به گزارش الف، روزنامه "نیویورک تایمز" در گزارشی به کودتای اخیر در اردن پرداخته و ضمن اشاره به تحولات فعلی در این کشور، بحران جاری را نزاع دو برادر بر سر تاج پادشاهی در اردن دانسته که تا حد زیادی بر اثر بحران های متعدد داخلی و خارجیِ پادشاهی اردن، تشدید شده و در قالب یک کودتا خود را نشان داده است. نیویورک تایمز در این رابطه می نویسد: 

«پادشاهی اردن برای سال ها به مثابه جزیره ثبات در یکی از آشفته ترین مناطق جهان(خاورمیانه)، ارزیابی می شده است. در شرایطی که همسایه های این کشور نظیر عراق و سوریه، عمیقا با جنگ و بحرانِ اوج گیری فعالیت های تروریستی دست و پنجه نرم کرده و می کنند، اردن برای دهه ها، یک متحد امن و قابل اتکا برای ایالات متحده آمریکا بوده و در عین حال، روابطی عادی با اسرائیل داشته و با گروه های فلسطینی نیز همکاری و ارتباطات گسترده ای داشته است. 

با ای همه، اواخر هفته گذشته، وقوع کودتا در اردن، تا حد زیادی این تصویرِ به ظاهر خوشایند و مطلوب را از دولت اردن مخدوش کرد. کودتایی که به تازگی در اردن به وقوع پیوسته، به زعم بسیاری از ناظران و تحلیلگران، ثمره ی اختلافات طولانی مدت میان "ملک عبدالله دوم" پادشاه اردن و برادر ناتنی اش که ولیعهد سابق او نیز بوده یعنی شاهزاده "حمزه بن حسین"، می باشد. 

یکشنبه گذشته، دولت اردن، شاهزاه حمزه را متهم به انجام فعالیت های بی ثبات کننده و ضدامنیتی در داخل خاک این کشور کرد. در واقع، دولت اردن به نوعی، شاهزاده حمزه از چهره های سرشناس در این کشور را به توطئه چینی جهت ساقط کردن ملک عبدالله متهم ساخت. رویدادی که تقریبا تا به امروز در عرصه معادلات سیاسی این کشور، بی سابقه بوده است. 

وزیر خارجه اردن "ایمن صفدی" در جریان یک سخنرانی در بعدازظهرِ روز یکشنبه گذشته، به طور واضح و مستقیم، شاهزاده حمزه‌بن‌حسین را متهم کرد که از طریق همکاری با "باسم عوض الله" وزیر اقتصاد سابق اردن و یک عضوِ جوانِ خاندان سلطنتی به نامِ "شریف حسن بن زیاد"، سعی داشته تا ثبات و امنیتِ پادشاهی اردن و ملت این کشور را مخدوش کند. 

وزیر خارجه اردن به طور خاص به این نکته اشاره کرده که هر سه فردِ مذکور، در کودتای نافرجام خود که ظاهرا با حمایت خارجی نیز انجام شده، شکست خورده اند. وی به طور خاص به ارتباطات پنهان شاهزاده حمزه بن حسین با افراد مختلف اشاره کرده و به طور خاص تاکید کرده که دست کم 20 نفر در نتیجه طرحِ خنثی سازی کودتا در اردن بازداشت شده اند. ایمن صفدی گفته است که "شاهزاده حمزه در روز شنبه گذشته، با باسم عوض الله ارتباط برقرار کرده و به نوعی او را تحریکی کرده که شهروندان اردنی را بر علیه دولت این کشور به خیابان ها بکشاند. امری که در صورت وقوع، عمیقا امنیت اردن را به خطر می انداخت". 

در ادامه، شاهزاده حمزه 41 ساله، با انتشار یک ویدئو از اقامتگاهِ خود در امان پایتخت اردن، ضمن رد تمامی اتهامات علیه خودش تاکید کرد که در برهه کنونی، در بازداشت خانگی به سر می برد. وی قویا گفت که در هیچ طرح و توطئه ای علیه ملک عبدالله مشارکت نداشته است. با این حال وی دولت اردن را به فساد، ناکارآمدی و اقتدارگرایی، متهم کرد و عمیقا این مساله را محکوم نمود. 

روز یکشنبه، مادر شاهزاه حمزه بن حسین نیز وارد صحنه جدال و درگیری شد. "ملکه نور" که مادرخوانده پادشاه فعلی نیز محسوب می شود، یک بیانیه تهاجمی صادر کرد و به شدت از پسرش دفاع کرد و تاکید نمود که شاهزاده حمزه، قربانی یک "توطئه شوم و شرورانه" شده است. این نوع از جدال ها و موضع گیری های عیان، برای دربارِ پادشاهی اردن که همواره سعی دارد بر اختلافات داخلی خود سرپوش بگذارد، کاملا عجیب و بی سابقه به نظر می رسد. 

"جواد عنانی" اقتصاددان و وزیر خارجه سابقه اردن به تازگی در مصاحبه ای گفته است: "آنچه در جریان کودتای اخیر در اردن، از اختلافاتِ خاندان سلطنتی این کشور افشا شد و در جریان آن، شاهد انجامِ بازداشت ها و انتشار ویدئوهای مختلف بودیم، حقیقتا شوکه کننده بود. علی رغمِ تمامی اختلافات و تنش های خاندان سلطنتی در اردن، آن ها همواره سعی می کردند تصویری متحد را از خود به نمایش بگذارند. با این حال، تحولات اخیر در این کشور، عمیقا این تصویر را به چالش کشیده است و تقریبا اکنون همه از اختلافات داخلی آن ها خبر دارند". 

پدرِ شاهزاده حمزه، "ملک حسین"، برای حدودا چهار دهه بر اردن حکومت کرد و در دوره حکمرانی خود، با اسرائیل توافق صلح امضا کرد. در دوره حیات ملک حسین، پسران و چهار همسر او معمولا در نوعی نبرد و جنگ جهت اعمال نفوذ به سر می بردند. با این حال، از سال 1999 که ملک عبدالله دوم جای پدرش را گرفت، کنترلِ او بر اردن، تا این حد به صورت عمومی زیر سوال نرفته بود. این مساله از جمله وخیم ترین تبعات کودتای نافرجامِ اخیر در اردن، برای پادشاه این کشور بوده است. 

ملک عبدالله و شاهزاده حمزه، تربیت و دوره آموزشی تقریبا یکسانی را تجربه کرده اند. آن ها در مدارس انگلیسی و آمریکایی تحصیل کرده و همچنین از دانشکده های نظامی کشورهای مذکور، فارغ التحصیل شده اند. با این حال، شاهزاده حمزه در جوانی خود در مقایسه با ملک عبدالله، چهره ای محسوب می شد که سابقه دانشگاهی بیشتری دارد. او در سال 2006 از دانشگاه هاروارد فارغ‌التحصیل شد و برای مدت ها، اصلی ترین گزینه جهت تصدی کرسی پادشاهی اردن محسوب می شد. با این حال، ملک عبدالله در هفته های پایانی حکومتِ پدرش، به عنوان پادشاه اردن برگزیده شد. 

این دو برادر همچنین دو شاخه متفاوت را در خاندان ملک حسین نمایندگی می کنند. عبدالله(شاه فعلی اردن)، پسرِ ملک حسین از همسر دومش(شاهزاده مونا) است. با این حال، مادر شاهزاده حمزه که "ملکه نور" نام دارد و در آمریکا متولد شده، چهارمین همسرِ ملک حسین است. 

شاهزاده حمزه همواره سعی کرده خود را به مثابه چهره ای ضدفساد در خاندان سلطنتی اردن معرفی کند. فردی که در صورت قدرت‌گیری در اردن، این کشور را به مسیرِ مستقل تر و پویاتری هدایت خواهد کرد. وقوع کودتای اخیر در اردن، بسیاری از متحدان نزدیک اردن نظیر آمریکا و کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس را غافلگیر کرده و آن ها را وادار کرده تا به صورت فوری، نسبت به آن موضع گیری کرده و از ملک عبدالله حمایت کنند. 

با توجه به اینکه اردن با سوریه، عراق، اسرائیل و کرانه باختری، همسایه است، از این کشور به عنوان "حلقه امنیت" در منطقه خاورمیانه یاد می شود. اردن میزبان میلیون ها آواره فلسطینی است و می تواند نقشی اساسی در عرصه معادلات فلسطین و نوعِ کنش ورزری اسرائیل در این رابطه بازی کند. آمریکا در اردن، هم نیروی نظامی و هم جنگنده مستقر کرده است. دولت آمریکا از نظر اطلاعاتی، روابط نزدیکی با سازمان اطلاعات اردن دارد و بر اساس آنچه وزارت خارجه آمریکا اعلام کرده، تنها در  سال گذشته میلادی، 1.5 میلیارد دلار کمک مالی را به اردن اعطا کرده است. 

به نظر می رسد در جریان کودتای اخیر در اردن و آشکار شدن شکاف ها در خاندان سلطنتی این کشور، صرفا معادلات داخلی، مدنظرِ طرف های درگیر نبود. در این رابطه، طرف های مختلف به طور خاص به کشورهای خارجی و مخصوصا آمریکا نیز توجه داشتند کما اینکه شاهزاده حمزه در عین حال که یک ویدئو به زبان عربی منتشر کرد، یک ویدئو نیز به زبان انگلیسی منتشر ساخت. امری که در نوع خود حاکی از اراده وی جهت سیگنال دهی به طرف های خارجی، مخصوصا آمریکا بود. 

از دید بسیار از ناظران و تحلیلگران، تقابل شاه اردن و شاهزاده معروف این کشور(که برادر اوست)، جلوه ای اساسی از شکننده بودن ساختار اجتماعی اردن زیر سایه چهره به ظاهر آرامِ این کشور در سال های اخیر است. از سویی نباید فراموش کرد که اردن در بحبوحه اپیدمی سنگین ویروس کرونا قرار دارد که آسیب های فراوانی را بر این کشور وارد کرده است. اقتصاد اردن عمیقا در شرایط کنونی بحرانی است و اردن با میزبانی از حدودا 600 هزار پناهجوی سوری، از جمله کشورهایی است که بیشترین تاثیر را از جنگ داخلی سوریه پذیرفته اند. بخش قابل توجهی از جمعیت اردن هم تا حد زیادی از تبار مهاجران فلسطینی هستند که در نتیجه دهه‌ها جنگ اسرائیل با فلسطینی ها، به این کشور گریخته اند. بخشِ باقی مانده از جمعیت اردن را نیز قبایل اصیل اردنی تشیل می دهند که کسب وفاداری آن ها برای پادشاه اردن بسیار ضروری است. در این راستا، شاهزاده حمزه و ملک عبدالله در سال های اخیر، نزاع‌های فراوانی را جهت جلب وفاداری آن ها تجربه کرده اند. 

شاهزاده حمزه که در سال 2004 از ولایت عهدی ملک عبدالله خلع شد، در سال های اخیر اقدامات فراوانی را انجام داده تا نفوذش را در اردن را گسترش بخشد. رویه های اخیر او در نزدیک شدن به قبایل اردنی و همچنین ارائه تصویری ضدفساد و مردمی از خود، همه و همه نمودهای از تلاش های او جهت قدرت گیری در اردن هستند. با این حال، آشکار شدن ناگهانی اختلافات در خاندان سلطنتی اردن و بازداشت فوری شاهزاده حمزه و سپس انتشار ویدئوی وی مبنی بر اینکه کلیه ارتباطات وی قطع شده و حتی اینترنت ماهواره ای او نیز به زودی قطع خواهد شد و عملا دولت اردن به دنبال سرکوب اوست، رویدادی بی سابقه در تاریخ معاصر این کشور است. 

این مساله حاکی از عمق بحران در اردن است. از این منظر، اردن برخلاف تصویر سنتیِ باثباتی که از خود برای سال ها ساخته بود، چه در چشم افکار عمومیِ داخلی و چه بین المللی، به مثابه بازیگری غیرمتعادل جلوه گر شده که دلیل اصلی آن هم بحران های انباشته داخلی و خارجی در این کشور است. در واقع، ناکارآمدی اقتصادی، سیاسی و اجتماعی دولت اردن در داخل که با اعتراضات مردمی همراه شده، و در عین حال، اوج گیری بحران های خارجی در این کشور که مهمترین نمود آن در امضای توافق "صلح ابراهیم" و عادی شدنِ روابط شماری از کشورهای عربی با اسرائیل و پایان یافتنِ میانجی گری سنتی اردن میان جهان عرب و اسرائیل، تجلی یافته، اوضاع اردن را پرتنش کرده است. 

 مجموعه این مسائل، دولت اردن و پادشاه این کشور را با بحران رو به رو کرده که این بحران ها اخیرا خود را در قالب انجام کودتا از سوی برادر ناتنی ملک عبدالله نشان دادند. بدون تردید، آینده معادلات سیاسی در اردن نیز همچنان پرآشوب و توام با تنش های مختلف است». 

*لینک: 
https://www.nytimes.com/2021/04/04/world/middleeast/jordan-king-abdullah-royal-dispute.html