«تست های هوش دو سالگی»

نویسنده: داریوش صادقی

ناشر: کتاب نیستان، چاپ اول 1400

24 صفحه (هرجلد)، مجموعه هفت جلدی 182000 تومان

***

در زمینه آموزش های پیش از دبستان،‌ در غالب کشورها تمرکز اصلی بین سنین سه تا هفت‌سالگی است. به طور مشخص بیش از هشتاد در صد کتاب‌های آموزشی، بر سنین پیش دبستانی متمرکز شده‌اند و سال‌های پایین‌تر، از داشتن یک سیستم آموزشی هدفمند و پیوسته مانند دورۀ پیش دبستانی و یا سال‌های اولیه دبستان بی‌بهره مانده‌اند. اگرچه برای سنین تولد تا پنج‌سالگی کتاب‌های داستان و اسباب بازی‌های بسیار متنوعی تولید شده است اما در زمینه محتوای هدفمند و پیوسته آموزشی که متناسب با سن کودکان باشد هنوز خلاء و نیازهای بسیاری دیده می‌شود. از دیدگاه روان‌شناسی، کودکان به موازات رشد جسمی و فیزیکی، مراحل رشد شناختی(ذهنی) را هم مرحله به مرحه طی می‌کنند که از دیدگاه پیاژه به دوره های حسی-حرکتی(تولد تا دو سالگی) دورۀ پیش عملیاتی(دو تا هفت سالگی)، دورۀ عملیات عینی و انتزاعی تقسیم بندی شده است. علاوه بر این طبقه بندی، کودکان در هر سال، از لحاظ گفتاری، شنیداری، مهارت های خودیاری و اجتماعی رشد مخصوص به همان دوره را طی می‌کنند. مثلاً کودکی که در یک سالگی راه می افتد نسبت به نوزاد، چه از لحاظ حرکتی و چه از لحاظ شناختی جهش قابل توجهی در یاد‌گیری نشان می دهد و مفاهیم بیشتری را درک می‌کند. البته وقتی از آموزش به کودکان زیر سه سال صحبت می کنیم منظورمان این است که کمک کنیم تا کودک نسبت به محیط و دنیای اطرافش شناخت بیشتری کسب کند و همۀ مهارت هایش به صورت هماهنگ و به موازات هم پرورش پیدا کنند. مثلاً یک بچۀ خجالتی و دوری‌گزین هنگام ورود به پیش دبستانی و دبستان مشکلات بسیاری در ارتباط با همسالان و حتی یادگیری خواهد داشت. بنابر این باید آموزش و ارزیابی ها را از همان ماه های نخست تولد شروع کنیم و با شناخت نقاط قوت و ضعف کودک، او را برای یک زندگی اجتماعی نرمال و یادگیری خوب آماده کنیم.

مجموعه کتاب های دو سالگی، برای کودکان دو ساله(24 تا 36 ماهه) تهیه شده است. این مجموعه شامل هفت جلد کتاب است که مهارت های ذهنی و هوش کودک را می سنجند و کمک می کند تا کودک مفاهیم متنوعی را آموزش ببیند. این کتاب ها با تمرین هایی بسیار ساده و مقدماتی،‌ علاوه بر آموزش های گام به گام، بسیاری از مفاهیم و آموزش های مناسب با ادراک کودکان دو ساله را به آن ها آموزش می دهد و والدین را تشویق می کند تا برخی از آموزش ها را به صورت عملی با کودک کار کنند. دو سالگی زمان شروع استقلال کودک است. در این سن کودک از لحاظ نیازهای جسمی مانند غذا خوردن، راه رفتن، انجام فعالیت های ساده و ... به نوعی استقلال می رسد و به مفهوم "من"(وجود مستقل خودش) بیشتر پی می برد. با شکل گیری مفهوم "من"، حس اعتماد به نفس، ارزشمند بودن و توانمندی در کودک شکل می گیرد. بنابراین سن بسیار مهمی به شمار می رود و کودک دوست دارد به هر روشی خودش کارهایش را انجام دهد. حالا اگر این ویژگی را بشناسیم و به درستی با آن برخورد کنیم هم آموزش های مناسب با سن کودک را با او کار می کنیم و هم جوانۀ رشد اعتماد به نفس و خود باوری را در کودک پرورش می دهیم. 

مجموعۀ دو سالگی مهارت و حافظۀ دیداری و شنیداری، مهارت های گفتاری و شنیداری، هوش دیداری-فضایی، دقت و توجه، مفاهیم ریاضی و حل مسأله را به کودک آموزش می دهد و می‌آزماید. این کتاب ها به صورت تست های سادۀ هوش برای کودکان دوساله تهیه شده است و از آنجایی که کودکان دو ساله می توانند اکثر آن ها را پاسخ دهند و مورد تشویق والدین قرار می‌گیرند، برایشان بسیار جذاب است و به سرعت با محتوای کتاب ها ارتباط برقرار می کنند.

نکته بسیار جالب این است که کودکان در این دهۀ اخیر از لحاظ ضریب هوشی و مهارت های ذهنی نسبت به کودکان دهه‌های گذشته تفاوت‌های چشمگیری نشان می‌دهند. این موضوع رابطۀ مستقیم با گسترش وسایل الکترونیک و تصویری به خصوص موبایل های هوشمند دارد. این کودکان از نوزادی موبایل را در دست والدین خود می بینند و با توجه به یکی از مهم ترین مهارت های خود یعنی مهارت تقلید کردن، به سرعت انجام کارهای ساده با آن را یاد می گیرند. از سوی دیگر وقتی کودک موبایل را در دست والدینش می بیند، می خواهد آن را تصاحب کند یا وقتی توجه پدر و مادر به موبایل را می بیند، با گرفتن آن، خودش را مرکز توجه قرار می دهد و والدین هم در مقابل گریه و پافشاری کودک، یا موبایل را به او می دهند یا برای سرگرم کردن کودک و انجام امور شخصی کودک را با بازی های ساده موبایل سرگرم می کنند. این مسأله باعث شده است که کودکان دهۀ اخیر از لحاظ ادراک شناختی و برخی مهارت های ذهنی جهش قابل توجهی داشته باشند. اگر از والدینی که کودک یک تا پنج ساله دارند سوال کنید، می گویند کودک‌شان به راحتی با موبایل بازی می کند، خودش بازی دانلود می کند، با آن عکس می بیند،‌ موسیقی پخش می کند و... این بیانگر افزایش توانایی ذهنی و مهارت‌های کودکان است. حالا اگر مفاهیم جنبی و پایه ای ریاضی را که در چندین دهۀ گذشته به گروه سنی شش و هفت سال آموزش داده می‌شد و در تدریس آن از شیوه های مجسم و نیمه مجسم و غیره استفاده می گردید، به کودک 18 تا 36 ماهه آموزش دهید متوجه می شوید که بسیاری از آنها را به راحتی یاد می گیرد یا شگفت آور اینکه بسیاری از آنها را بدون آموزش می فهمد و نشان می دهد. مثلاً یک کودک 18 تا 20 ماهه با اینکه نمی تواند بیش از 10 کلمه حرف بزند اما اکثر مفاهیم جنبی ریاضی را می فهمد و با انگشت به آن اشاره می کند. مفاهیمی مانند بالا، پایین، زیر، رو، پشت، جلو، تویِ، بیرونِ، کنارِ، اول، آخر، وسط، بزرگ، کوچک، کم، زیاد، بیشتر، کم‌تر، پر، خالی، بلند، کوتاه و ... این نکته نشان می دهد که ما با یک نسل جدید روبرو هستیم که توانایی ذهنی و شناختی متفاوتی با نسل های قبلی دارند و این نکته در آینده ای نه چندان دور نمایان‌تر خواهد شد. یا مثلاً کودکان یک ساله می‌توانند بر اساس روان شناسی گشتالت‌ یا دیدِکُل نگر، کلمات ساده و قابل درک را با چندین بار دیدن و شنیدن یاد بگیرند و با استفاده از حافظۀ دیداریِ قوی، آنها را به خاطر بسپارند و پس از مدتی با دیدن کلمات آن ها تشخیص و تمیز دهند. برای مثال وقتی چند کلمۀ آب، بابا، مادر، کتاب، انار و ... را جلوی کودک بگذاریم و بگوییم بابا یا آب را نشان بده،‌ به کلمۀ صحیح اشاره می‌کند. بنابراین رویکرد آموزشی ما هم باید متناسب با محیط-زمان پیش برود. الان خانواده‌های تک فرزندی، علاقۀ وافری به آموزش کودک‌شان از همان سال‌های پس از تولد دارند. پدر و مادر ها با دسترسی به اینترنت و شبکه های اجتماعی و انفجار اطلاعات، آگاه تر شده اند و به راحتی منابع و روش های آموزشی را جستجو، مقایسه و دنبال می کنند. بنابر این تغییر نگرش به آموزش کودکان در حال حاضر یک ضرورت به حساب می آید و باید با رویکرد های علمی و روان شناختی به آن پرداخت.

مجموعه کتاب های دو سالگی کلیه مفاهیم و مطالبی را که یک کودک در محدودۀ 24 تا 36 ماهگی درک می‌کند و باید آموزش ببیند،‌گردآوری کرده است. محور اصلی آموزش های این مجموعه بر مهارت های دیداری، شنیداری، گفتاری، حافظه، ‌دقت و توجه و ریاضی متمرکز است. البته مهارت های بسیاری را هم به صورت غیر مستقیم به کودک آموزش می دهد. یکی از ویژگی های جالب این مجموعه این است که هر کتاب را می توان چندین بار و هربار به روشی متفاوت با کودک کار کرد. کتابِ پویا کتابی است که می توان چندین بار آن را خواند یا آن را مرور کرد و هر بار می‌توان با تغییر روش پرسش یا طرح مسائل جدید و تغییر روش کار، بازی های جدیدی با آن انجام داد. این کتاب ها به صورتی تهیه شده اند که هر کدام بازی و آموزش های متنوعی را در بر می گیرند. به دلیل محدودیت کتاب، توضیحات و روش های کار با کتاب ها به صورت متن و فیلم در اپلیکیشن تِک هوش در دسترس والدین قرار دارد. والدین پس از کار با یک کتاب، می توانند مدتی بعد مجدداً به آن کتاب رجوع کنند و دوباره با یک رویکرد جدید همان کتاب را از زاویه ای دیگر و با شیوه های جدیدتر به کودک آموزش دهند. بنابراین هر کتاب قابلیت این را دارد که چندین بار مرور شود. ضمناً اگرچه سعی شده است کتاب ها با عنوان های مشخص درمورد هر هوش و مهارت، طبقه بندی شوند اما هر کدام از آن ها طیف مختلفی از آموزش و تست های هوش را در بر می‌گیرند که آموزش آن‌ها در فیلم های ذکر شده آمده است. 

آموزش و مهارت های تربیتی کودکان دو ساله محدود به همین چند کتاب نمی شود، بازی های حسی- حرکتی ،روان شناسی تربیتی و سایر مهارت های عملی دو سالگی در مجموعه هایی دیگر و به عنوان بخشی از زنجیرۀ آموزش دورۀ پیش از دبستان به زودی در دسترس والدین و مربیان قرار خواهد گرفت.