«برداشت دوم»
نویسنده: عدنیه شبلی
ترجمه: فاطمه ترابی عسگری
ناشر: هرمس ، چاپ اول ۱۴۰۳
۱۰۳ صفحهُ ۱۳۰ هزار تومان
****
درباره مظلومیت مردم فلسطین بسیار گفته و نوشته شده است، اما آنچه در این میان اغلب غایب بوده، استفاده از رویکردی انسانی برای پرداختن به مناقشهای دیرینه میان ظالم و مظلومی است که همواره پشت دغدغههای سیاسی پنهان مانده. از این منظر آنچه کتاب «برداشت دوم» اثر عدنیه شبلی را شایسته توجه نشان میدهد برخورداری از همین نگاه انسانی است که در جزء جزء این رمان کوتاه میتوان مشاهده کرد. باوجود اینکه درونمایه رمان ظرفیت بسیاری برای برانگیختن همدلی نویسنده و گرفتار کردن او در دام نگاهی جانبدارانه دارد اما عدنیه شلبی هوشمندانه روایتی بی طرفانه را با استفاده از زبانی خالی از هرگونه احساساتگرایی و شعارزدگی بکار گرفته و همین مسئله تاثیرگذاری داستان را دو چندان میکند.
«برداشت دوم» یکی از رمانهای تحسین شده ادبیات عرب در سالهای اخیر است، بهترین اثر عدنیه شبلی نویسنده فلسطینیست که در سال ۱۹۷۴ در گالیله به دنیا آمد. این نویسنده هم در اورشلیم و نیز برلین زندگی و رفت و آمد میکند و به زبانهای عربی، انگلیسی، عبری، فرانسوی، کرهای و آلمانی آشنایی کامل دارد. شبلی دانشآموخته دکترای رسانه و مطالعات فرهنگی از دانشگاه شرق لندن است. او در دانشگاه ناتینگهام تدریس کرده و بیش از یک دهه است که در دپارتمان فلسفه و مطالعات فرهنگی دانشگاه Birzeit فلسطین حضور دارد. رمان «برداشت دوم» در سال 2017 به عربی منتشر شد و در سال 2020 ترجمه انگلیسی آن به بازار آمد و موفق شد به مرحله نهایی جایزه کتاب ملی در بخش ترجمه و جایزه بینالمللی بوکر راه پیدا کند.
در ادامه این موفقیتها انتشار ترجمه آلمانی این رمان، فرصتی را برای او به همراه آورد که در نمایشگاه کتاب فرانکفورتِ ۲۰۲۳، ضمن اهدای جایزهٔ لیبراتور به شبلی بابت نوشتن این داستان، با برگزاری نشستی از او تقدیر شود، اما بعد از ماجرای هفتم اکتبر و آغاز جنگ اسراییل و حماس در ادامه این اتفاق، این برنامه به تعویق افتاد. مؤسسۀ لیتپروم حامی آلمانی این مراسم، از لغو اهدای جایزه خبر داد. به همین دلیل صدها نویسنده سرشناس از جمله کالم توبین، عبدالرزاق گورنه، هشام مطر، کامیلا شمسی، آنی ارنو و اُلگا توکارچوک در نامهای به نمایشگاه کتاب فرانکفورت از عدنیه شبلی حمایت کرده و از برگزارکنندگان خواستند که به «احساسات و عواطف فلسطینیها» در چارچوب آثار ادبی فضایی اختصاص دهند.
در ایران رمان مهم عدنیه شبلی با عنوان «برداشت دوم» با ترجمه فاطمه ترابی عسگری به همت نشر هرمس به منتشر شده است. البته از این اثر ترجمه دیگری هم در بازار وجود دارد اما نشر هرمس ترجمه ای روان و خواندنی از رمان را با کتاب پردازی درقابل قبولدر اختیار خوانندگان قرار داده است.
«برداشت دوم» رمانی است دوپاره، اما این دوپارگی نه ضعف که برآمده از ضرورت ساختار روایی داستان است. روایتی که بخش حاصل توصیفهایی دقیق و جزئینگرانه و در عین حال ارایه فضایی ملموس و واقعی است.در این میان نباید از لحن سرد و بی طرفانه رمان غافل شد چراکه نویسنده واقعیت زیست مظلومانه مردم سرزمین خود را چنان زنده و هولناک روایت میکند که ضرورتی نمیبیند با احساساتی گری آن را مخدوش کند.
درگیری سال 1948 میان ساکنان و مهاجران سرزمین فلسطین، جنگی بود که طرف اسرائیلی از آن به عنوان جنگ استقلال، و طرف فلسطینیِ ماجرا از آن با نام جنگ نکبت یاد میکند، این اتفاق موجب شد بیشاز هفتصد هزار فلسطینی مجبور به ترک وطن شده و به آوارگی تن دهند و در عوض دولت اسراییلی تشکیل شده و مهاجران این روز را به عنوان روز استقلال بنامند! نقطه عزیمت داستان این رمان به حدود یک سال پس از «نکبت» برمی گردد. در بخش اول رمان که در تابستانِ ۱۹۴۹میگذرد، سربازانِ اسراییلی پس از تجاوزِ دستهجمعی به یک دخترِ عرب بادیهنشین، او را به قتل میرسانند و در صحرا دفن میکنند؛ سالها از این اتفاق میگذرد؛ تا اینکه یک زنِ جوانِ فلسطینی، بهطورِ تصادفی در روز تولد خود از این اتفاق قدیمی باخبر می شود. مصادف شدن تولد راوی بخش دوم رمان، با بیستوپنجمین سالگرد این جنایت، بهشدت کنجکاویاش را برمیانگیزد. اتفاقی که همچنان میتواند تکرار شده و تازه شود و این موجب حرکتی میشود که به دنبالِ کشف حقیقت ماجرا و رمزگشای از آن، به بخشهایی از سرزمین فلسطین پا می گذارد که حالا در این سرزمین آشغال شده منطقه ای ممنوعه محسوب می شوند. او در جستجوی اسنادی از این ماجرا که در حقیقت نیز رخ داده، به موزهها و بایگانیهایی سر میزند که ورود به آنها برای فلسطینیها، قدغن شده است. به این ترتیب پاره دوم این روایت، تجربهایست به بهانه راز گشایی از لیت واقعه هولناک که به سیروسیاحتی در سرزمینهای غصب شده از صاحبانشان می انجامد...واقعیت امروز فلسطین همانقدر هولناک است که وقایع گذشته بر مردم این سرزمین در هفتاد سال گذشته….
انتشار این کتاب به زبان فارسی آن هم در ایامی که ماجرای فلسطین دوباره به سطح اول جهانی آمده، فرصتی است مغتنم برای آنها که میخواهند با نگاهی انسان گرایانه و نه اسلامگرایانه و سیاست زده به متن این مناقشه سیاسی دیرپا بروند. فاطمه ترابی عسگری درباره ترجمه این کتاب می نویسد: «این کتاب را در حالی شروع کرده و به پایان رساندم که هر روز ترجمه، زیر بار روانی اخبار هولناک کشتار فلسطینیان در خود مچاله میشدم. بارها حین کار به خود لرزیدم، اشک ریختم، لپتاپ را بستم، درد این تحقیر بن جانم را سوخت و مرا یاد مصائب مشترک انداخت. گاهی چند روز کار را کنار گذاشتم تا توانم را بازیابم…» او همچنین براین مهم تأکید میکند که « خلاف تصور رایج، حجم مطالب فضای مجازی فارسی در مورد فلسطین چندان زیاد نیست و آنچه هست بیشتر با نگاه اسلامگرایانه و نه انسانگرایانه تهیه و ترجمه و نوشته شده است. چه خوب است اگر ما هم به پیروی از جهانیان این قضیهی انسانی را با نگاه انسانگرایانه از نو واشکافی کنیم و برای رسیدن به چنین نگاهی چیست رساتر از ادبیات؟»
