد زیادی ناترازی را کاهش داد و واردات هم که در حال حاضر حدود 20 درصد کل مصرف را شامل می شود، تقریباً به صفر خواهد رسید.

3- تغییر در شیوه سهمیه‌بندی

یکی دیگر از سناریوهای محتمل که در حال بررسی است و امکان اعمال آن به صورت تک سناریو و یا به صورت ترکیبی با سناریوهای دیگر وجود دارد، بحث تغییر در نظام سهمیه‌بندی است. به‌گونه‌ای که به جای خودرو، سهمیه‌های بنزین یارانه‌ای به افراد تعلق بگیرد. در این صورت هر فرد ایرانی ماهانه رقمی مثلا حدود 15 یا 20 لیتر بنزین سهمیه‌ای خواهد داشت که این میزان برای یک‌خانواده 3 نفری، بالغ بر 45 تا 60 لیتر خواهد بود که در کارت سرپرست خانوار ماهانه شارژ می شود. افراد در صورت داشتن وسایل نقلیه می‌توانند از سهمیه خود در خودروها و موتورسیکلت‌ها استفاده کنند و یا در صورت نداشتن وسایل نقلیه، می توانند این سهمیه را در برنامه‌هایی که در ابن خصوص ایجاد خواهد شد، به‌فروش برسانند.

در صورت اجرای این سهمیه، بحث تک نرخی شدن بنزین خارج از سهمیه و عرضه آن با نرخی متفاوت محتمل است. البته در این سناریو احتمال تغییر اندک قیمت بنزین سهمیه ای و آزاد موجود هم منتفی نیست.

4- افزایش نسبی قیمت بنزین با حفظ نظام فعلی سهمیه‌بندی

در این سناریو، افزایش نسبی (مثلا 30 تا 50 درصدی) قیمت فعلی بنزین (1500 تومانی و 3000 تومانی) مد نظر است که می‌تواند اجرای این سناریو با تعیین نرخ سوم، به صورت ترکیبی باشد. در این صورت برآورد شده تا حدودی از ناترازی بنزین با مدیریت مصرف ناشی از افزایش قیمت‌ها، کاسته خواهد شد. در صورت اجرا، این سناریو مقدمه افزایش سالانه قیمت بنزین بر اساس تورم (یا رقمی نزدیک به آن) خواهد بود.

این چهار سناریو، سناریوهایی مرتبط با قیمت است که بیشترین احتمال اجرای آن‌ها وجود دارد، اما پرونده بررسی‌های دولت در زمینه بنزین و تصمیمات مربوط به آن، هنوز بسته نشده و ممکن است سناریوهای جدیدی در روزهای آتی به سناریوهای فعلی اضافه شود.

علاوه بر این، اجرای سیاست‌های غیرقیمتی، از جمله جایگزینی خودروهای فرسوده، تنوع بخشی به سبد سوخت و توسعه حمل و نقل عمومی نیز می‌تواند کمک شایانی به بحث کاهش و حتی رفع ناترازی بنزین کند که در کنار سیاست‌های قیمتی، باید در دستور کار دولت قرار گیرد.