تسنیم نوشت: در روزهای اخیر موضوع بورس با چالش‌های فراوانی روبرو است. در گذشته زمانی که به طور سالانه آمار بورس ارائه می‌شد شاهد بازدهی مناسبی بودیم اما در سال 98 یک رکورد کم سابقه ای در بحث بازدهی بورس اتفاق افتاد و شاهد بازدهی 180 درصدی بورس در این سال بود.

در سه ماه آخر سال 98 نیز روند رشد بورس تشدید شد. در 5 ماهه اول امسال نیز بازدهی بالایی را از بورس شاهد بودیم که سابقه ای برای این رشد وجود نداشت و یک رکورد بی سابقه محسوب می‌شد.

برخی از کارشناسان پیش‌بینی می‌کردند که  رشد بی سابقه بورس بعدا مشکل ساز خواهد شد. حالا بورس با ریزش جدی یا به تعبیری با ابر نوسان مواجه شده است. برخی کارشناسان تاکید داشتند راهکارهای فنی لازم برای کنترل هیجانات در زمان ریزش بازار وجود داشته است. آنچه که مشهود است نوسانات بزرگ و متفاوت از حرکت بلند مدت نمیتواند حالت طبیعی باشد.

در همین خصوص امیر تقی خان تجریشی رئیس هیئت مدیره بورس تهران در پاسخ به این سوال که چه نقایصی در سازوکار بورس کشور وجود داشت که نتوانست کار خود را به خوبی انجام دهد، گفت: ما وقتی راجع به یک طبقه دارایی به نام بورس صحبت می‌کنیم باید آن را در کنار سایر طبقات دارایی ارزیابی کنیم. برای آنکه متوجه شوید که در بورس چه اتفاقی رخ داد و چه راه حلی داشت باید آن را در کنار طبقات دیگر دارایی ببینید چرا که بورس مستقل از سیستم سپرده‌های بانکی، بازار طلا، ارز و مسکن نیست. اگر یک بازگشتی به آن زمان که مردم به بورس علاقه نشان دادند، داشته باشیم می‌بینیم به نحوی خرید و فروش ارز به عنوان خط قرمز در نظر گرفته شد و پیگیری‌های زیادی در این زمینه اتفاق افتاد.

تجریشی ادامه داد، البته این موضوع سیاست درستی بود چراکه جلوی خروج سرمایه از کشور را می‌گرفت. در بحث طلا و مسکن نیز اتفاقات مشابهی  رخ داد. در این بین سود سپرده های بانکی نیز کاهش یافت و نرخ آن کنترل شد و حتی در برخی موارد تک ‌رقمی شد.

وی گفت: در چنین موقعیتی که افراد ریال در اختیار داشتند و از طرف دیگر جو مثبت ورود به بورس و بازدهی بالایی که وجود داشت سبب شد تا این افراد که اکثراً دانش کافی نیز نداشتند وارد بورس شوند بنابراین داستان ما با این وجود که در بورس رخ داده است اما شروع آن اصلاً از بورس نبوده است.

رئیس هیئت مدیره بورس تهران با بیان این که در آن زمان افراد متخصص در بازار سرمایه همه از این حجم ورود نقدینگی متعجب بودند، گفت: بنابراین محدود شدن سایر طبقات دارایی و تنها ماندن بورس باعث شد که این منابع وارد بورس شود. نکته‌ای که در اینجا وجود دارد این است که این پول ها همیشه در بازار مسکن یا ارز باقی نمی مانند و بخشی از این پول بین طبقات دارایی در حال گردش است.

وی در ادامه افزود، اما اتفاقی که در بورس رخ داد این بود که به یکباره هیجان و شور و شوق زیادی به وجود آمد و بسیاری از مردم  وارد  بورس شدند و ورود این پول به جای آن که در یک بازه زمانی بلند مدت تقسیم شود در یک بازه زمانی کوتاه مدت و پرفشار  وارد شد و این مسئله باعث افزایش شدید قیمت ها و هیجانات در بورس شد.  نکته دیگر اینکه این خوشبینی در میان مردم نسبت به صنعت و تولید ایجاد شد بدین معنی که حال که وارد بورس می شویم مشکلات مربوط به این بخشها مانند قیمت گذاری دستوری محصولات نیز حل می شود.

کنترل بازار ارز، طلا و مسکن به همراه ترس از ونزوئلایی شدن و کرونا از جمله دلایل هجوم به بورس بود

این کارشناس بازار سرمایه بابیان این که در آن مقطع بحثی که در رسانه‌ها مطرح شده بود امکان ونزوئلایی شدن اقتصاد بود، گفت: البته که این موضوع پس از مدتی اثبات شد که اقتصاد ما آنقدر قوی و دارای زیرساخت است که ونزوئلایی نشود اما در آن مقطع ترس از این موضوع وجود داشت و مردم به دنبال خرید انواع داریی ها مالی و یا کالایی برای حفظ ارزش پول خود بودند. کرونا نیز به این موضوع اضافه شد و بر حجم خریدها اضافه کرد.

وی افزود، در این بین کسری بودجه دولت نیز وجود داشت بنابراین دولت نیز تصمیم گرفت که تا حدی که می‌تواند از دارایی‌های خود را در بورس بفروشد. تا جلوی افزایش پایه پولی کشور گرفته شود.

اختلاف نظر در خصوص راهکارهای فنی بورس/پایین آوردن دامنه نوسان یا بازار رقابتی

رئیس هیئت مدیره بورس تهران در پاسخ به این سوال که آیا خود بورس ساز و کار فنی و قانونی لازم را در اختیار داشت که بتواند این شیوه شتابان رشد بوس را کنترل کند که امروز تبدیل به معضل نشود، گفت: در حال حاضر نیز در این مورد اختلاف نظرات زیادی وجود دارد. برخی بر این باور هستند که در آن زمان باید به عنوان مثال دامنه نوسان را کاهش می‌دادیم و در حال حاضر نیز برخی همین نظر را دارند تا هیجانات موجود در بازار تا حدی کنترل شود.

وی ادامه داد، کسانی که معمولاً این نظر را دارند برمبنای این استدلال است که ما شاهد حضور تازه واردها در بورس هستیم که چندان به مسائل بازار سرمایه وارد نیستند، بنابراین ما به عنوان کسانی که در جریان کار بازار سرمایه هستیم وظیفه داریم که دامنه نوسان را کم کنیم تا به این سرمایه گذاران تازه وارد آسیب کمتری برسد.

اما گروه دیگری هم هستند که معتقدند باید یک قدم عقب بگذاریم و به این موضوع فکر کنیم که فلسفه به وجود آمدن بازار سرمایه این است که آدم هایی که پول مازاد دارند، آن پول را در شرکت‌ها سرمایه گذاری کنند و این شرکتها بتوانند علاوه بر وام بانک ها، اوراق بدهی و سهامداران اصلی خود از این پول ها نیز استفاده کنند.

تجریشی با تاکید مکانیزم عرضه و تقاضا در بازر سرمایه گفت: افرادی که پول مازاد در اختیار دارند به بازار سرمایه می‌آیند و در قیمتهای مختلف و با انگیزه های متفاوت و البته با ریسک پذیری های گوناگون اقدام به معامله و خرید می نمایند و اینگونه است که بازار به تعادل می‌رسد. اگر چنین فرایندی رخ ندهد دیگر نمی‌توان اسم آن را بازار گذاشت.

عدم آمادگی شرکت‌های بورسی برای جذب سرمایه، باعث شد نقدینگی به سمت تولید نرود

وی در پاسخ به این دو شبهه که پول وارد شده به بورس مازاد سرمایه مردم نبود و حتی به سمت تولید شرکت‌ها نیز نرفت، گفت: اینجا مشکل به واقعیات اقتصاد و صنعت باز می‌گردد و دیگر بحث بورس نیست.

این کارشناس بازار سرمایه گفت: این موضوع به این سوال مربوط می‌شود که چرا شرکت‌های ما سوده نیستند که مردم بخواهند در آنها سرمایه گذاری کنند. یکی از دلایل عمده این موضوع نیز بحث قیمت‌های دستوری محصولات  این شرکت ها در بازارهای دیگر است که پیشتر اشاره شد. پاسخ این مسئله این است، آن چیزی که برای شرکت‌ها مهم است کارآیی و نوآوری است چرا که می‌تواند نهایتاً منجر به سودآوری شود.این همان اتفاقی است که باید در داخل شرکتها رخ دهد.

بهتر است پول مازاد وارد شده به بورس صرف افزایش سرمایه چنین شرکت‌هایی و یا تشکیل سرمایه اولیه برای پروژه‌ها و طرحهای توسعه ای  شود. حال شما در نظر بگیرید به شرکت‌ها در آن زمان با توجه به وضعیت بازار های دیگر و یا تحریم ها آمادگی پذیرش چنین سرمایه‌هایی را نداشتند در نتیجه طرح توسعه جذابی نیز وجود نداشت که بورس بستر تلاقی آن باشد.

وی افزود، محدود کردن دامنه نوسان و دیگری باز گذاشتن بازار دو تفکر متفاوت است، باید حرف هر دو گروه را شنیده و نهایتاً تصمیم گیری شود.. در شرایطی که اوضاع اقتصادی سخت می‌شود شما ناچار خواهید بود تا برخی اصول را حتی در بورس بگذارید، چرا که مثلاً در موضوع برق با وجود آنکه شرکت‌های این حوزه به دلیل قیمت پایین آن دچار مشکل هستند، نمی‌توان هزینه های بیشتری را به مردم وارد کرد و در نتیجه این شرکت‌ها را باید مجددا ارزیابی کرد. این موضوع می تواند در مورد بقیه صنایع مانند سیمان، غذایی، شوینده و امثالهم نیز مصداق داشته باشد.

سیستم مالی یک اکوسیستم درهم تنیده است

تجریشی با تاکید بر این موضوع سیستم مالی یک اکوسیستم در هم تنیده است گفت: شما نمی‌توانید بگویید که من تنها می‌خواهم بورس را سر و سامان دهم و به بقیه بخشهای اقتصاد و صنعت کاری نداشت. اما می‌توانیم بگوییم درست است که به دلیل این درهم‌تنیدگی باید در بلند مدت محدودیت دامنه ها را برداریم و فرهنگ سازی را انجام دهیم اما در حال حاضر اگر چاره‌ای جز کاهش دامنه‌ها نداریم ، حداقل بگوییم و اعتراف کنیم که این تصمیم در بلند مدت تصمیم درستی نیست.

وی در ادامه افزود، برای این کار مشابه سایر نقاط دنیا باید یک محدوده زمانی مشخص در نظر گرفته شود به طور مثال اعلام شود که تا پایان آذر ماه محدودیت نوسان وجود دارد و در آن زمان نیز جلسه تشکیل خواهد شد و در این خصوص بررسی و تصمیم‌گیری می‌شود. به این دلیل حتما باید محدوده زمانی تعریف شود که اگر ما مجبور می‌شویم تحت فشار تصمیماتی را بگیریم که می‌دانیم در بلند مدت صحیح نیست، این دلیل که محدوده زمانی مشخصی برای آن تعریف نشده تبدیل به یک تصمیم بلند مدت نشود تا دیگر کسی جرات مخالفت با آن را نداشته باشد.

در بازه پنج ساله (به احتمال 60 درصد) بورس از تمام بازارهای دیگر بهتر است

این کارشناس بازار سرمایه با توجه به آمارهای بازارهای مالی گفت: زمانی که این بازارها را با یکدیگر مقایسه می کنیم می بینیم که هیچکدام در بازه زمانی یک ساله از نظر آماری نسبت به یکدیگر برتری ندارند. اگر به جای یک سال بازه بررسی را پنج ساله در نظر بگیریم می‌بینید که بازار سرمایه به احتمال 60 درصد از دیگر بازارها بهتر است.

وی افزود، اگر بازه زمانی 5 ساله را به 10 سال افزایش دهیم جالب است که احتمال برتری سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه نسبت به سایر بازارها از 60 به 90 درصد ارتقا پیدا خواهد کرد. این بدین معناست که هر چه مدت نگهداری پول در یک بازار مالی بتواند افزایش پیدا کند بورس به نسبت بازار های دیگر بهتر خواهد بود.

ضرورت بالای آموزش و فرهنگ سازی در بورس

تجریشی معتقد است، ما اگر می‌خواهیم تشویقی برای ورود به بورس انجام دهیم باید برمبنای سرمایه مازاد و بلندمدت باشد. در اینجا بحث آموزش و فرهنگ سازی نیز بسیار با اهمیت است یعنی زمانی که سرمایه گذار وارد بازار می شود باید بداند که تضمینی برای سود وجود ندارد.

وی با بیان اینکه ما در بورس به عنوان یک شرکت از ابزارهای موجود استفاده می‌کنیم و تا حد امکان اطلاع رسانی نیز می‌کنیم، گفت: برای نمونه ما بحث خرید تضمینی سهام با قیمت مشخص را داریم، به عبارت دیگر قیمت فعلی سهام مشخص است و حداقل سودی نیز برای سهام‌دار تضمین می‌شود.

افزایش نرخ بهره بانکی به دلیل جذب منابع مطلوب نیست

رئیس هیئت مدیره بورس تهران در خصوص مسائل مطرح شده در مورد تاثیرات بیرونی نظیر سود بانکی بر بورس گفت: نظر شخصی بنده این است که ما نباید در هیچ کدام از این بازارها دخالت کنیم یعنی اگر بطور مثال به دلیل کرونا و در نتیجه رکود در کسب و کارها و عدم رونق دریافت وام نرخ بهره کاهش یافت،  ما به هیچ دلیلی نباید آن را بالا نگه  داریم.

وی با تاکید براینکه در حال حاضر نیز رقابت و اصول علمی باید تعیین کننده باشد گفت: اگر در حال حاضر شرکت‌هایی برای تولید نیاز به وام دارند و این موضوع سبب افزایش نرخ بهره شود چندان مورد اشکال نیست اما اگر اهداف دیگری مانند جذب منابع در سیستم بانکی وجود داشته باشد، این افزایش نرخ بهره مطلوب نیست.

دو وظیفه اصلی بورس؛ ایجاد کارایی عملیاتی معاملات و شفافیت

مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری گروه توسعه ملی گفت: به نظر بنده وظیفه ما در بورس اول ایجاد کارایی عملیاتی معاملات است، یعنی تمام نقدهایی که در مورد هسته به بورس می‌شود بنده قبول دارم و در این مورد می‌گوییم که به دلیل تحریم‌ها نتوانسته‌ایم نرم افزار مناسب را توسعه دهیم اما می توانیم از امروز برای مثال سه تیم ایرانی را برای نوشتن برنامه هسته‌ مورد نیاز بورس در نظر بگیریم تا در سال‌های آینده مشکلی در این مورد نداشته باشیم.

دوم موضوع شفافیت است، اگر زمانی اتفاقی درگروه سرمایه گذاری توسعه ملی اتفاق می‌افتد در همان زمان باید به صورت شفاف در کدال اطلاع رسانی شود و برای آنکه مطمئن شویم دارای شفافیت هستیم باید از نرم افزارهای جلوگیری از فساد و یا تحرکات مشکوک استفاده کنیم.

هیچ شرکت خوبی پشت درب بورس معطل نمانده/ ساز و کار فروش قسطی می تواند جایگزین  ای تی اف شود

این کارشناس بازار در پاسخ به این مسئله که چرا مسئولین بورس و دولت نتوانستند عرضه لازم را در بورس داشته باشند و نقدینگی را به درستی هدایت کنند، گفت: بخشی از این مسئله مربوط به سازمان بورس و وزارت اقتصاد می‌شود و آن این است که فرایند را تسهیل کنند.  

در اینجا ما باید این را ببینیم که در داخل ظرف اقتصاد ما چه شرکت‌هایی وجود دارند. و از این شرکتها چه تعدادی می توانند شرایط ورود به بورس یا فرابورس را احراز کنند.  به عنوان مثال ما شرکت‌های پتروشیمی را داریم که بسیاری از آنها وارد بورس شدند و شرکت هایی چون ستاره خلیج‌فارس باقی مانده است که آن هم    باید مراحلش را طی کند. اینها دیگر در اختیار سازمان بورس و وزارت اقتصاد نیست.

وی افزود، موضوع دیگری نیز وجود دارد و آن این است که کدام شرکت‌ها خواستار ورود به بورس هستند. شما یک مثال برای من بیاورید که یک شرکت خوب در پشت در سازمان بورس باقی مانده باشد.

تجریشی در خصوص عرضه شرکتهای دولتی در بورس گفت: به نظر بنده ساز و کار فروش اقساطی شرکت‌ها می تواند جایگزین ای تی اف بهتر باشد  ولی می‌گویند که مجلس قانون رفع موانع تولید گذاشته و بانک‌ها باید از بنگاه داری به سرعت خارج شوند، البته این بحث هم شکل می‌گیرد که بانک ها اگر خارج شوند چه کسانی باید وارد شوند که اهلیت لازم را دارا باشند.

وی در ادامه گفت: به طور مثال بانک ملی سهام زیر مجموعه خود را به مردم و با استفاده از کد ملی بفروشد، به این ترتیب که ما مثلا 3دسته ده و 200 میلیون تومانی و چهار میلیارد تومانی را برای انواع مختلف سلیقه ها و توان مالی در نظر می‌گیریم و برای هرکدام متناسب با مبالغ، پیش پرداخت، سود و مدت پرداخت وامی مشخص می‌کنیم.

با استفاده از این روش افرادی که پول کمی دارند با شرایط خوبی سهامدار به طور مثال وبانک می‌شوند و نیازی هم به پرداخت مستقیم قسط نیست چرا که سود حاصله از عملکرد شرکت  قسط را می‌پوشاند و خود سهم  هم ضمانت وام است. همچنین دیگر لازم نیست افراد به طور مداوم نگران نوسانات  قیمت ‌سهام  باشند چرا که موضوع پرداخت چند ساله در نظر گرفته شده است.

استقلا بورس؛ در ظاهر ساده اما در باطن پیچیده

این کارشناس بورس در پاسخ به سوالی در خصوص عملکرد مستقل بورس گفت: کلمه استقلال در ظاهر ساده است اما در باطن پیچیدگی هایی دارد ما با توجه به همه پیچیدگی‌هایی که در وصف بازارهای مالی گفتیم حتی در تصمیم گیری نیز نمی‌توان به تنهایی وکاملاً مستقل عمل  کرد.

همیشه در بحث آمار مقداری انحراف وجود دارد

تجریشی در خصوص انتشار برخی آمارهای غلط در رسانه ها گفت: به طور مثال گفته می‌شود که خرید زیر مجموعه بانک ها چقدر بوده اما موضوعی که به آن توجه نمی‌شود آن است که این آمارها معمولاً به شکل مستقیم ارائه می‌شود. فرض کنید ما پولی را به صندوق بازارگردانی و یا صندوق سهامی بدهیم، چون این مورد خرید مستقیم نیست در سیستم‌های آماری دیده نمی‌شود. این موضوع از جمله پیچیدگی‌هایی است که می تواند جدی نیز باشد، بنابراین همیشه در بحث این آمارها مقداری انحراف وجود دارد.

تشکیل سرمایه، تامین سرمایه و میزان مشارکت مردم سه مولفه برای صلاحیت رقابت بازار

وی در پاسخ به سوالی در مورد راهکار کوتاه مدت مواجهه با وضعیت فعلی بورس گفت: نظر بنده این است که ما نباید هنگامی که شاخص بالا میرود خوشحال شویم و نباید موقعی که پایین می‌آید ناراحت شویم. مانند هر بازاری باید بپذیریم که رقابت باید تعیین کننده باشد. این رقابت زمانی می تواند به صلاح باشد که متغیرهای دیگری نظیر تشکیل سرمایه، تامین سرمایه و میزان مشارکت مردم شکل بگیرد.

رئیس هیئت مدیره بورس تهران در آخر گفت: این که به سازمان بورس فشار وارد شود اشتباه است. اتفاقاً بنده به عنوان یک ایرانی این خواهش را دارم که بر سازمان بورس فشار گذاشته نشود تا شرکت‌ها را پذیرش کند چرا که ممکن است شرکتی که نباید پذیرفته شود تحت فشار بپذیرد. ما باید به سمتی حرکت کنیم که کارخانجات ما سودآور شوند و اگر این مسئله درست شود تمام موضوعات دیگر نیز حل خواهد شد.