کارشناس سیاسی قزاق گفت: برای روسیه بازگرداندن «تاشکند» به حوزه تأثیر ژئوپلیتیک خود مهم می‌باشد، زیرا نخستین رئیس جمهور ازبکستان نسبت به مسکو با احتیاط عمل می‌کرد و به همین دلیل این کشور از سازمان پیمان امنیت جمعی خارج شد. 

«داسم ساتپایف» کارشناس سیاسی قزاق در یادداشت اختصاصی که در اختیار خبرنگار دفتر خبرگزاری فارس در دوشنبه قرار داد به چرایی و انگیزه های ازبکستان برای ورود به اتحادیه اوراسیا اشاره کرده است.

در این یادداشت  آمده است:  چند مدت پیش «والنتینا ماتوینکو» رئیس شورای فدراسیون روسیه ضمن سفر خود به «تاشکند» اعلام کرد که ازبکستان موضوع عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا را در دست بررسی قرار داده است.

اندکی بعد از آن، «صادق صایف» معاون اول رئیس مجلس سنای ازبکستان بر این نکته تاکید کرد که هنوز هیچ گونه تصمیم مشخص اتخاذ نشده و این موضوع از سه سال پیش به این طرف، یعنی از زمان به قدرت رسیدن «شوکت میرضیایف» رئیس جمهور این کشور مورد بررسی بوده است.

روشن است که طرف روسی برای ورود ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا به طور جدی لابی می‌کند. برای «کرملین» بازگرداندن این کشور به حوزه تأثیر ژئوپلیتیک خود مهم می باشد، زیرا «اسلام کریم اف» نخستین رئیس جمهور ازبکستان نسبت به روسیه محتاط بود و در سیمای آن برای خود تهدید بالقوه سراغ داشت. بنابر این ازبکستان از سازمان پیمان امنیت جمعی خارج شد و از عضویت در اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز خودداری کرد.

علاوه بر این در دکترین سیاست خارجی ازبکستان بر عدم مشارکت این کشور در بلوک های نظامی و حضور محدود در آن عده از سازمان های بین المللی که قادر به تاثیرگذاری بر حق حاکمیت سیاسی ازبکستان می باشند، تاکید شده است.

اما پس از مرگ کریم اف و پاکسازی جدی صفوف نخبگان سیاسی ازبکستان که منجر به خنثی سازی اکثر نمایندگان «گارد قدیمی» رئیس جمهور نخست شد، حلقه جدید نزدیکان شوکت میرضیایف شکل گرفت که در آن «علی شیر عثمانوف» میلیاردر ازبک تبار روسی دارای یکی از مواضع کلیدی می‌باشد.

عثمانوف نه تنها دارای ارتباط تنگاتنگی با نخبگان سیاسی و مالی روسیه است بلکه در چند سال پیش با میرضیایف نیز ارتباط خویش و قومی برقرار کرده بود. («بابور» خواهرزاده عثمانوف که در سال 2013 در یک سانحه رانندگی درگذشت، با خواهرزاده میرضیایف ازدواج کرده بود.)

معلوم است که روسیه از وجود عثمانوف به عنوان نفر خودی که به رئیس جمهور ازبکستان بسیار نزدیک می باشد، چون ابزار لابی تکمیلی برای تحقق منافع سیاسی و اقتصادی خود در این کشور آسیای مرکزی بهره برداری می کند که موضوع تشویق رهبری ازبکستان برای ورود به اتحادیه اقتصادی اوراسیا نیز از آن جمله می باشد.

اهمیت ازبکستان برای روسیه

به لحاظ ژئوپلیتیکی، ازبکستان در چندین زمینه برای روسیه مهم می باشد.

به عنوان یک بازیگر مهم در تأمین امنیت منطقه ای. این بدان معنی است که یکی دیگر از اهداف «مسکو» تلاش برای بازگرداندن ازبکستان به سازمان پیمان امنیت جمعی به عنوان شریک استراتژیک احتمالی در آسیای مرکزی برای جایگزینی قزاقستان خواهد بود.

در روسیه به طور محتاطانه ناظر بر مرحله «نیمه ترانزیت» با چشم انداز مبهم سیاسی (پس از خروج «نورسلطان نظربایف» از صحنه سیاسی و رشد روحیات ملی گرایی در قزاقستان) می باشند.

تلاش روسیه برای جلب ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا همچنین به این موضوع مرتبط است که مسکو از فعالیت های بیش از حد سرمایه گذاری و اقتصادی چین در آسیای مرکزی چه به صورت روابط دوجانبه و چه در چهارچوب پروژه «یک کمربند - یک جاده» خوشحال نیست.

ضمنا ازبکستان از اول ژانویه سال 2020 برای اتباع چین نظام لغو روادید (به مدت هفت روز) وضع خواهد کرد. از سوی دیگر افزایش حضور نظامی چین در ولایت خودمختار «بدخشان» تاجیکستان و موافقت «پکن» برای ساخت 30 تا 40 پاسگاه مرزی بین تاجیکستان و افغانستان حاکی از آن است که روسیه با گذشت زمان حضور نظامی-سیاسی انحصاری خود در آسیای مرکزی را از دست خواهد داد.

برای روسیه کاهش نفوذ آمریکا در منطقه مهم می باشد. ضمنا در ماه سپتامبر سال 2019 در «نیویورک» دور جدید نشست وزرای امور خارجه پنج کشور آسیای مرکزی و آمریکا در چهارچوب 5+1 برگزار شد.

نشست قبلی در ماه آگوست سال جاری در قزاقستان و نخستین نشست هم قبل از آن در ازبکستان برگزار شده بود. نکته جالب توجه این است که تعداد چنین نشست ها در قالب 5+1 طی مدت های اخیر افزایش یافته است که نشان دهنده علاقه متقابل آمریکا و کشورهای آسیای مرکزی برای گسترش تعاملات در زمینه های مختلف می باشد.

از آنجا که از پنج کشور آسیای مرکزی سه کشور عضو سازمان پیمان امنیت جمعی، دو کشور عضو اتحادیه اقتصادی اوراسیا و تقریبا همه کشورهای منطقه عضو سازمان همکاری های شانگهای می‌باشند، جهت مانور آمریکا در آسیای مرکزی فضای محدودی باقی مانده است. روسیه در قرقیزستان و تاجیکستان دارای پایگاه های نظامی می باشد. علاوه بر آن چین اصلی ترین طلبکار اقتصادی این دو کشور و یکی از بزرگترین سرمایه گذاران برای کشورهای منطقه به شمار می رود.

البته به طور سنتی مهمترین شریک اقتصادی آمریکا در آسیای مرکزی قزاقستان است. اما به احتمال زیاد ازبکستان که هم اکنون سیاست های اقتصادی خود را آزاد کرده و همچنین یکی از بازیگران مهم در روند صلح افغانستان دانسته می شود، به یکی دیگر از شرکای اقتصادی و نظامی-سیاسی آمریکا تبدیل خواهد شد.

بنابر این قزاقستان و ازبکستان از نظر پشتیبانی از ابتکارات آمریکا در حوزه های امنیتی (اعم از اقتصادی و نظامی) می توانند مورد توجه واشنگتن قرار گیرند. به صورت طبیعی این همه مورد رضایت روسیه و چین نخواهد بود.

برای گرفتن تصمیم عجله ای در کار نیست

در ماه ژوئن سال جاری میلادی شوکت میرضیایف در جلسه پارلمان کشورش اظهار داشت که 70 درصد مبادله تجاری ازبکستان با روسیه و اتحادیه اقتصادی اوراسیا صورت می گیرد و تاشکند نیازمند بازارهای جدید برای عرضه کالا های خود می باشد.

معلوم است که برای ازبکستان افزایش صادرات محصولات کشاورزی، نساجی و تولیدات صنایع خودروسازی به روسیه و سایر کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا بسیار مهم است. این در حالی است که طبق گفته رئیس جمهور جمهور ازبکستان، کشورهای همسایه دارای مزیت های در رابطه به موقعیت جغرافیایی شان می باشند.

در نشست یادشده پارلمان ازبکستان شوکت میرضیایف گفت: ما از جاده ها فاصله داریم. همسایگان ما دارای امکان دسترسی به دریا می باشند. ما در حال حاضر واردات زیادی داریم. هر دلاری که پرداخته می شود ثروت ماست، زیرا ارز پرداخت می کنیم. ما از طریق قزاقستان وارد روسیه می شویم که «نورسلطان» منافع خودش را دارد. هیچ کس نمی خواهد راه را برای ما هموار کند.

با این بیان، رئیس جمهور ازبکستان به آن اشاره کرد که پس از ورود احتمالی کشورش به اتحادیه اقتصادی اوراسیا بایستی مرزها باز شوند که منجر به افزایش واردات و لطمه دیدن به بسیاری از شرکت های داخلی خواهد شد.

از اینجاست که صادق صفایف روی موضوع مورد مطالعات قرار داشتن جوانب مثبت و منفی ورود احتمالی ازبکستان به اتحادیه اقتصادی اوراسیا تاکید کرد.