مهران علی‌الحسابی، عضو هیئت مدیره شرکت مشاور طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) در گفت‌وگو با ایسنا با بیان اینکه در کشور خودمان و در سایر کشورهای مسلمان، اماکن مذهبی و زیارتی متعددی داریم که در مقیاس‌های مختلف محلی یا ملی و بین‌المللی مطرح هستند، توضیح داد: یکی از مسائل اماکن زیارتی بزرگ مقیاس، که مورد اقبال و توجه بهره‌برداران زیادی قرار می‌گیرند، بحث توسعه و پاسخگویی به جمعیتی است که به عنوان زائر و استفاده‌کننده از این فضاها در این اماکن حضور می‌یابند.
وی ادامه داد: در صدر این موضوع، اماکن متبرکه مکه و مدینه مطرح هستند که زوار زیادی برای مراسم حج به آن‌ها مراجعه می‌کنند. همچنین در کشورهای شیعه مذهب از جمله کشور خودمان ایران و عراق نیز اماکن مذهبی زیادی هستند که در طول قرن‌ها به تدریج گسترش پیدا کرده‌اند و در دوران معاصر به دلیل تسهیلات رفت و آمدی که فراهم آمده، استقبال از آن‌ها رو به رشد گذاشته است. از جمله این اماکن می‌توان به مرقد مطهر امام رضا (ع) در مشهد مقدس، حرم حضرت معصومه (س) در قم، و نیز سایر اماکن متبرکه در عراق اشاره کرد.
عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران خاطر نشان کرد: سوالی که به حوزه ما برمی‌گردد این است که نحوه توسعه این اماکن در دوران معاصر باید چگونه صورت گیرد؟ این در حالی است که اماکن فوق در طول تاریخ شکل گرفته و توسعه آن‌ها در این دوره‌ها به تدریج صورت گرفته است. ضمن آنکه هیچ موقع و در هیچ زمانی برنامه دراز مدت یا حتی میان‌مدتی برای توسعه این اماکن پیش‌بینی نشده و به هیچ طریقی به این سوال پاسخ داده نشده است که پاسخگویی به نیازهای زائرین در ۱۰ تا ۲۰ سال آینده در این اماکن مذهبی چگونه خواهد بود.
علی‌الحسابی با اشاره به اینکه این سوال اولین بار حدود ۶ الی ۷ سال قبل (سال‌های ۹۱-۹۲) در مورد حرم حضرت معصومه مطرح شده است، اظهار کرد: در آن زمان مسئولین وقت آستان مقدس حضرت معصومه (س) این موضوع را مطرح کردند که طی سال‌های گذشته اقداماتی در جهت توسعه حرم حضرت معصومه (س) انجام شده است؛ اما سوال این است که این مجموعه در افق ۱۴۲۰ چگونه خواهد بود و قرار است به نیاز چه تعداد زائر پاسخگویی کند و این افراد از چه امکاناتی برخوردار خواهند بود.
وی تشریح کرد: در نگاه اول پاسخ به این سوال به این برمی‌گردد که در چه شرایطی قرار داریم؟ بهره‌برداران فعلی این مکان چه تعداد هستند؟ نیازهای آن‌ها چیست و چطور می‌توان در قالب یک طرح جامع و کاربردی به این نیازها پاسخ داد؟ یک شرکت تجهیز و توسعه وابسته به جهاد دانشگاهی به دلیل انجام پروژه‌های مرتبط در شهر قم و مشهد، به عنوان مشاور برای این موضوع انتخاب شد و مطالعه در این زمینه را از اواخر سال ۹۱ آغاز نمود. با توجه به وسعت کار، این طرح که یک طرح ملی به شمار می‌آید، اواخر سال گذشته به تصویب نهایی رسید و طی مراسمی رونمایی شد و امیدواریم از امسال به تدریج اجرایی شود.
افزایش ۳۵ تا ۴۰ درصدی جمعیت زوار در افق ۱۴۲۰ حرم حضرت معصومه (س) / افزایش مساحت به حدود ۱۶۰ هزار متر مربع
عضو هیئت مدیره شرکت مشاور طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) یادآور شد: بر اساس آخرین برآوردهایی که انجام شده، بیشترین جمعیتی که در طول روز به ویژه در وقت نماز یا مناسبت‌های خاص در حرم حضرت معصومه (س) حضور دارند، حدود ۱۲۰ تا حداکثر ۱۳۰ هزار نفر است. این در حالی است که در ادبیات شهرسازی و مطالعات جمعیتی مربوط به شهر، روش خاصی جهت محاسبه و برآورد جمعیت بهره‌بردار از اماکن زیارتی ارائه نشده و برآورد جمعیت زوار بهره‌بردار در این طرح با روش‌های ابداعی نوین انجام شده است.
علی‌الحسابی با اشاره به اینکه بر اساس دستاوردهای طرح در افق ۱۴۲۰، روزانه بیش از ۲۰۰ هزار زائر در حرم حضرت معصومه (س) حضور خواهند یافت و به عبارتی ۳۵ تا ۴۰ درصد افزایش جمعیت بهره‌بردار خواهیم داشت، گفت: در حال حاضر نیز به بخشی از نیازهای جمعیت فعلی پاسخ داده نمی‌شود، ضمن آنکه در طول زمان و تا افق مورد نظر با افزایش جمعیت و بالتبع افزایش تقاضای خدمات مواجه خواهیم بود.
وی یادآور شد: در وضع موجود حدود ۱۰ هکتار مورد تملک حرم مطهر حضرت معصومه (س) و اماکن وابسته به آن است و بنا بر محاسبات طرح در افق ۱۴۲۰ قرار است ۷ هکتار دیگر به این مساحت اضافه شود که مساحت عرصه مجموعه را در افق طرح به ۱۷ هکتار خواهد رساند. مساحت زیربنای موجود حرم حضرت معصومه (س) حدود ۵۵ هزار متر مربع است که در افق طرح جامع به حدود ۱۶۰ هزار متر مربع خواهد رسید.
اهمیت مناظر بصری به سمت اماکن مقدس / توقف پروژه مونوریل در اطراف حرم به دلیل ایجاد آلودگی بصری
عضو هیئت مدیره این شرکت تجهیز و توسعه وابسته به جهاد دانشگاهی سپس به طرح نکات واجد اهمیت طرح فوق پرداخت و خاطرنشان کرد: نکته مهم این طرح، اثر متقابل آن بر روی شهر قم است. این شهر به تعبیری با حرم حضرت معصومه (س) تعریف می‌شود و توسعه آن مدیون وجود آن است؛ در عین حال که توسعه شهر قم بر روی حرم تأثیرگذار بوده است. بنابراین می‌توان گفت تقویت ارتباط متقابل شهر قم و حرم حضرت معصومه (س) و پیش‌بینی نیازهای حرم در شهر و بررسی تأثیرات آن، زمینه‌هایی است که در این طرح به آن پرداخته‌ایم.
علی‌الحسابی تأکید کرد: در بحث‌های فرهنگی و دینی ما، آداب تشرف به آستان مطهر مطرح شده که در طراحی این طرح به این آداب نیز توجه شده است. همچنین منظر بصری و کُریدورهای دید به سمت اماکن مقدس باید تقویت می‌شدند که در این رابطه ضمن تقویت منظر بصری موجود، دو کُریدور دید جدید تقویت و اضافه شده‌اند.
وی با بیان اینکه مجموعه آستان حضرت معصومه (س) در کنار رودخانه خشک "قم‌رود" قرار دارد، توضیح داد: این رودخانه ارتباط بخش غرب و شرق شهر را قطع کرده و در توسعه‌ای که اتفاق افتاده، به تدریج قسمت‌های غربی شهر قم توسعه پیدا کرده است. "قم رود" در عین حال که مانع توسعه حرم شده است، می‌تواند یک ظرفیت باشد و سعی شده تا ارتباط بین شرق و غرب شهر از طریق آستان مقدس حرم حضرت معصومه (س) برقرار شود.
عضو هیئت مدیره شرکت مشاور طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) اضافه کرد: در سال‌های گذشته بحث ایجاد مونوریل در شهر قم مطرح بوده و قسمت‌های عمده آن در شهر اجرا شده است. این در حالی است که مونوریل با وجود آثار مثبتی که به لحاظ تسهیل دسترسی شهری دارد، در اطراف حرم موجب آلودگی بصری می‌شود. حل این مسئله و متوقف کردن مونوریل در حریم آستان مطهر حضرت معصومه (س) در کنار تنظیم حمل و نقل عمومی در این محدوده، از جمله مسائلی است که در این پروژه مورد توجه قرار گرفته و بسیار زمان بر بوده است. در عین حال تاکید بر پیاده‌مداری و حرکت پیاده نیز در اطراف حرم مورد توجه قرار گرفته و راهکارهای مناسب برای این موضوع در طرح جامع پیش‌بینی شده است.
تأثیرگذاری طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) در طرح تفصیلی مرکزی شهر قم
علی‌الحسابی با بیان اینکه حرم حضرت معصومه (س) در کنار بافت تاریخی شهر قم قرار دارد و از جمله دغدغه‌های این طرح، تأکید بر حفاظت از ارزش‌های فرهنگی و تاریخی این بخش از شهر بوده است، اظهار کرد: در این طرح همچنین بر تأمین خدمات مورد نیاز زائران تأکید شده که بخشی از آن در داخل محدوده آستان و بخشی نیز در بافت شهری اطراف حرم باید پیش‌بینی شود که در حیطه تکالیف شهرداری به حساب می‌آید.
وی خاطرنشان کرد: پیشنهادات ما در خصوص تأمین خدمات زائران در طرح تفصیلی منطقه مرکزی شهر قم دیده شده و از این منظر توانستیم در طرح تفصیلی مرکزی شهر تأثیرگذار باشیم.
پیاده‌سازی در قالب ۱۳ پروژه اصلی و طی ۲۰ سال
عضو هیئت مدیره شرکت ارائه دهنده طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) در خصوص زمان‌بندی و نحوه پیاده‌سازی طرح تشریح کرد: طرح در قالب ۱۳ پروژه اصلی تعریف شده که افق زمانی بیش از ۱۵ تا ۲۰ سال را به خود اختصاص خواهند داد. ۱۰.۵ هکتار مساحت زیربنای پروژه که شامل توسعه شبستان، صحن‌های زیارتی، توسعه اماکن ارائه دهنده خدمات زائر، بخش‌های مربوط به نیازهای اداری مجموعه حرم، و فضاهای گوناگون مورد نیاز از قسمت اشیای مفقوده گرفته تا سرویس‌های بهداشتی در طرح پیش‌بینی شده و در قالب این ۱۳ پروژه اجرایی خواهند شد.
علی‌الحسابی در پاسخ به این سوال که چه سازمان‌هایی از طرح فوق حمایت خواهند کرد، گفت: کار ما در این مرحله به عنوان مشاور به اتمام رسیده و نحوه انجام طرح را به کارفرما یعنی آستان مقدس حضرت معصومه (س) ارائه داده‌ایم و اجرای طرح توسط آستان انجام خواهد شد. در عین حال ما نظارت‌های در حین اجرا را انجام خواهیم داد. البته شهرداری و استانداری قم نیز حمایت‌های خوبی از طرح داشته‌اند و به طور کلی دستگاه‌ها در شهر قم نسبت به این طرح حساسیت نشان داده و ما را از اظهار نظرات خود بهره‌مند کرده‌اند.
وی طرح جامع حرم حضرت معصومه (س) را نخستین طرح جامع بلندمدت توسعه اماکن متبرکه در سطح جهان اسلام دانست و گفت: الگوی این طرح می‌تواند برای سایر اماکن مذهبی و زیارتی هم مورد استفاده قرار گیرد. انجام آداب مذهبی یک جنبه مهم زیارت است و باید فضای زیارتی و آرامش‌بخشی برای این منظور فراهم شود.
این عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ادامه داد: این یکی از نیازهای اولیه و پایه است که ما هم فضای قابل توجهی را به این موضوع اختصاص داده‌ایم. در عین حال زائران به خدماتی مثل سفره‌خانه، صحن‌های زیارتی و خدمات پشتیبان مثل سرویس‌های بهداشتی و حمام، کفش‌داری، نگه‌داری صندلی چرخدار و … نیاز دارند که نبود هر کدام از این‌ها برای زائر خلل ایجاد می‌کند و در طرح جامع سعی شده تا تمامی این خدمات پیش‌بینی و جانمایی گردد.
علی‌الحسابی در پایان اظهار کرد: در عین حال موزه و فضاهای فرهنگی، نمایشگاه آثار فرهنگی، کتابخانه و فضاهای اداری در اطراف اماکن مقدس وجود دارد، ضمن آنکه پیش‌بینی فضاهای تاسیساتی و انبارهای وسیع برای نگه‌داری لوازم مختلف از جمله از فرش‌ها هم بسیار مهم است که نحوه مکان‌یابی آن‌ها در طرح جامع تشریح شده است.
