هرچند باید توجه داشت که جایگاه قرض‌الحسنه به طور کلی در بانکداری قرار ندارد زیرا بانک، موسسه‌ای صد درصد انتفاعی به شمار می‌رود و عمدتا به دنبال کسب سود و افزایش میزان درآمدزایی خود است. جایگاه قرض‌الحسنه به طور عمده در تعاونی‌ها و صندوق‌های قرض‌الحسنه‌ای خلاصه می‌شود که به صورت سنتی در کشور ما وجود داشته‌اند و نباید از بانک‌ها انتظار داشت که بتوانند به شکل صندوق‌های قرض‌الحسنه فعالیت کنند. در واقع صندوق‌های قرض‌الحسنه با توجه به اعتقـادات اسـلامی ایرانیـان از دیرباز در ایران فعال بوده‌اند و این صندوق‌ها به طور معمول با سیستمی که در بانک‌ها به اجرا در‌می‌آید تفاوت دارند.
هرچند خوشبختانه در سال‌های اخیر در کشورمان شاهد شکل‌گیری بانک‌های قرض‌الحسنه از جمله بانک قرض‌الحسنه مهر ایران بوده‌ایم و آن را می‌توان اقدامی مثبت در فضای پولی و بانکی کشور ارزیابی کرد. در این میان شکل‌گیری صندوق‌های قرض‌الحسنه و تعاونی‌هایی که بر پایه قرض‌الحسنه ایجاد می‌شوند عمدتا در قالب گروه‌های هم‌شکل و نزدیک به هم از جمله پرستاران، اعضای هیات علمی دانشگاه‌ها یا اعضای خانواده هستند و به هیچ‌وجه به دنبال کسب سود نیستند.در واقع این موسسات که برخی رسمی و برخی دیگر غیررسمی هستند از حیث تنوع، طیف گسترده‌ای را در‌بر می‌گیرند که شامل صندوق‌های خانوادگی، شغلی و صنفی، محلی و منطقه‌ای هستند.
با توجه به تجهیز منابع این موسسات مشخص می‌شود که از ابتدا در مکان‌هایی که فعالیت‌های مالی و تجاری رونق داشته به وجود آمده و سپس به شکل‌های مختلفی شروع به رشد کردند. برخی از این صندوق‌ها نیز حالت تعاونی داشته و اعضا به یکدیگر کمک می‌کنند و بعضی دیگر به عنوان یک موسسه غیرانتفاعی عام عمل می‌کنند.در همین رابطه می‌توان گفت چنین صندوق‌ها و موسساتی که به صورت کم‌هزینه و با کارآمدی مناسب شکل می‌گیرند، نقش‌آفرینی مثبت در فضای اقتصادی جامعه با خود به همراه دارند و می‌توانند نیازهای مالی خرد افراد را به شکل موثری تامین سازند. مقصود از تامین مالی خرد، ارائه خدمات تامین مالی وام‌ها و پس‌انداز به افراد فقیر فعال از لحاظ اقتصادی توسط نهادهای مالی رسمی است.
کارکرد قرض‌الحسنه نیز همان‌طور که اشاره شد در تامین مالی خرد در اقتصاد است و نباید از آن انتظار حل مشکلات سازمان‌های بزرگ، همچون یک کارخانه تولیدی که به لحاظ مالی نیاز به منابع قابل توجهی دارد را داشت. با این حال خدمات قرض‌الحسنه در مساله خوداشتغالی و به وجود آوردن اشتغال و کسب و کار‌های کوچک نقش پررنگی ایفا می‌کنند و از این منظر می‌توان روی آنها حساب ویژه‌ای باز کرد.
در واقع خدمات قرض‌الحسنه در زمینه ایجاد و کمک به رشد و توسعه صنایع بزرگ و متوسط نقش قابل توجهی نخواهند داشت اما در زمینه خود اشتغالی و ایجاد کسب‌و‌کار‌های کوچک می‌توانند نیازهای بسیاری را از جامعه حل کنند مخصوصا در حوزه‌های مصرفی همچون خرید لوازم زندگی خانوار‌ها از جمله تلویزیون، خودرو، فرش و ... خدمات قرض‌الحسنه را می‌توان بسیار کارساز و مثمر ثمر دانست. برای کارآفرینی و ایجاد مشاغل کوچک از جمله خرید دار قالی یا تهیه دام در خانواده‌های روستایی که نیاز به سرمایه‌های هنگفتی ندارند نیز قرض‌الحسنه می‌تواند کمک‌های شایانی به جامعه داشته باشد.
*مدیر گروه بانکداری اسلامی پژوهشکده پولی و بانکی
