فارس در یادداشتی به قلم  سیدمرتضی کاظمی دینان پژوهشگر مسائل خاورمیانه در پاسخ به برخی ادعاهای محمد موسوی خوئینی‌ها مبنی بر عدم همراهی امام موسی صدربا انقلاب اسلامی ایران نوشت: اخیرا آقای موسوی خوئینی ها در مصاحبه ای با خبرگزاری جمهوری اسلامی( ایرنا)، ادعاهای نادرستی درباره امام موسی صدر، رهبر ایرانی‌الاصل شیعیان لبنان مطرح کرده اند. شاید مهم‌ترین بخش از این ادعاها آنجا باشد که گفته اند: "مرحوم آقاموسی صدر، تا آنجا که رفتار ظاهری‌اش نشان می‌داد، هیچ نوعی همراهی با انقلاب نداشت".

فارغ از ناشایست بودن کاربرد کلمه "مرحوم" برای این "عزیز گمشده" (تعبیری که رهبر معظم انقلاب برای امام موسی صدر بکار برده اند) که هنوز اطلاع دقیق و متقنی درباره سرنوشت شان وجود ندارد، نگارنده این سطور، ذکر توضیحاتی درباره رابطه امام صدر با انقلاب اسلامی ایران را به شرح ذیل لازم می داند :

1- قضاوت درباره شخصیت بزرگی همچون امام موسی صدر بر مبنای "رفتار ظاهری اش" در یک برهه زمانی  خاص، امری نادرست و غیر منطقی است. موضع گیری ها و اقدامات عملی امام موسی صدر، نشان دهنده اینست که ایشان، هیچموقع از مسائل مربوط به مردم و کشور ایران و تحولات داخلی آن غافل نبوده و با دغدغه مندی و حساسیت بالا، این مسائل را پیگیری می کرده و موضع و اقدام لازم درباره آنرا اتخاذ و عملی می کردند. اوج این امر را می توان در پیگیری رویدادهای منتهی به انقلاب ایران و همچنین ارتباط با امام خمینی (ره) و دیگر چهره های شاخص انقلاب نظیر شهید دکتر بهشتی، شهید دکتر مفتح، شهید آیت الله صدوقی، مرحوم آیت الله موسوی اردبیلی، مرحوم حاج سید احمد خمینی و حمایت ایشان از مبارزان و فعالان انقلاب اسلامی خارج کشور مشاهده کرد.

استاد سید حسین شرف الدین، از نویسندگان و فرهیختگان شیعه لبنانی، درباره روابط امام صدر با امام خمینی و  انقلابیون ایرانی می نویسد: "... در تمامی سال‌هایی که امام خمینی در نجف حضور داشتند، بسیاری از افراد که می‌خواستند با ایشان تماس بگیرند، به مجلس اعلای شیعیان مراجعه می‌کردند. من خود مکرراً دانشجویان مسلمان ایرانی را می‌دیدم که از اروپا و آمریکا به بیروت آمده‌اند تا از آنجا به نجف بروند... آقای صدر هم دستور می‌داد تا هماهنگی‌های لازم صورت گرفته و مشکلات سفرشان به نجف حل گردد. باز یادم می‌آید که مرحوم حاج احمد آقا، دو سه سال قبل از پیروزی انقلاب، سفری به لبنان آمدند و مدتی طولانی میهمان آقای صدر بودند... من بار‌ها آقای سید محمود دعایی یا همکارانشان را دیدم که از نجف به سوریه آمده‌اند و با آقای صدر ملاقات دارند. حتی یادم هست که در یکی از این ملاقات‌ها، آقای دعایی پیامی از امام خمینی آورده بودند که از فارسی به عربی ترجمه شده بود. آقای صدر هر دو نسخه فارسی و عربی را به من دادند و خواستند تا آن‌ها را مطابقت داده و در صورت لزوم ویرایش نمایم".

در اسناد ساواک نیز، روایت های متعددی درباره مراودات سیاسی و حتی مالی امام خمینی(ره) و امام صدر آمده است. بعنوان نمونه در گزارشی از ساواک چنین آمده است: " نامبرده (امام موسی صدر) مبلغ ۱۸۰۰۰ لیره لبنانی توسط شیخ حسن حریری جهت خمینی به عراق فرستاده که دولت عراق و مامورین آن کشور از جریان اطلاع داشته‌اند لذا پس از تحویل پول به خمینی شیخ حسن حریری در فرودگاه بغداد هنگام خروج توسط مامورین عراقی دستگیر می‌گردد".

2- در سال 1342 و متعاقب بازداشت امام خمینی در ایران، امام موسی صدر در تابستان همان سال به واتیکان و الازهر رفت و با چهره های شاخص مذهبی همچون پاپ و شیخ الازهر دیدار و مذاکره کرد. یکی از مباحث مهم و کلیدی که در این مذاکرات مطرح شد، تشریح وضعیت ایران و لزوم اقدام برای کاستن فشارها و آزادی امام خمینی بعنوان یک مرجع بزرگ دینی و روحانی بلند پایه مسلمان بود. تاثیر مثبت این اقدام به اندازه ای بود که مرحوم آیت الله العظمی خویی، آزادی امام خمینی(ره) در این برهه را بیش از هر چیز، مدیون سفرها و رایزنی های امام موسی صدر دانست.

همچنین استاد سید یوسف حسین (ابوذر عاملی)، از یاران امام موسی صدر در این باره توضیح می هد که: "امام خمینی در سال 1342 دستگیر و روانه زندان شد. از همان لحظه ای که امام موسی صدر از جریان اطلاع یافت، هم و غمشان آزادسازی امام خمینی شد. همه کارهای خود در لبنان را رها کردند و عازم اروپا و برخی کشورهای شمال آفریقا شدند. در واتیکان، آلمان و فرانسه، با شخصیت های مهم سیاسی و مذهبی ملاقات و درباره اوضاع ایران مذاکره کردند. می خواستند آنها و افکار عمومی اروپا را متوجه مسائل ایران کرده و از این طریق به دولت ایران فشار آورند. بعد از آن به الجزایر، مراکش و مصر رفتند تا در آنجا نیز از امکانات جهان اسلام برای حل مساله استفاده کنند. این در حالی بود که امام صدر در لبنان شدیدا گرفتار بودند."

3- امام موسی صدر، در تعاملات بین المللی خود و در دیدارها با رهبران کشورهای جهان عرب از جمله سوریه و عربستان سعودی، اهمیت انقلاب اسلامی ایران را برایشان تشریح و تبیین می کردند. بعنوان نمونه در سفرشان به عربستان در سال 1977 و در دیدار با امیر عبدالله، ولیعهد سابق سعودی، توضیحات بسیار مهم و دقیقی درباره انقلاب اسلامی ایران بیان کردند: " این انقلاب، اسلامی است. نه طائفی است و نه قومی. نه شیعی است و نه ایرانی. انقلابی است اسلامی، که برای مسلمین جهان خیر و برکات به همراه دارد. پیروزی این انقلاب قریب الوقوع است و زمان زیادی نخواهد برد. از هم اکنون به شما سفارش می کنم. بر شماست که با آن رابطه ای سازنده و حسنه داشته باشید."

4- امام موسی صدر در بهار سال 1357 برای هر چه بیشتر معرفی کردن انقلاب ایران و شخص امام خمینی(ره) به افکار عمومی جهانی، زمینه مصاحبه لوسین جورج ،خبرنگار روزنامه لوموند مستقر در بیروت با امام خمینی (ره) را فراهم کردند. امام خمینی نیز در ماههای ابتدایی پیروزی انقلاب از امام صدر بعنوان فرزندی عزیز و فردی که که با ایشان سوابق بسیار داشته اند، یاد کردند و تا پایان عمر نیز از پذیرفتن قذافی امتناع کردند.

5- نوع تعامل امام موسی صدر با حکومت وقت ایران یعنی رژیم پهلوی، کاملا انتقادی بود و نسبت به سخت گیری و فشار رژیم پهلوی بر امام خمینی(ره) و دیگر روحانیون و علمای دینی و مردم معترض، انتقاد جدی داشتند. این انتقادها را برخی جراید مهم لبنانی وقت نظیر الدیار، الاسبوع العربی منعکس کرده اند و با مراجعه به آرشیو ها و اینترنت قابل احصاء و مشاهده است. ضمنا گزارش های مفصل ساواک درباره ایشان و شهید چمران نیز(که توسط مرکز اسناد انقلاب اسلامی چاپ و منتشر شده)، تائید کننده این امر است.

6- امام موسی صدر در سفرهایی که به ایران داشتند، علاوه بر دیدار با اقوام ودوستان، جلساتی با حضور روحانیون و اقشار مذهبی و مبارز داشتند و به شرح فعالیت هایشان در لبنان و ضرورت تغییر شیوه های تبلیغ دینی از سوی نهاد روحانیت می پرداختند. در یکی از این سفرها نیز ایشان به درخواست و اصرار زیاد برخی از بزرگان انقلاب نظیر شهید مطهری و شهید دکتر بهشتی، با محمد رضا پهلوی دیدار کرده وخواستار تجدید نظر و تخفیف در مجازات برخی مبارزین شدند. اینکه شاه به این تقاضا، جواب منفی داده باشد، تقصیر امام موسی صدر نیست!

7- امام موسی صدر شهید دکتر مصطفی چمران را که یکی از برجسته ترین انقلابیون و از شاخص ترین رهبران انجمن اسلامی دانشجویان ایرانی در آمریکا بود، به تشکیلات خود در لبنان دعوت کرده بودند و مدیریت مدرسه صنعتی جبل عامل و همچنین آموزش های نظامی و عقدیتی اعضای جنبش امل را بعهده ایشان گذاشته بودند. ایشان ضمنا نهایت توان مادی و معنوی خود و مجلس اعلای شیعیان را برای حمایت از انقلابیون ایرانی مستقر در لبنان و سوریه و رفع مشکلات آنها بسیج می کردند. افرادی همچون علی جنتی، محمد منتظری و ... در این زمره اند.

8- امام موسی صدر یک هفته قبل از ربوده شدنشان و تقریبا شش ماه قبل از پیروزی انقلاب اسلامی، در یکم شهریور 1978، مقاله ای در حمایت از انقلاب مردم ایران با عنوان "ندای پیامبران" نوشته و در روزنامه لوموند پاریس منتشر کردند و در آن به ماهیت و ریشه های انقلاب ملت ایران پرداختند. در این مقاله آمده: "خاستگاه این حرکت و ایمان و آرمان آن همان اهداف بیکران انسان اخلاقی و انقلابی است. موجی که امروز ایران را در می نوردد، بیش از هر چیز ندای پیامبران را در اذهان انسانها تداعی می کند. اهداف انقلاب، در مصاحبه مورخ ششم می 1987 رهبر آن، امام خمینی، با روزنامه لوموند، به روشنی تصریح شده است.کسانی که به مسائل انسانی وتمدن بشری اهمیت می دهند، شایسته است که این آزمون انسانی را که اکنون در ایران جریان دارد، به دقت بررسی و در برابر تلاشهای مخالف و مغرضانه از آن حمایت کنند. "

9- یکی از وجوه ارتباطی دیگر امام موسی صدر با انقلاب ملت ایران، مساله فوت دکتر علی شریعتی است. ایشان در زمان فوت دکتر شریعتی با رایزنی هایی که با حافظ اسد کردند، مانع از شکل گیری نقشه رژیم شاه برای سوء استفاده از مراسم تشییع جنازه دکتر شریعتی شدند و موفق شدند تا نظر مثبت حافظ اسد برای تدفین آنمرحوم در زینبیه دمشق را کسب کنند. متعاقب این امر ایشان به همراه تنی چند از مبارزین ایرانی همچون دکتر چمران، شهید مفتح، دکتر صادق طباطبایی و... پس از اقامه نماز بر پیکر ایشان وی را در زینبیه به خاک سپردند. مراسم چهلم ایشان در بیروت هم به همت امام موسی صدر و با سخنرانی ایشان برگزار شد که موجبات خشم و ناراحتی بسیار زیاد منصور قدر، سفیر وقت ایران در لبنان را فراهم کرد و پس از این واقعه، فشارهای رژیم شاه و ساواک بر امام موسی صدر بسیار زیادتر شد. 

 منابع :

پایگاه اطلاع رسانی موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر به آدرس  http://www.imam-sadr.com
خسروشاهی، سید هادی، 1387، یادنامه امام موسی صدر، جلد اول، انتشارات موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر

قزوینی، حمید، 1397، حدیث روزگار(خاطرات استاد سید هادی خسروشاهی)، چاپ دوم، انتشارات موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر

سیره و سرگذشت امام موسی صدر، 1393 ، ترجمه مهدی سرحدی، جلد اول و دوم (چاپ دوم)، موسسه فرهنگی و تحقیقاتی امام موسی صدر
کمالیان، محسن و رنجبر کرمانی، علی اکبر،1388 ، عزت شیعه، دفتر اول و دوم (چاپ اول)

کاظمی دینان، سید مرتضی، نهم شهریور 1396  ، به یاد امام موسی صدر، روزنامه جام جم

محمودی، علیرضا، نقش امام موسی صدر در پیروزی انقلاب اسلامی ایران، سایت موسسه تحقیقاتی امام موسی صدر

خبرگزاری شبستان مورخ 12/1/1390 ترجمه شده از کتاب " الامام موسی الصدر الرجل الموقف القضیه"، 1993، مکتب الصادر، بیروت
روزنامه النهار، 27/5/1970