پویایی های بازار: 

قیمت نفت برنت از 50 دلار هر بشکه پایین تر آمد. قیمت این کالا در 2014، 147 دلار و در ابتدای 2020، 70 دلار بود. وست تگزاس اینترمدییت نیز به 44 دلار هر بشکه تنزل پیدا کرد. این مقدار، کمترین در طول 4 سال گذشته است.

 
چین بزرگترین وارد کننده نفت جهان است که در 2019 روزانه 10.04 میلیون بشکه نفت خام معادل 41.24 تن خریداری کرده بود. ولی فقط 2 ماه پس از شیوع این ویروس، تقاضای نفت چین به خاطر لغو سفر ها، کاهش حمل و نقل جاده‌ای و پایین آمدن تولید کارخانه‌ای به شدت کاهش یافت. چین 13 بشکه از هر 100 بشکه نفت تولید شده در جهان را مصرف می کند، بنابراین شرکت های نفت جهان از کاهش تقاضای این کشور ضربه می خورند. کاهش تقاضای نفت چین بزرگترین شوک تقاضا به بازار از زمان بحران مالی است که در 2009 به پایان رسید. این شرایط همچنین ناگهانی ترین شوکی است که بازار پس از حمله های یازدهم سپتامبر 2001 در دو دهه گذشته با آن مواجه شده است.

 
قیمت گاز طبیعی اخیراً به پایین ترین حد رسیده و از آغاز سال 2020 حدود 15 درصد کاهش یافته است. عرضه اضافی و افزایش ذخایر آن بر قیمت تأثیر گذاشته و شیوع ویروس کرونا شرایط را بدتر کرده است. ویروس کرونا اساساً مسیر بازار گاز طبیعی مایع را تغییر نمی‌دهد چون این بازار قبل از شیوع این ویروس هم ضعیف بود ولی همه گیر شدن ویروس کرونا تسریع کننده سقوط قیمت این محصول است.

 
با توجه به تأثیر ویروس کرونا بر تولید کارخانه ای در چین، همه‌گیر شدن آن مشکل بزرگی است. فعالیت در 8 استان در این کشور به خاطر شیوع این ویروس متوقف شده است. از آنجایی که اکثر پنل های خورشیدی جهان در چین ساخته می شوند، این صنعت آسیب زیادی دیده است. چین همچنین مقر ساخت باتری های لیتیومی جهان است. ظرفیت تولید باتری در این کشور 10 درصد کاهش یافته است.

 
بازارهای بورس جهانی نیز با افت شدید همراه بودند. بازارهای سهام جهان روز جمعه و در هفتمین روز کاری متوالی به افت شاخص‌ها تن دادند تا در مجموع تلخ‌ترین هفته کاری بازارهای مالی از سال ۲۰۰۸ به این سو رقم بخورد. شاخص داوجونز در بازار سهام نیویورک 1200 واحد سقوط کرد. تنها در روز پنج شنبه در عرض 45 دقیقه ساخص داوجونز 500 واحد افتاد. شیوع شتابان ویروس کرونا در پنج قاره جهان با به چالش کشیدن رشد اقتصادی جهان، احتمال کاهش فروش و سودآوری بسیاری از شرکت‌های بین‌المللی را افزایش داده، به طوری که شاخص اِم‌اِس‌سی‌آی (MSCI) که میانگین قیمت سهام ۱۶۴۷ شرکت بزرگتر حاضر در بورس‌های جهان را رصد می کند، طی هفت روز کاری گذشته ۸.۹ درصد کاهش یافته که بیشترترین افت آن از اکتبر سال ۲۰۰۸ تا کنون به شمار می‌رود.

در همین حال، بانک سرمایه‌گذاری گلدمن‌سکس پیش‌بینی کرد که رشد سود شرکتهای آمریکایی در سال جاری میلادی«صفر» خواهد شد. این شاخص ۹ روز پیش و تحت تاثیر رونق اقتصاد آمریکا به بالاترین حد تاریخی خود رسیده و ۱۳ درصد بالاتر از شاخص روز جمعه بود. همزمان شاخص کل بورس آلمان (داکس) و بورس ژاپن (نیکی) نیز ۳.۶ درصد کاهش یافتند. بورس شانگهای هم طی مبادلات روز جمعه به نزول ۲.۴ درصدی تن داد و شاخص اف‌تی‌اس‌ای ۱۰۰ (FTSE 100) بورس لندن هم ۴.۵ درصد عقب‌نشینی کرد. برآوردها نشان می‌دهد که ارزش سهام مورد مبادله در بورس های جهان طی ۷ روز کاری گذشته در مجموع ۵ هزار میلیارد دلار سقوط کرده است (یورونیوز).

 
شاهزاده عبدالعزیز بن سلمان وزیر نفت عربستان سعودی گفت اوپک و متحدان آن هنوز هم با هم همکاری می کنند و گزینه هایی برای بازگرداندن ثبات به بازارهای جهانی نفت دارند. وی در گفتگویی خبری در کنفرانس جمع آوری؛ استفاده و ذخیره کربن ICCUS در ریاض گفت :«ما با یکدیگر همکاری داریم و از هر فرصتی برای مذاکره استفاده می کنیم. ما هنوز گزینه هایی داریم و تماس ها و کنفرانس های تلفنی هم همواره راه های خوبی برای گفتگو هستند. تکنولوژی در این رابطه بسیار مفید است.» این اظهارات در بحبوحه گمانه‌زنی‌هایی بیان شده مبنی بر اختلاف اعضای ائتلاف اوپک و متحدانش بر سر کاهش بیشتر تولید نفت. قیمت نفت همچنان به خاطر عرضه اضافی، کاهش تقاضا و ترس از تاثیر شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد جهان رو به کاهش است.

شاهزاده عبدالعزیز تاکید کرد کشورهای تولید کننده نفت عضو این ائتلاف با هم در ارتباط هستند و هر تولید کننده در این رابطه مسئول است. اوپک و متحدان غیر عضو آن به رهبری روسیه در پنجم و ششم مارس در وین دیدار می کنند ولی هنوز تردید هایی در مورد توافق این گروه برای کاهش جمعی تولید نفت وجود دارد چون شایع شده روسیه هنوز تصمیم خود را نگرفته است. این گروه تولید نفت خود را 1.7 میلیون بشکه در روز در تلاش برای ثبات قیمت آن کاهش داده است.

کمیته فنی اوپک جلسه‌ای در فوریه برگزار کرد تا در مورد کاهش احتمالی تولید مذاکره کند ولی این جلسه بدون هیچ توصیه محکمی پایان یافت. وزیر نفت عربستان به بیانیه ای اشاره کرد که هفته پیش توسط الکساندر نواک، همتای روس او اعلام شده بود و در آن روسیه اعلام کرده بود هنوز تصمیم خود را برای کاهش بیشتر تولید نگرفته و نیاز به گفتگوی بیشتری با شرکای خود در اوپک دارد. شاهزاده عبدالعزیز گفت این بیانیه نشان داد رویکرد الکساندر نواک به این مسئله مثبت است.

 
منطقه مدیترانه شرقی، طی سالهای اخیر، میزبان تحولات مهمی بوده است. کشف میدانهای وسیع گاز طبیعی طی تلاش های اکتشافی که از سوی شرکتهای انرژی بین المللی، از سال 2009 تاکنون انجام میگردد، بازیگران انرژی در مدیترانه شرقی را به فعالیت در آورده است. ترکیه، یونان، اسرائیل، قبرس، مصر، لبنان، سوریه، و لیبی به فعالیتهای تجسسی هیدروکربنی در منطقه سرعت بخشیده و بدین ترتیب میادین گاز طبیعی بسیاری با اندازه های متفاوت، یافت شده است. اکتشافات متعدد در مدیترانه شرقی در حال ایجاد جرقه تنش دوباره در کشورهای مختلف در در آبهای موسوم به منطقه ویژه اقتصادی کشورهای مختلف است. با این وجود، با توجه به منابع گازی قابل توجه منطقه و همچنین توسعه میدان ظهر در مصر، باید یک قطب جدید گاز در این منطقه توسعه یابد.

توافق اخیر ترکیه و لیبی برای همکاری های نظامی و تحدید حدود دریایی در آب های دو کشور در دریای مدیترانه، برخی از صاحبنظران را نگران کرده تا شاید تنش در شرق مدیترانه افزایش یابد.

ترکیه حق دخالت نظامی در لیبی را بدست آورده و همچنین امتیاز حفاری برای نفت و گاز در آب های لیبی را نیز اخذ نموده است. دو طرف یک توافقنامه مرزی دریایی امضاء کردند که اعتراض کشورهای ذینفع در حوزه مدیترانه شرقی نظیر مصر و یونان را در پی داشته و قدرت‌های فرامنطقه‌ای نظیر روسیه و آمریکا را نیز به انتقاد وا داشته است. منابع نفتی مدیترانه شرقی 7.1 میلیارد بشکه و منابع گاز طبیعی این منطقه 5.3 تریلیون متر مکعب تخمین زده شده اند. اگرچه این به خودی خود منبعی قابل توجه است ولی قابل مقایسه با منابع کنونی انرژی خلیج فارس نیست.

در این منطقه تنها مالکیت ذخایر به عنوان مزیت محسوب نمیگردد. برای تجاری شدن ذخائر نفت و گاز یعنی جای گرفتنشان در بازارهای بین المللی، نیاز به مسیری مناسب و یا گذرگاه عبور می باشد. از سوی دیگر عدم حل مشکلات سیاسی هر یک از کشورهای مدیترانه شرقی چه در داخل خود و چه انعکاسشان در محیطهای بین المللی، به عنوان مانعی بزرگ در برابر استفاده از مزیت صاحب بودن منابع قرار میگیرد. به دلیل این مشکلات،  کشورهایی که در منطقه مدیترانه شرقی جای گرفته اند، برای مدتی هنوز هم در یک چرخه بی انتها جای خواهند گرفت و برای تجاری نمودن گازطبیعی مدیترانه شرقی، برای مدتی در انتظار خواهند ماند.

 
عبور گاز تولیدی از دریای خزر و روسیه به اروپا از طریق ترکیه، یک مسیر منطقه ای برای کشورهای مدیترانه شرقی می باشد. عراق و ترکیه، در حال بررسی ساخت یک خط لوله جدید هستند که قرار است موازی با خط لوله فعلی عراق به ترکیه فعالیت کند. خط لوله فعلی عراق به ترکیه با طول 1000 کیلومتر از کرکوک به بندر جنوب شرقی جیهان ترکیه در مدیترانه می رسد. ولی بخش کرکوک این خط لوله به خاطر حملات گروه داعش به شدت آسیب دیده و فعالیت آن از مارس 2014 متوقف شده است. اینفوگرام زیر موقعیت جغرافیایی حوزه های نفت و گاز شرق مدیترانه، وضعیت حقوقی آبهای این منطقه، نقاط مورد اختلاف، شرکت های فعال، خطوط لوله و مواضع کشورها را نشان می دهد.

* دانشیار سیاستگذاری انرژی - دانشگاه صنعتی شریف