محمدجواد ظریف، وزیر سابق امور خارجه چهارشنبه‌شب هفته گذشته چهاردهم مهرماه در یک گفت‌وگوی مجازی با عنوان «هاشمی بدون سانسور از قطعنامه 598 تا برجام» در شبکه اجتماعی کلاب هاوس سخنانی درباره توافق هسته‌ای بیان داشت که محل حرف‌وحدیث‌های بسیاری شد.

ظریف در این نشست مجازی در پاسخ به سؤالی درباره به کار رفتن کلمه تعلیق (Suspend) در متن برجام گفت: «من در مجلس گفتم که در برجام کلمه suspention نیست و این اشتباه از من بود و دلیل این مسئله هم این نیست که من برجام را نخوانده باشم. ما به همه دوستانی که ضمایم برجام را مذاکره می‌کردند دستورالعمل داده بودیم که از برخی عبارات استفاده نشود. در لحظات آخری که ضمایم برجام در حال مذاکره بود نماینده اروپا گفته بود ما تحریم‌های ایران را برمی‌داریم و لغو می‌کنیم اما تصمیمات اتحادیه اروپا که شامل چیزهای دیگر است را تا زمانی که کل تحریم‌ها برداشته شود، نمی‌توانیم برداریم. اینجا بود که برای این مورد که به آمریکا هم ربطی نداشت و در مورد اروپا بود و آن‌هم نه برای تحریم‌های کنونی بلکه تحریم‌هایی که بعداً قرار بود برداشته شود 4 یا 3 بار کلمه suspend در ضمیمه استفاده‌شده بود و این را مذاکره‌کننده ما که ریز این مسائل را بحث می‌کرد در لحظاتی که اضافه شد به ما اطلاع نداده بود».

مطابق معمول بعد از بیان سخنان فوق از سوی محمدجواد ظریف جبهه موافق و مخالفان شکل گرفت و دوگانه جدیدی به وجود آمد.

برخی عنوان کردند برای اولین بار است که وزیر خارجه سابق به‌صراحت از «اشتباهات فاحش» تیم مذاکره‌کننده در دوران دولت یازدهم رونمایی می‌کند. از دیدگاه این طیف سخنان جدید ظریف «اعترافی دیرهنگام و آن‌هم در مقطعی که برجام خسارت‌های متعددی به مردم تحمیل کرده» است.

در مقابل عده‌ای دیگر بیان داشتند «عبارت موردنظر برخلاف آنچه ادعاشده ارتباطی با تحریم‌های هسته‌ای آمریکا و اروپا نداشته و استفاده از آن به این معنا نیست که در برجام ایران نه بر سر لغو که بر سر تعلیق تحریم‌ها توافق کرده است».

حتی در برخی مطالب منتشرشده منتقدان داخلی برجام به‌صراحت متهم به سوءاستفاده سیاسی و جناحی از سخنان ظریف شده‌اند: «این افراد متأسفانه با انگیزه‌های سیاسی و جناحی، با نقل‌قول غلط از وزیر امور خارجه سابق کشور، چنان تفسیر زیان‌باری از برجام را ترویج می‌کنند که حتی از سوی سرسخت‌ترین مخالفان آمریکایی برجام نیز تاکنون انجام‌نشده است».

با تأمل درباره جبهه مخالفان و موافقان جدید شکل‌گرفته باید گفت صحبت درباره متن برجام لازم و ضروری است و حتماً می‌باید متخصصان و کارشناسان دراین‌باره تبادل‌نظر کنند تا اشتباهات و ایراداتی که در آن وجود دارد بعداً در موقعیت‌ها و توافق‌های دیگر تکرار نشود. اما مسئله مهم‌تر آن است که تجربه برجام می‌تواند موجبات درس‌های متعددی هم برای مسئولان و هم برای جامعه باشد که توجه به آن‌ها می‌تواند موجب رشد و پیشرفت و دریافت درکی واقع‌بینانه نسبت به روابط بین‌الملل شود.

لذا از این بابت شاید تعمق درباره متن برجام و اصطلاحات فنی آن چندان محلی از اعراب نداشته باشد. موضوع حیاتی آن است که در عرصه واقعیت، آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها نه تعلیق و نه لغو تحریم‌ها را اجرایی و عملیاتی نکردند. عدم انتفاع ایران از برجام نیز مربوط به دوران دونالد ترامپ نیست بلکه در دوران باراک اوباما نیز چنین اتفاقی رخ داد.

درواقع آمریکایی‌ها همان زمان نیز تمام تلاش خود را انجام دادند تا برخلاف متن برجام تحریم‌های بانکی و مالی ایران باقی بمانند. به همین دلیل بود که ولی‌الله سیف، رئیس اسبق بانک مرکزی در نشست شورای روابط خارجی آمریکا در تاریخ بیست و هشتم فروردین‌ماه 1395 برای توضیح نفع ایران از اجرای برنامه جامع اقدام مشترک از عبارت «تقریباً هیچ» استفاده کرده بود.

در دوران دونالد ترامپ نیز که آمریکا رسماً از برجام خروج شد و عملاً ضمن در پیش گرفتن سیاست فشار حداکثری، شدیدترین تحریم‌ها را علیه ایران به اجرا درآورد. کشورهایی اروپایی نیز برخلاف توافق هسته‌ای به هیچ‌کدام از تعهدات خود متعهد و پایبند نبودند. با گذشت حدود 9 ماه از ریاست جمهوری جو بایدن نیز عملاً نه‌تنها تغییری در تحریم‌ها به وجود نیامد بلکه محدودیت‌ها و تحریم‌های جدیدی علیه ایران وضع‌شده است.

با این توضیحات باید اذعان داشت توافق هسته‌ای که مستظهر به پشتیبانی قطعنامه 2231 شورای امنیت سازمان ملل متحد بود به دلیل جایگاه سلطه طلبانه آمریکا عملاً نادیده گرفته شد و ایالات‌متحده همیشه در پی این بود تا با تحمیل توافق‌های دیگر مؤلفه‌های قدرت ایران را در زمینه‌هایی مانند دفاعی و موشکی محدود سازد یا از بین ببرد. از این رو واشنگتن از همان روز اول امضای توافق هسته‌ای آن را به گروگان گرفته بود تا ایران ناچار به انجام تعهدات تحمیلی جدید شود.