دکتر مریم چهرقانی*/

برخی معتقدند که یکی از زمینه‌های بکر و کمتر دست‌کاری شدۀ حال حاضر و آینده‌دار برای کسب و کارها تولید محتوا است چون علاوه بر بازار بسیار پر رونق داخلی، با فراهم بودن زمینه صادرات محتوا، بازار بسیار گسترده خارجی هم وجود دارد و صادرکنندگان محتوا با یک سری از مسائل و مشکلاتی که صادرات در زمینه‌های دیگر با آنها روبروست کمتر مواجه هستند.

به‌طور کل، هر نوع مطلبی که به شکل صوتی منتشر و از طریق گوش دادن مفهوم آن منتقل یا به عبارتی مصرف می‌شود، محتوای صوتی است. این نوع از محتوا انواع مختلفی مانند پادکست، کتاب صوتی، نمایش صوتی و مقاله صوتی و ... دارد. با توجه به استقبال گسترده و روز افزون مخاطبان به این نوع از محتوا نیازی نیست که خیلی به معرفی آن بپردازیم، زیرا امروزه کمتر کسی پیدا می شود که کتاب صوتی، پادکست، نمایش و مقاله صوتی یا یکی از انواع محتوای صوتی را گوش نداده باشد و با آن آشنایی نداشته باشد.

یکی از دلایل اقبال روز افزون مخاطب به این نوع از محتوا راحتی استفادۀ آن است. برخلاف محتوای مکتوب یا تصویری، محتوای صوتی به گونه‌ای ساخته یا تولید شده که به راحتی قابل استفاده باشد و نیازی به سکون و تمرکز و درگیر شدن حس بینایی نداشته باشد. بنابراین کاربران می‌توانند از محتوای صوتی در حین پیاده‌روی، رانندگی، مسافرت درون و بیرون از شهری، ورزش، کارهای خانه و یا انجام کارهای روزانه که نیاز به درگیر شدن حس شنوایی ندارد استفاده کنند. به طور خلاصه می‌توان مزایای محتوای صوتی را شامل سهولت دسترسي و استفاده، سهولت جابه‌جایی، محرمانگی، نياز به تمركز كمتر، درگیر نشدن چشم، سرعت و گستردگی توزیع، کاهش هزینه‌ی انتشار و کمک به حفظ محیط زیست دانست.

انواع محتوای صوتی

پرسش «انواع محتوا چیست»، با توجه به مخاطب، هدف و قالب تولید و انتشار می‌تواند پاسخ‌های مختلفی داشته باشد، مانند محتوای سرگرم ‌کننده، آموزشی، اطلاع‌‌دهنده؛ یا محتوایی که برای همه مردم تولید می‌شود و محتوایی که جامعه هدف آن قشر خاصی هستند؛ از منظر قالب نیز انواع محتوای متنی، تصویری، صوتی و ویدئویی را داریم که در اینجا قصد داریم تا به محتوای صوتی بپردازیم.

یکی از انوع محتوای صوتی که این روزها بسیار مورد استقبال کاربران قرار دارد پادکست است. پادکست یک مجموعه‌ی اپیزودیک است که یک یا چند میزبان دارد و می‌تواند انواع مختلفی داشته باشد، از اخبار گرفته تا میزگرد. پادکست‌ها با یک برنامه منظم و در فواصل زمانی مشخص منتشر می‌شوند و مشترکین می‌دانند که قسمت‌های جدید را کی دریافت می‌کنند. پادکست‌ها می‌توانند نتیجه یک ضبط و گوینده و آهنگسازی تجربی باشند یا از یک ضبط کاملاً حرفه‌ای بهره ببرد. اکثر پادکست‌ها بدون پرداخت هزینه و به صورت رایگان در دسترس هستند اما دسترسی به برخی پادکست‌ها نیازمند هزینه است. بسیاری از پادکست‌ها در محدوده زمانی 15 تا 30 دقیقه هستند.

نوع دیگر محتوای صوتی مقاله صوتی است. مقاله صوتی نسخه شنیداری یک مقاله است که گوینده عین متن آن را روایت می‌کند و مخاطب می‌تواند به‌جای آنکه متن را بخواند، نسخه صوتی را بشنود. مدت زمان یک مقاله صوتی خیلی طولانی نیست چرا که حجم یک مقاله معمولاً کم است. روایت مقاله صوتی نیاز به چند گوینده و تغییر لحن و صدا و همچنین آهنگسازی ندارد و دسترسی به اکثر مقالات صوتی نیز رایگان است.

نمایش صوتی نوع دیگر از محتوای صوتی است و همانطور که از نامش پیداست نمایشنامه‌ای‌ست که توسط گویندگان و بازیگران اجرا و در زمان مشخصی پخش می‌شود. نمایش رادیویی در بستر رادیو اینترنتی این ویژگی را دارد که در هر زمان و مکانی قابل دسترس و شنیدن باشد.

کتاب صوتی، یکی از محبوب‌ترین انواع محتوای صوتی، همان محتوای کتاب چاپی است که با کمک عنصر روایت به شکل صوتی درآمده و بر روی قالبی غیر از قالب چاپی که قابل اجرا در یکی از دستگاه‌های پخش صوتی باشد عرضه می‌شود و از طریق گوش دادن می‌توان به مطالعه آن پرداخت و به محتوای آن دست یافت. امروزه این قالب تنها مورد استفاده و کاربرد افراد نابینا، کم‌بینا، و دارای معلولیت که به هر نحو مانع از مطالعۀ کتاب‏های چاپی توسط این افراد می‏شود نیست و کاربران این محصول بسیار گسترده و متنوّع هستند که خود موجب می‌شود تا به اين رسانه به ديد محصولی تجاري نگريسته شود.

نکاتی که باید در تولید محتوای صوتی به آنها توجه کرد

1.  گوش دادن: اگر قصد تولید محتوای صوتی دارید باید شنونده خوبی هم باشید. پادکست، کتاب، مقاله و نمایش صوتی فراوان گوش دهید تا بدانید دیگران چه کرده‌اند و نسبت به روندها و سبک‌های مختلف آگاهی داشته باشید. به علاوه تقویت مهارت شنیداری در مرحله تدوین نیز کمک فراوانی می‌کند.
2.  برنامه‌ریزی بلند مدت: مانند هر کار دیگری، موفقیت در این مسیر هم بستگی به پیگیری و استمرار دارد. نباید انتظار داشت که بعد از تولید و انتشار یک یا دو محتوای صوتی با شمار زیادی از مخاطب و موفقیت روبرو شوید.
3.  محتوای ارزشمند: منظور محتوایی است که مخاطب بعد از گوش دادن به آن نه تنها احساس نکند زمان خود را هدر داده، بلکه به دستاوردی هم رسیده است. این کار نشانه احترام و ارزشی است که شما برای مخاطب خود قائل هستید.
4.  قابليت صوتي شدن: قبل از هر چیز مطلبی که انتخاب می‌کنید از نظر قابلیت صوتی شدن باید بررسی شود. یعنی، آیا تنها از طریق روایت و توسط گوینده می‌توان مطالب را منتقل کرد یا مطالب به نوعی است که امکان فهم محتوا از طریق گوش دادن به تنهایی وجود ندارد؟
5.  انتخاب موضوع: مطالبی با موضوع مورد پسند عامه و حوزه‌ی داستان و روانشناسی، موفقیت، کسب‌وکار، تاریخ و دیگر موضوعات سرگرم‌کننده نسب به موضوعات علمی، فنی و تخصصی مخاطبین بیشتری دارند. 
6.  سلیقه‌ی مخاطب: شناسایی تولیدکنندگان محتوای صوتی باید سعی کنند با مخاطبان و ذائقه و سلیقه‌ی آنها آشنا شوند تا مطالبی را که برای تولید محتوای صوتی انتخاب می‌کنند با سلیقه و نیاز طیف بیشتری از آنان تناسب و هم‌خوانی داشته باشد.
7.   زبان محتوا: تهیه محتوایی که زبان روایت آن گفت‌وگو است و چند گوینده دارد مانند نمایشنامه‌ها یا کتاب‌هایی که در آ‌نها گفت‌وگو بر روایت غلبه دارد، در مقایسه با محتوای «مونولوگ» یا تک راوی، کار مشکل و پیچیده‌تری است.
8.   توان، وقت، هزینه و منابع: یکی دیگر از نکات مورد توجه در تولید محتوای صوتی، داشتن تخصص، تجهیزات فنی و توان مالی لازم است. 
9.  حق مؤلف: اگر از محتوای آماده استفاده می‌شود، پیش از اینکه وارد مرحله‌ی تولید شد، باید با صاحب حقوق مادی و معنوی محتوایی که قرار است صوتی شود به توافق لازم رسید.
10.  گوینده: در محتوای صوتی مطالب از طریق صدای گوینده به مخاطب عرضه می‌شود و این عنصر واسطه‌ی اصلی در رساندن محتوا به مخاطب است که در جذب مخاطب تأثیر فراوان دارد. داشتن صدای مطلوب، قدرت گویندگی بالا، فن بیان صحیح، اجرای روان و دلپذیر، لحن و ضرباهنگ مناسب، وضوح کلام، بیان صحیح کلمات، پرهیز از تکلّف بیان و لحن‌های کاذب و ساختگی و آشنايي و تسلّط کافی به متن از شرایط یک گوینده خوب است.
11.  موسیقی: از موسيقي در محتوای صوتی به تناسب موضوع و متن برای جلوگیری از کسالت‌آور بودن روایت متوالی، ممتد و بدون فاصله می‌توان استفاده می‌شود. موسیقی می‌تواند این خاصیت را داشته باشد که به مغز استراحت بدهد تا فرصت کافی برای پردازش مفاهیم فراهم شود. 
12.  جلوگیری از صداهای مزاحم: بهترین مکان برای ضبط استودیوی استاندارد است اما قطعا همه امکان استفاده از آن را ندارند. به همین دلیل باید فضای در دسترس را از نفوذ صداهای مزاحم ایمن کرد. در هنگام ضبط باید منفذهایی را که ممکن است صدا از آن خارج یا وارد شود یافت. محل‌هایی مانند فاصله‌ی بین قسمت پایین در‌ها و کف زمین، کانال‌های تهویه هوا و ... از این جمله هستند.
13.  جلوگیری از انعکاس صدا: برای کم کردن انعکاس صدا، باید برای پوشش کف اتاق از فرش، موکت یا هر نوع پوششی که پرز بلند داشته باشد استفاده کنید. با این کار هم انعکاس صدا را کم می‌کنید هم پرزها انرژی صوت را گرفته و مانع از انتقال آن به خارج می‌شوند.
14.  عایق صوتی: در صورت امکان برای دیوارها و حتی سقف و کف از عایق‌های صوتی یا عایق‌های حرارتی پشم شیشه استفاده کنید. انجام این کار، برای دیوار و سقف به سادگی امکان‌پذیر است. وقتی هیچ انعکاسی در محیط ضبط نباشد آن گاه صدای طبیعی به وجود می‌آید.
15.  اتصال صحیح تجهیزات: برای استفاده از بلندگو همیشه یا از پایه استفاده کنید یا با طناب‌هایی آن‌ها را به سقف متصل کنید.
16.  خلاق باشید: اگر امکان عایق کردن دیوارها و سقف و کف را ندارید نگران نباشید چرا که خلاقیت نتیجه محدودیت است. با جستجو در اینترنت افرادی را میبینید که با استفاده از امکانات در دسترس نظیر فوم، یونولیت و حتی بالشت، لحاف، تشتک و ... محیط اطراف میکروفون را آکوستیک کرده و یا از کمد لباس لباس به عنوان اتاقک ضبط صدا استفاده کرده‌اند.
17.  رایانه: یک رایانه با پردازنده سریع و رم بالا، هسته مرکزی کار محسوب می‌شود. امکان افرودن قطعات لازم همچون کارت صدا یکی از ویژگی‌های لازم در انتخاب رایانه مناسب است. در حال حاضر گونه‌های مختلفی از کارت‌های صدای حرفه‌ای و نیمه‌حرفه‌ای در بازار موجود است. با مجهز کردن رایانه به آن‌ها می‌توان کیفیت کار تولید شده را تا حد قابل‌ملاحظه‌ای افزایش داد.
18.  تجهیزات: با توجه به سطح کار و میزان بودجه در اختیار می‌توان از تجهیزات مختفی که به افزایش کیفیت کار تولید محتوای صوتی کمک می‌کند بهره برد. از مهم‌ترین این تجهیزاتی میکروفن است که در انواع مختلف داینامیک و کاندنسر موجود هستند و با توجه به نیاز می‌توان از میان آنها انتخاب کرد. پایه میکروفون، صفحه پاپ (فیلتر صدا)، کابل میکروفون، بلندگوهای مانیتور، هدفون و تقویت‌کننده‌ی هدفون از دیگر تجهیزاتی هستند که برای تولید محتوای صوتی کاربرد دارند و به فراخور شرایط می‌توان از آنها بهره برد.
19.  نرم‌افزار ضبط و تدوین صدا: برای ضبط، تدوین و بازپخش صدا به نرم‌افزاری‌هایی احتیاج است که امکان ضبط یک یا چند لایه‌ی صدا به طور هم‌زمان و با کیفیت‌های متفاوت، بازپخش هم‌زمان لایه‌های ضبط شده‌ی صدا، جابه‌جا کردن، بریدن، چسباندن، پاک کردن، تکرار کردن و... صداهای ضبط شده یا به عبارت دیگر تدوین صدا، ترکیب لایه‌های مختلف صدا با امکان کم و زیاد کردن بلندی صدای هر یک از لایه‌ها به طور جداگانه و در نهایت تولید خروجی نهایی صدا در قالب یک فایل صوتی واحد را داشته باشند. نرم‌افزارهای GarageBand، Audacity، SONY Sound Forge Pro، Anchor و Adobe Audition از پرکاربردترین این نرم‌افزارها هستند.
20.  انتشار: هر محتوای صوتی بعد از تولید باید به نحو مناسب و با سهولت در دسترس مخاطب قرار گیرد. با توجه به نوع محتوای تولیدی می‌توان از سرویس‌های میزبانی مختلفی که در چند سال اخیر در ایران شکل گرفته‌اند استفاده کرد. سرویس‌های ایرانی نظیر فیدیبو، طاقچه، نوار، کتابراه، شنوتو، واوخوان، ناملیک که برخی مختص کتاب صوتی، برخی برای پادکست، تعدادی هم مختص مقاله یا نمایش صوتی و یا همه انواع محتوا هستند و سرویس‌های خارجی مانند Anchor، CastBox، SoundCloud، Libsyn، Podbean، itunes و ... برای انتشار محتوای صوتی مناسب هستند.
    
     *دکترای علم اطلاعات و دانش‌شناسی