«شناختنامه احمد شاملو»

نویسنده: جواد مجابی 

ناشر: فرهنگ معاصر، چاپ اول 1399

648 صفحه، 120000 تومان

***

درباره احمد شاملو  زیاد کتاب منتشر شده تا آنجا که مخاطب علاقمند به آشنایی با این شاعر بزرگ معاصر را دچار سردرگمی می‌کند. «شناختنامه‌ی احمد شاملو» که به همت جواد مجابی تالیف شده و توسط انتشارات فرهنگ معاصر  به بازار کتاب آمده است، یکی از بهترین گزینه‌هایی‌ست که می‌توان آن را به مخاطبان علاقمند به شعر معاصر و که می‌خواهند، یک آشنایی درست با آثار شاملو داشته باشند توصیه کرد. بزرگترین حسن کتاب آن است که هم برای مخاطب نا آشنا با زندگی و آثار شاملو می‌تواند یک گزینه مناسب باشد و هم برای مخاطبانی که با وجود داشتن یک آشنایی مقدماتی با شاملو، علاقمند هستند که با شعر و زندگی او آشنایی کامل و عمیقی داشته باشند.

آنچه کتاب مجابی را با بسیاری از نمونه‌های مشابه متفاوت می‌سازد، آشنایی او با بسیاری از حوزه‌هایی است که احمد شاملو  در آنها کارکرده و صاحب تجربه است. همچنین در پاره‌ای از این زمینه‌ها، مجابی با شاملو همکاری نزدیک داشته و نهایتا دستاورد چندین دهه دوستی  و مراوده‌ی نزدیک میان آنها را نیز می‌توان به این مجموعه افزود.

برای نمونه وقتی مجابی درباره فعالیت‌های مطبوعاتی شاملو سخن میگوید، خود نیز  هنگام سردبیری شاملو در کتاب جمعه ( به عنوان یکی از نقاط عطف کارنامه ژورنالیستی شاملو) ، با او ارتباط و همکاری نزدیکی در تحریریه این نشریه داشت.  از مجموعه آنچه گفته شد می‌توان به این نتیجه مهم رسید که کار جواد مجابی در «شناختنامه احمد شاملو» در حقیقت کاری برخاسته از شناخت و آگاهی ست و زمانی که کاری با چنین  کیفیتی انجام شده باشد؛ می‌توان مطمئن بود که آن نیز کاری دقیق و درست باشد.

احمد شاملو در عرصه فرهنگ و ادب این دیار حیثیتی چند وجهی دارد. او نیز همانند بسیاری از همتایان خود در این دیار، در حوزه‌های فرهنگی، هنری و ادبی گوناگونی به تجربه‌اندوزی پرداخته است که در برخی از آنها همانند شعر و شاعری به اوج رسیده و در حوزه‌های دیگری، همانند، ترجمه شعر و داستان، کارهای درخشانی از خود به یادگار گذاشت؛ در برخی زمینه ها نیز آثاری قابل اعتنا از خود به یادگار گذاشته است.

شناخت دقیق مجابی از احمد شاملو  باعث شده است که  شناختنامه شاملو به شکلی جامع در برگیرنده وجوه گوناگون زندگی او بوده و از هر حوزه نیز بهترین نمونه‌ها به عنوان شاهد مثال آثارش برگزیده شده و در این کتاب نقل شوند. آثاری که هم به لحاظ کمی نشان دهنده دایره وسیع فعالیت‌های او باشند و هم به لحاظ کیفی بازتاب دهنده چند و چون این آثار باشند. البته جواد مجابی در ابتدای این کتاب برگ برنده‌ی اصلی  خود را نیز رو کرده است و آن انتشار دست خطی از احمد شاملوست که روی انتخاب‌های مجابی صحه گذاشته و بر همکاری شخص خودش با مجابی در این انتخاب‌ها تاکید دارد.

با این اوصاف بعید به نظر می‌رسد که اگر قرار بر انتشار شناختنامه‌ای برای احمد شاملو باشد، بتوان نمونه‌ای معتبر تر از اثر حاضر جمع و جور کرد. البته همین جا باید به این نکته نیز اشاره کنیم که شناختنامه احمد شاملو سالها پیش توسط ناشر دیگری به بازار آمده بود. بعد از دو دهه عدم انتشار کتاب و نایاب شدنش در بازار، مجابی تصمیم گرفته چاپ تازه و ویراسته تری از آن را توسط نشر فرهنگ معاصر به بازار ارائه کند. بخصوص که در هنگام انتشار چاپ قبلی کتاب، هنوز فضای مجازی شرایط کنونی خود را نداشت،  کمبود منابع برای مخاطبان، باعث افزایش حجم کتاب حاضر شده بود، در حالی که در چاپ جدید مجابی با در نظر داشتن دسترسی به بسیاری از این منابع ، تنها به سراغ متن‌هایی رفته است که به دلیل محتوا و فرم کتاب حاضر  و هدفی که نویسنده دنبال می‌کرده، به کتاب حاضر راه یافته‌اند.  سوای پیراستگی و ویراستگی متن‌ها، تصاویر تازه‌ای نیز به کتاب حاضر راه یافته اند که در مجموع چاپ تازه کتاب را از منظر کتاب پردازی نیز در قیاس با گذشته ارجحیت بخشیده است.

در یادداشت‌های کوتاه آغازین کتاب دو نکته قابل اعتنای دیگر نیز دیده می‌شود. یکی رویکرد جواد مجابی در تهیه این کتابها براساس جامعه هدف مخاطبان آن است. مجابی براین نکته تاکید دارد که این کتابها به نیت آشنایی جوانان با چهره هایی تهیه شده اند که بدنه اصلی ادبیات راستین این دیار را تشکیل می‌دادند و از این جهت قرار بوده به شکل جامعی دربرگیرنده متن هایی باشند که خوشخوان و فراتر از سطح گزارش های ژورنالیستی و در عین حال فراتر از تحقیق های نقادانه آکادمیک باشند. با همین رویکرد است که کتاب حاضر به نمونه در خور اعتنایی برای آشنایی با آثار خود شاملو و دیدگاه های موجود درباره او بدل شده است. 

نکته دیگر اما برداشتی است که جواد مجابی درباره چگونگی یک شناختنامه داشته است.  از دید او شناختنامه‌ها باید به طرح سریع و در عین حال همه سویه‌ی چهره‌ای که به عنوان سوژه برگزیده شده بپردازد، کاری که کم و بیش از عهده آن به خوبی برآمده است.

براین اساس متن اصلی کتاب با سالشمار زندگی شاملو آغاز می شود. در ادامه در گزارشی خواندنی و جامع  به زندگی و شعر شاملو، فعالیت مطبوعاتی او  (ژورنالیسم شاملو) و کتاب کوچه که سه وجه مهم کارنامه اوست،  در مطلبی با عنوان «من به هیات ما زاده شدم» اختصاص یافته است.

پس از این بخش گزیده‌ای از نوشته های شاملو در حوزه های مختلف و مهم فعالیتش همچون طنز و شعرهای الف بامداد آورده شده است.  بخش بعدی کتاب به نقد شعرهای الف بامداد اختصاص یافته که هفت مقاله به قلم مرتضی کیوان، مهدی اخوان ثالث، فرامرز خبیری، رضا براهنی، محمد حقوقی، مفتون امینی و تقی پورنامداریان آورده شده اند.

داستان کوتاه، فیلمنامه، مقاله، شعر و قصه برای بچه‌ها، نقد آثار دیگران، سخنرانی، سفرنامه، با دوستان، نامه‌ها (نامه‌هایی به آیدا و دیگران)، تحقیق، کتاب کوچه، برگردان شعر ، برگردان رمان (فصل اول ترجمه دن آرام)  و بازنویسی متون کهن (پاره هایی از گیل کمش و غزل غزل های سلیمان)؛ دیگر بخش های شناختنامه شاملو را تشکیل می دهند که در هر یک از این بخش‌ها نمونه‌ و یا نمونه‌هایی از آثار و نوشته‌های او برگزیده و نقل شده اند.

در انتهای کتاب نیز بخشی به گفتگوهای او اختصاص یافته و متن پنج گفتگوی مهم و خواندنی شاملو که با محمد محمدعلی، مسعود خیام، جواد مجابی، غلامحسین نصیری پور و... انجام شده در اختیار مخاطبان کتاب قرار گرفته است. سه بخش پایانی کتاب از بخشهای منحصر به فرد و جالب آن هستند،  به جز کتابشناسی جامع و دقیقی که از کارنامه شاملو ارائه شده، فصلی نیز به اتودهای مختلف او از اشعارش و همچنین تصویر اصلاحات و ویرایش‌های او روی اشعارش پیش از انتشار اختصاص یافته که  نشان دهنده شکل کار شاملو در شعر و اعتقاد او به اصلاح و ادیت مکرر و فکر شده اشعارش دارد. صفحات پایانی کتاب نیز تصویر طراحی هایی تفننی  احمد شاملوست که شکل حرفه ای ندارد و بیشتر ذوقی است اما در عین حال حکایت از دید هنرمندانه مردی دارد که در حوزه‌های گوناگونی سرک کشید و در بسیاری از آنها نیز فراتر از آنچه انتظار می رفت، ظاهر شد.