در سالی که گذشت کمتر محفلی بدون رنگ و بوی سهم و سهامداری و بحث و گفتگو پیرامون آن برگزار شد. فرایندی دنباله دار از موضع گیری ها و سیاست های مستقیم و غیرمستقیم دولتی تا پیشنهادات خرید و فروش جذاب در میان آحاد مردم نتیجه ای جز برخورداری آحاد جامعه از کد معاملاتی در بورس و فرابورس و فعالیت های نسبی آنها در این بازار نداشت.
اما در این میان کم نیستند معامله گران عمدتاً مبتدی و با سرمایه های خرد که از معاملات با ریسک بالا و درصد اطمینان پایین زیان دیده اند. عدم دانش کافی سهامداران در تعیین حدود منطقی و حساب شده سود و زیان، در کنار دخالت دولت در مکانیسم عرضه و تقاضای بازار، از جمله انتقادهایی هستند که برای نوسانات و زیان های پیش بینی نشده اخیر این بازار مطرح می شوند.
تصمیمات در بازارهای مالی مبتنی بر اطلاعاتی شکل می گیرند که قابل استناد بوده و صحت و درستی آن با درصد بالایی از اطمینان توسط نهادهای ناظر تأیید شده اند. این اطلاعات کمی و کیفی ابزارهایی هستند که به پشتوانه آنها سرمایه گذاران می توانند ریسک سرمایه گذاری خود را به حداقل برسانند. این دقیقاً نقطه ی تمایز سرمایه گذارانی است که مبتی بر تجزیه و تحلیل اطلاعات معتبر حدود ریسک را تعیین و سرمایه گذاری می کنند.
در نقطه مقابل شرکت کنندگانی حضور دارند که به پشتوانه اطلاعات ناقص یا خلاف واقع تصمیماتی اتخاذ می کنند که بیشتر شبیه به شرط بندی یا بخت آزمایی است. با این تقاسیر یک رفتار جالب توجه در میان برخی از سرمایه گذاران بازار بورس و اوراق بهادار تهران عدم توجه آنها به اطلاعات مالی در دسترس است، که از نظر صحت و درستی نسبت به سایر اطلاعات کوچه و بازار و برخی از محافل مجازی دست بالا را دارد. با این تفاسیر، چرا سرمایه گذاران خرد بازار مالی ایران تمایل اندکی به استفاده از گزارشات مالی مصوب و رسمی در تصمیمات اقتصادی خود دارند؟
ابهام های بی پاسخ
صورتهای مالی، بازارهای مالی و معاملات خرید و فروش سهام به معنای کنونی آن، تماماً برگرفته از نظام سرمایه داری غربی است. صحیح است که استانداردهای گزارشگری مالی در تمامی نظام های مختلف سوسیالیستی، سرمایه داری و ترکیبی ملاک عمل شرکت ها برای گزارشگری مالی هستند، اما تبیین شفاف و دقیق این موضوع که بازار مالی ایران در کدامیک از نظام های موجود اقتصادی قابل تعریف است موضوعی است که باید اکیداً مورد توجه قرار گیرد.
در سایه این اقدام، تعاریفی همچون گزارشگری مالی، سرمایه گذاری، سود و غیره با انتظارات و اهداف این نظام تعدیل و تصحیح خواهند شد و همچنین میزان دخالت دولت در این بازار صریحاً اطلاع رسانی می شود.
به طور مثال ما از وجود عدم تقارن اطلاعاتی (Information Asymmetry) میان مدیران و سرمایه گذاران سخن می گوییم. عدم تقارن اطلاعاتی به معنای نبود توازن مقداری یا زمانی در دسترسی به اطلاعات میان مدیران و سرمایه گذاران است که می تواند بر یک یا چند تصمیم اقتصادی تأثیرگذار باشد. این واژه اولین بار در بازار مالی آمریکا مبدأ سرمایه جهانی مطرح شد.
بر اساس تعریف ارائه شده اطلاعات نامتقارن زمانی قابلیت ارزیابی و اندازه گیری دارند که مکانیسم بازار آزاد برقرار باشد. به معنای ساده و ابتدایی آن یعنی عرضه و تقاضا مبنای رشد و نزول معاملات را شکل دهند. پژوهش های متعددی مبنی بر بررسی رابطه بین متغیرهای مالی و غیرمالی و عدم تقارن اطلاعاتی در میان شرکت های عضو بورس و فراربورس اوراق و بهادار تهران انجام شده است. آیا مصداق عدم تقارن اطلاعاتی و اندازه گیری و مقایسه آن قابلیت تعمیم به متغیرهای بازار ایران را دارد؟ همچون عدم تقارن اطلاعاتی، بسیاری دیگر از معانی و تعابیر دیگر هم که اکنون مبنای محاسبات و تحلیل های بازار مالی ایران هستند برای مکانیسم این بازار تعبیه نشده و بی معنی جلوه می کنند. برای مثال، زمان محاسبه نسبت قیمت سهام به سود هر سهم (Market Price/Earnings Per Share) صحبت از قیمت بازار سهم مطرح می شود که در آن پیش فرض خصیصه آزاد بودن برای بازار برقرار باشد.
رغبت به استفاده از گزارشات مالی
صورتهای مالی منعکس کننده نتایج عملیات های مالی شرکت طی دوره ای مشخص، عموماً یک ساله است. صورتهای مالی اساسی شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد بوده که به همراه یادداشت های توضیحی اطلاعات مالی شرکت سرمایه پذیر را در اختیار استفاده کنندگان قرار می دهد. ترازنامه، دارایی ها، بدهی ها و حقوق صاحبان سهام، صورت سود و زیان عملکرد شرکت طی یک دوره مالی معین، و صورت جریان وجه نقد نیز اطلاعات مرتبط با ورود و خروج جریان های نقدی را افشاء می کنند.
تمامی نسبت های مالی که اساس تصمیم گیری معامله گران هستند از اطلاعاتی به دست می آیند که قابلیت کمی سازی داشته باشند. صورتهای مالی بر اساس استانداردهای حسابداری و گزارشگری مالی مصوب سازمان حسابرسی تهیه می شوند؛ این بدان معنا است که باید اصولی در تهیه آنها رعایت شود. این اصول موجب می شود تا ثبات رویه در تهیه آنها رعایت شده و استفاده کنندگان اطمینانی نسبی از درستی و منصفانه بودن اطلاعات موجود کسب نمایند .با این وصف، هرچند که صورتهای مالی اطمینانی نسبی در رابطه با کیفیت اطلاعات موجود به استفاده کنندگان می دهند اما دانش محدود آحاد جامعه، نداشتن علاقه به شکل و قالب اطلاعات، عدم اطمینان نسبت به صحت و درستی محتوا و بسیاری از عوامل دیگر موجب شده تا اینگونه اطلاعات از مجاری دیگری همچون شبکه های اجتماعی با رنگ و لعاب جذاب در اختیار آنان قرار گیرد. این تهدید که اطلاعات از این مجاری بزرگ یا کوچک نمایی شده یا دچار دستکاری و سوگیری شده باشند از خطرات بالقوه ای هستند که باید مورد توجه قرار گیرند.
سرانه مطالعه در کشور نسبت به بسیاری از جوامع پایین تر است. نه مطالعه متون تخصصی بلکه متون عامه پسند هم کمتر مورد توجه فراگیر آحاد جامعه قرار می گیرند. نمی توان انتظار داشت که سرمایه گذاران خرد در تصمیم گیری های خود نسبت به اطلاعات طبقه بندی شده ای همچون گزارش های صورتهای مالی یا حسابرس و بازرسان مستقل، استقبال چندانی نشان دهند.
از سوی دیگر، عموم این گزارش ها با تأخیر نسبتاً طولانی مدت در اختیار استفاده کنندگان قرار می گیرند که این به معنای کم ارزش شدن نقش اطلاعات تاریخی در تصمیم استفاده کنندگان است. ضمناً، ابداع این اطلاعات نیز همچون بسیاری از گزارش های مالی دیگر مبدائی جز بازارهای آزاد و عموماً سرمایه محور ندارد.
عدم استفاده آحاد مردم از گزارش های مالی رسمی می تواند به دلیل فقدان دانش کافی یا عدم اطمینان نسبت به شکل و/یا محتوا اطلاعات باشد، که امکان حل و فصل هردو عامل از طریق آموزش و اطلاع رسانی میسر است.
با این حال، کماکان این احتمال وجود دارد که استفاده از بستر شبکه های اجتماعی و ابزارهای مربوط به آن به میزانی سرعت و کیفیت نقل و انتقال اطلاعات را سرعت بخشیده باشد که دیگر کمتر تمایلی به استفاده از گزارشات طولانی متنی یا اعداد و ارقام و نسبت های پیچیده ی مالی از سوی عامه سرمایه گذران مشاهده شود.
قبل از هر اقدامی باید تعریف روشن و شفافی از بازار سرمایه با مختصات ایران در قانون تجارت و اساسنامه شرکت بورس و اوراق بهادار تهران ارائه شود. در سایه ی این تعریف، حدود اطلاعات، گزارشات و نسبت های مالی کمی و کیفی نمایان و سطح انتظارات منطبق با پتانسیل بازار کشور تعدیل و تصحیح خواهد شد.
