«سیره و خاطرات علما»
مؤلف: محمدعلی جاودان
ناشر: واژه‌پرداز اندیشه (قم)، چاپ اول، بهار 1399
گردآورنده: مؤسسۀ ایمان ماندگار
232 صفحه، 32000 تومان
****
کتاب «سیره و خاطرات علما»، تازه‌ترین تألیف آیت‌الله محمدعلی جاودان است که توسط مؤسسۀ ایمان ماندگار و انتشارات واژه‌پرداز اندیشه به چاپ رسیده‌است. موضوع آن، همانطور که از نامش پیداست، ذکر خاطراتی درس‌آموز و عبرت‌انگیز از علماست.
نویسنده سعی کرده‌است که کرامات اخلاقی و رفتارهای برگزیدۀ بزرگانی از علما در کتاب گردآوری شود. با توجه به اینکه نویسنده یکی از اساتید اخلاق در شهر تهران است، در این کتاب هم کوشش کرده مطالبی به عنوان سرمشق عملی و تذکری از آخرت و تقوا برای خواننده بیاورد. بسیاری از آنچه در این کتاب آمده، نویسنده آن را از اشخاص موثق شنیده‌است و بعضی از مطالب هم برگرفته از کتاب‌هایی است که در در زمینۀ تاریخ و شرح حال افراد نگارش یافته‌است. البته خیلی از این خاطرات نیاز به سند ندارد؛ چون حاوی نکته‌ای عملی است که هم معقول است و هم باعث تنبه.
با توجه به اینکه نویسندۀ کتاب، نوۀ مرحوم شیخ مرتضی زاهد است و نیز سال‌ها از محضر علامه سید مرتضی عسکری بهره برده‌است، تعداد خاطراتی که از این دو عالم بزرگوار در کتاب ذکر شده، زیاد است. اما به جز این دو عالم، سایر علمایی که از آن‌ها در کتاب، خاطره‌ای نقل شده‌است، از این قرارند:
حضرات آیات و حجج اسلام شیخ محمدحسین زاهد، شیخ عبدالکریم حق‌شناس، میرزا محمدتقی بافقی، فاضل اردکانی، شیخ هادی تهرانی معروف به حاج مقدس، آقا سید جمال الدین گلپایگانی، میرزا ابوالحسن جلوه، سید محمدباقر علوی قزوینی، شیخ انصاری، آخوند ملاحسینقلی همدانی، شیخ آقابزرگ ساوجی، سید عبدالکریم لاهیجی، آخوند ملا فتحعلی سلطان‌آبادی، سید محمد فشارکی، شیخ محمدحسین مسجدشاهی اصفهانی، سید محمدمهدی بحرالعلوم، سید حسین قاضی طباطبایی، میرزا محمدحسن شیرازی (میرزای بزرگ)، میرزا محمدتقی شیرازی، شیخ فضل‌الله نوری، ملا قربانعلی زنجانی، آقا حسین بروجردی، میرزا جواد ملکی تبریزی، سید مهدی قوام، شیخ حسنعلی نخودکی، سید حسن صدر، حاجی اشرفی، میرزا محمدحسن آشتیانی، ابوالقاسم کبیر قمی، سید محمدتقی خوانساری، میرزا محمدعلی شاه‌آبادی، ابوالقاسم خویی، ملا محمدعلی مجتهد رستم‌آبادی، محمدرضا قمشه‌ای، قاضی نورالله شوشتری، میرزا عبدالعلی تهرانی، سید موسی زرآبادی، آخوند خراسانی، ملا حسن یزدی، شیخ هاشم قزوینی، میرزا طاهر تنکابنی، حاج آقا حسین قمی، سردار کابلی، ادیب نیشابوری و سید حسن مدرس.
بعضی از حکایاتی که در این کتاب ذکر شده، ناظر به مسائل سیاسی هم هست؛ از جملۀ این حکایات، جریان مباحثۀ شیخ فضل‌الله نوری با آقایان سید عبدالله بهبهانی و سید محمد بروجردی پیرامون مسائل مشروطه است که در زمانی انجام شده که شیخ فضل‌الله به حرم حضرت عبدالعظیم مهاجرت کرده بود. این حکایت 17 صفحه از کتاب را به خود اختصاص داده و حاوی نکات مهم تاریخی پیرامون مشروطه است.
همچنین در یکی از حکایاتی که مربوط به علامه عسکری است، ذکر خیری از شهید بزرگوار، عبدالحمید دیالمه شده و ضمن نقل چگونگی آشنایی این شهید با علامه، از هوش و ذکاوت و استعداد فوق‌العادۀ این شهید عزیز سخن به میان آمده‌است.
با توجه به شخصیت علمی علامه عسکری، خاطرات مربوط به ایشان حاوی نکات علمی نیز هست؛ مثلاً جریان مناظرات ایشان با دانشمندان مسیحی و دانشمندان اهل سنت که در کتاب ذکر شده‌است، حاوی نکاتی مهم در اثبات حقانیت اسلام و تشیع است.
از دیگر نکات مثبت کتاب ، این است که در انتهای آن، نمایۀ اعلام، امکنه و نام کتاب‌ها نیز آورده شده‌است که کار را برای پژوهشگران آسان‌تر می‌کند.
در کنار تمام این نکات مثبت، بهتر بود کتاب «سیره و خاطرات علما» که سبک نگارش آن شبیه مجموعه کتاب‌های ارزشمند «جرعه‌ای از دریا» اثر عالم جلیل‌القدر آیت‌الله شبیری زنجانی است، با نظم و ترتیب تاریخی نگارش می‌یافت و حتی سال وفات تمامی علما کنار نام آن‌ها ذکر می‌شد. نکته‌ای که در کتاب جرعه‌ای از دریا با دقت رعایت شده‌است.
