در مقابل نیروهای مذهبی خواستار حکومتی متاثر از اسلام و ایدئولوژی اسلامی بودند و از الگوهایی با عنوان "جمهوری اسلامی"، "جمهوری دموکراتیک اسلامی" و یا "حکومت اسلامی" دفاع می‌کردند. طرفداران این دیدگاه در سال‌های انقلاب با یکدیگر به چالش برخواستند و نظریات خود را در نشریه‌ها و روزنامه‌ها و سخنرانی‌ها مطرح کردند. نگاهی گذرا به روزنامه‌ها و نشریه‌های اسفند ۱۳۵۷ و فروردین ۱۳۵۸ به خوبی بیانگر این مدعاست. 

امام خمینی در مواجهه با این مواضع، در اظهار نظری اعلام کرد حکومت پیشنهادی‌اش برای آینده کشور "جمهوری اسلامی" است -که باید به آرای عمومی گذارده شود-  و آن را "حکومت جمهوری متکی به آرای عمومی و اسلامی متکی به قانون اسلام" تعریف کرد. البته وی چنین نظام نوینی را مشروط به تدوین قانون اساسی متناسبی دانست که متکی به قانون اسلام است و تاکید کرد: " جمهوری اسلامی متکی به آرای عمومی و قوانین اسلامی خواهد بود که بعدها جزئیات آن تعیین خواهد شد." 

این پیشنهاد امام خمینی مورد انتقاد گروه‌های سکولار قرار گرفت. آن‌ها قید اسلامی را در کنار جمهوری غیرضروری خواندند و جمهوری اسلامی را واژه‌ای مبهم و متناقض و یا معجونی از یک کلمه سنتی و یک کلمه خارجی دانستند. 

در پی این اظهار نظرها امام خمینی به دفاع از جمهوری اسلامی و بیان وجوه تفاوت آن با دموکراسی غربی پرداخت. وی استفاده از لفظ جمهوری دموکراتیک را برای نوع حکومت مطلوب خود ناکافی دانست و افزود: این یعنی جمهوری به شکل غرب است و ما فرم‌های غربی را نمی‌پذیریم. اما در عین حال تاکید کرد: "ما تمدن غرب را قبول داریم لکن مفاسدش را نمی‌پذیریم". ایشان در ادامه جمهوری اسلامی را تامین‌کننده استقلال، عدالت، آزادی و رفاه دانست. 

امام در سخنان دیگری تاکید کرد که عمال بیگانه میخواهند با این اقدامات اسلام را از این کشور حذف کنند: "این‌ها می‌خواهند یا جمهوری را در اینجا ایجاد کنند که اسلام نباشد یا جمهوری دموکراتیک را که باز اسلام در کار نباشد، یا جمهوری دموکراتیکی اسلامی را که باز یک رنگ غربی به آن بدهند." 

در هر حال هدف الگوی سیاسی امام خمینی رسیدن به یک نظام مطلوب سیاسی بود؛ نظامی که بی‌شک از نظر امام دموکراتیک بود، اما به طور کامل با دموکراسی غربی انطباق نداشت، بلکه دارای تشابهات و تعارضات خاصی بودند. جمهوری اسلامی، هم دارای وجوهی منحصر به فرد است که ناشی از قید اسلامیت آن می‌شود و هم دارای وجوهی مشترک با دموکراسی‌های موجود که ناشی از قید جمهوریت آن است. 

منبع: کتاب اندیشه سیاسی امام خمینی(ره)، نوشته یحیی فوزی