به گزارش ایسنا، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی کتاب با عنوان «مهمان ویژه» فرصتی مهم و راهبردی است تا کشور منتخب بتواند چشم‌انداز ادبی منحصربه‌فردی از خود را که شامل تاریخ و فرهنگ است به نمایش بگذارد. این امتیاز ویژه علاوه‌بر معرفی نویسندگان معاصر آن کشور، فرصت‌های تجاری جدیدی را برای هر دو کشور مهمان و میزبان فراهم می‌کند تا ضمن ترویج فرهنگ و ادب کشورشان، تاریخ و نویسندگان معاصر خود را به‌صورت برجسته معرفی کرده و زمینه ترویج تبادل فرهنگی را در سطح گسترده فراهم کنند. بی‌شک اجرای این طرح ظرفیت‌های زیادی را برای مجموعه صنعت نشر ایران و حوزه‌های دیگر فرهنگ و هنر به همراه دارد.
در واقع کمک به صنعت نشر و مؤسسات فرهنگی ایرانی برای ارتباط گرفتن با نمایندگان مهمان ویژه، معرفی ادبیات کشور متبوع به ناشران و مترجمان ایرانی و بالعکس، جذب مشارکت برنامه‌های حمایتی مهمان ویژه در راستای ترجمه آثار ایرانی، کمک به افزایش تبادل حق رایت و ارتباط بیشتر میان ناشران و نویسندگان دو کشور، بهره‌گیری از برنامه‌های فرهنگی در سطح کشور در راستای ایجاد ارتباط فرهنگی عمیق‌تر با کشور مهمان ویژه، معرفی صنعت نشر کشور مهمان ویژه و بالعکس و ارزیابی دقیق و گسترش تعاملات فرهنگی به‌ویژه در حوزه نشر از اهداف حضور میهمان ویژه در نمایشگاه از سوی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اعلام شده است.
حضور مهمان ویژه در نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران برای اولین بار در سال ۱۳۹۳ هم‌زمان با بیست و هفتمین دوره نمایشگاه بین‌المللی کتاب تهران با کشور افغانستان رقم خورد.
کشور عمان در بیست‌وهشتمین نمایشگاه کتاب تهران، روسیه در بیست‌ونهمین نمایشگاه کتاب تهران، ایتالیا در سی‌اُمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، صربستان در سی‌ویکمین نمایشگاه کتاب تهران، چین در سی‌ودومین نمایشگاه کتاب تهران، قطر در سی‌وسومین نمایشگاه کتاب تهران، تاجیکستان در سی‌وچهارمین نمایشگاه کتاب تهران و یمن در سی‌وپنجمین نمایشگاه کتاب به عنوان «مهمان ویژه» حضور داشتند.
ترکیه از جمله کشورهایی است که نامش دوبار به عنوان مهمان ویژه مطرح شده است. بار نخست، پیش از شیوع کرونا و قبل از آنکه سی و سومین دوره از نمایشگاه کتاب تهران تعلیق شود؛ در آذرماه ۱۳۹۸ اعلام شد ترکیه مهمان ویژه نمایشگاه کتاب است، که با برگزار نشدن آن دوره به دلیل شیوع کرونا این اتفاق نیفتاد. بار دوم در روزهای پایانی سال ۱۴۰۲ که محمدمهدی اسماعیلی، وزیر وقت ارشاد اعلام کرد با ترکیه تفاهم‌نامه‌ای دارند که در سال ۲۰۲۵ (نمایشگاه کتاب سال ۱۴۰۴) این کشور مهمان ویژه نمایشگاه کتاب باشد.
در سال ۱۴۰۱، ۱۱ روز مانده به نمایشگاه اعلام شد، قطر که میزبان جام جهانی بود، مهمان ویژه نمایشگاه کتاب خواهد بود و سال ۱۴۰۲ هم تاجیکستان مهمان ویژه نمایشگاه شد. قرار بود سی‌وپنجمین دوره نمایشگاه کتاب تهران، هند به عنوان مهمان ویژه در نمایشگاه حضور داشته باشد اما با توجه به اتفاقات و تنش‌هایی که در منطقه رخ داد، کشور هند محدودیت‌هایی را برای سفر شهروندانش به ایران اعمال کرد. در نتیجه حضور هند در نمایشگاه کتاب به عنوان مهمان ویژه منتفی شد و حدود ۱۰ روز مانده به نمایشگاه اعلام شد، یمن مهمان ویژه نمایشگاه کتاب است.
در روزهای اخیر کشور هند یکی از کشورهایی است با وجود تفاهم‌نامه ذکرشده با کشور ترکیه، دوباره به عنوان مهمان ویژه نمایشگاه کتاب تهران در سال ۱۴۰۴ در رسانه‌ها مطرح شده است. هرچند طبق اطلاع ایسنا، در روزهای آتی تکلیف مهمان ویژه در جلسه شورای سیاست‌گذاری نمایشگاه کتاب مشخص خواهد شد و حال باید دید چه کشوری به عنوان مهمان ویژه معرفی خواهد شد.
البته در همه این سال‌ها که موضوع مهمان ویژه را در نمایشگاه کتاب داشته‌ایم، کمتر پیش آمده گزارش شفافی از میزان تأثیرگذاری حضور این کشورها به عنوان مهمان ویژه در نشر، تعداد کتاب‌هایی که حق‌رایت آن‌ها تبادل شده است و یا ارتباط ناشران و نویسندگان کشورها منتشر شده باشد و معمولا به اطلاعاتی چون تعداد کتاب‌های ارائه شده و حضور نویسندگان بسنده شده است و حال پرسش اساسی این است مهمان ویژه صرفا به معنی تشریفات برگزاری یک رویداد فرهنگی است یا به واسطه آن، برنامه‌های ویژه‌ای برای تعامل بین دو کشور در حوزه نشر و کتاب در نظر گرفته می‌شود؟
