«خمس»

پژوهش و گردآوری: علیرضا کریمی

ویرایش و تنظیم: محمدجواد محمدحسینی

ناشر: شرکت چاپ و نشر بین الملل، تهران، چاپ اول، بهار 1400

104 صفحه، 22000 تومان

****

حجت‌الاسلام‌والمسلمین علیرضا کریمی از اعضای دفتر استفتائات آیت‌الله خامنه‌ای و از اساتید حوزۀ علمیۀ مروی تهران است که علاوه بر نمایندگی مقام معظم رهبری، از آیت‌الله سیستانی نیز وکالت دارد و به فتاوای ایشان هم مسلط است. 

چند سال پیش بود که برای برخی ائمۀ جمعه و پاسخ‌گویان مسائل شرعی، کارگاهی برای آموزش احکام خمس برگزار شد و آقای کریمی در چند ساعت مبانی خمس را برای حاضران تبیین کرد. البته سطح علمی این کارگاه با توجه به اینکه حاضران، خود چندین سال در حوزه تحصیل کرده بودند، طبیعتاً سطح خیلی بالاتری نسبت به رساله‌های عملیه و کتاب‌های آموزش احکامی داشت که برای عموم مردم مسائل را بیان می‌کند.

آقای کریمی در این کارگاه مسائل خمس را به صورت مبنامحور تشریح کرد، نه اینکه صرفاً مسائل موجود در رساله را توضیح بدهد. او با بیان مبانی موضوع بر اساس کتاب شریف العروة الوثقی سعی داشت هم دلیل اختلاف فتاوا را به حاضران بیاموزد و هم اینکه فهم مطالب را برای آنان آسان‌تر نماید تا آنان بتوانند با تسلط خوبی به سوالات مردم پاسخ دهند؛ زیرا مبحث خمس از مباحث نسبتاً مشکل و پیچیدۀ فقهی و تسلط بر این مبحث کار سختی است.

خمس بر هفت چیز تعلق می‌گیرد، اما آنچه بیشتر مورد ابتلاست، خمس درآمدهاست. در این کارگاه هم به همین موضوع پرداخته شد و از سایر مباحث چون خمس گنج و خمس غنیمت صرف نظر شد. یکی از طلاب صوت این جلسه را در جزوه‌ای 18 صفحه‌ای مکتوب کرد. 

نگارندۀ این سطور، تحصیلات رسمی حوزوی ندارد، اما مدت‌هاست که از محضر آقای کریمی استفاده می‌کند و با ایشان در ارتباط است. اواخر سال 98 تصمیم بر این شد که آن جزوۀ 18 صفحه‌ای با راهنمایی آقای کریمی، توسط این بنده بازنویسی شود. آن جزوه چند اشکال داشت: 

اول: با توجه سطح بسیار پیشرفتۀ مباحث و روان نبودن و عامه‌فهم نبودن ادبیات جزوه، نه تنها عموم مردم، بلکه بسیاری از طلاب هم در فهم تمامی مطالب جزوه دچار مشکل بودند؛ 

دوم: طبیعتاً در عرض چند ساعت نمی‌شود همۀ مطالب را با توضیحات کافی بیان کرد؛ پس نیاز بود که مطالب از ایجاز و اختصار بیرون آمده و بیشتر توضیح داده شود.

سوم: مطالب جزوه مستند نبود و برای اعتماد مخاطبان باید فتاوای علما با منابع معتبر مستند می‌شد.

در بازنویسی جزوه و تبدیل آن به کتاب، تمامی موارد فوق لحاظ گردید. آقای کریمی تمام مباحث را به بنده آموزش داد و بنده با زبان خودم آنچه را یاد گرفته بودم، تحریر کردم و البته هر آنچه نوشتم، دوباره توسط آقای کریمی بررسی شد تا مبادا اشکالی پیش آمده باشد. طبیعتاً با توجه به اینکه بنده رسماً طلبه نبودم، ادبیات کتاب تا حدی به ادبیات عموم مردم نزدیک شد. 

مطالب کتاب هم با آثار چاپی امام‌خمینی و آیت‌الله سیستانی، نظیر حواشی این دو عالم بر العروة الوثقی، تحریر الوسیلة و منهاج الصالحین، مستند شد؛ اما آنچه از آیت‌الله خامنه‌ای نقل شده به منبعی مستند نشده‌است؛ زیرا معظم‌له با توجه به کثرت مشاغلی که دارند، این فرصت برایشان پیش نیامده تا مانند سایر مراجع اثر فقهی مبسوطی تألیف نمایند و آنچه از فتاوای ایشان در دسترس است، حاصل استفتائات مکتوب و نیز دروس خارج فقه ایشان است که آقای کریمی با توجه به اینکه افتخار خدمت در دفتر ایشان را دارد، به نظرات ایشان مسلط بوده و حتی کپی دست‌خط ایشان در پاسخ به برخی استفتائات نزد آقای کریمی موجود است.

ضمناً علاوه بر خمس درآمدها، مبحث خمس مال حلال مخلوط به حرام نیز در این بازنویسی به کتاب افزوده شد. 

حاصل کار، کتابی شد که فقط به بیان فتوا نمی‌پردازد و مبانی و ادلۀ فتاوا را نیز بیان می‌کند؛ کتابی که علاوه بر طلاب علوم دینی، عموم مردم نیز می‌توانند از آن استفاده کنند و بخش عمدۀ مطالبش برای آنان نیز قابل فهم است؛ البته انکار نمی‌کنیم که بخشی از مطالب، همچنان پیچیده و سخت هستند و بعید است کسی بدون راهنمایی یک عالم به فهم مطلب برسد، اما تمام سعی بر این بود که تا حد ممکن مطالب، قابل فهم و به زبان عامیانه نزدیک شوند. فارغ از اینکه باید دید که این هدف چقدر محقق شده، مسلماً این کتاب برای طلاب علوم دینی و خصوصاً واعظان و مبلغین، منبعی مفید و قابل استفاده است و امید می‌رود طلاب با مطالعۀ این کتاب بتوانند بهتر از گذشته مطالب را درک کرده و برای مردم تشریح کنند.

نکتۀ آخر اینکه سعی شد مثال‌های موجود در کتاب، بر اساس مسائل روز جامعه باشند؛ بنابراین در کتاب به مباحثی چون خمس بیمۀ عمر، مستمری، سهام عدالت و ... نیز اشاره و حکم آن‌ها بیان شده‌است.

عناوین اصلی کتاب عبارتند از:

دو مبنای کلی بین فقها در موضوع خمس «ارباح مکاسب»، ارتقائات (رشد و افزایش قیمت)، نحوۀ تعلق خمس، متعلق وجوب خمس، تعیین سال خمسی، مئونه، نحوۀ محاسبۀ بدهکاری‌ها، نحوۀ محاسبۀ طلبکاری‌ها، خمس اموال میت، نحوۀ محاسبۀ خمس افرادی که تاکنون خمس پرداخت نکرده‌اند، مال حلال مخلوط به حرام، چند نکته در مورد مصرف خمس.