کاشی‌های آبی و فیروزه رنگی که همچون امواج متلاطم دریا بر پهنه‌ی گنبدها و بر درازای مناره‌ها می‌خروشند و چشم‌ها را به سوی کالبد آسمانی خود خیره می‌کنند، روح هر رهگذری را به بازی می‌گیرند.

یک دست بودن نقوش در هم آمیخته با رنگ آبی این بناها که عمدتاً مذهبی یا اماکن معنوی هستند، هرچند در سراسر ایران‌زمین نیز کم و بیش به چشم می‌آید ولی در منظر شهر خشتی یزد همچون نگین انگشتری فیروزه‌ای در میان بافت گلین این شهر به نحوی خاص چشم‌نوازی می‌کند، گویا که بینده از مشاهده این تصویر هیچگاه خسته نمی‌شود.

محسن میرجانی، پژوهشگر حوزه میراث فرهنگی در گفت‌وگو با ایسنا در این رابطه می‌گوید: رنگ مایه و ته مایه تزئینات و مصالح به کار برده شده در گونه‌های مختلف معماری مذهبی و غیرمذهبی در ایران با کارکرد و فلسفه وجودی آن اثر، رابطه‌ی تام دارند.

وی اظهار می‌کند: همین عامل منجر به دقت و وسواس زیادی برای استفاده از ته‌مایه و رنگ آمیزی هدفمند در مصالح و اجزای بناها به ویژه در دوره اسلامی شده است.

میرجانی با بیان این که مساجد از دیرباز بناهایی با بیشترین توجه در ساخت و معماری بودند، می‌افزاید: این اماکن با کارکرد چندگانه مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی‌شان نه تنها بیشترین میزان توجه در ساخت و تزئین را به خود جلب می‌کردند بلکه از منظر روان‌شناسانه نیز به آنها اهتمام خاصی می‌شده است.

وی تصریح می‌کند: در این بناها با توجه به ویژگی و حالت سرد و آرامش‌بخش رنگ آبی و طیف‌های دیگر آن، سعی در ایجاد فضایی روح‌نواز برای افراد می‌شده است.

مسئول پایگاه میراث فرهنگی اردکان خاطرنشان می‌کند: از آنجایی که مساجد حالت آفاقی و انفسی داشته‌اند و به عبارتی در آنها هم به بعد جسمانی و هم به بعد روحانی فرد توجه می‌شده، استفاده از ته مایه و رنگ مایه‌ی آبی در کاشی‌ها و بدنه‌ی مساجد در واقع استعاره‌ای از فضای آسمان و ملکوت مورد تاکید بوده تا منجر به تقویت معنویت افراد شود.

وی پیرامون این نکته اضافه می‌کند: آن فراخی و گستردگی آسمان به صورت یک ایجاز برای گستردگی روحانی و وجه مذهبی مساجد مورد استفاده بوده است.

میرجانی در ادامه انتخاب رنگ آبی را با توجه به کنتراست مناسب آن در پس زمینه یک بوم مناسب جهت کتیبه‌های و نقش مایه‌های هندسی و اسلیمی مساجد را یادآور می‌شود و می‌گوید: این اجزا که تداعی‌گر باغ بهشت و نعمات معنوی خدا هستند، بر بستر رنگ آبی نمود بهتری دارند و گویا بیانگر وسعت و بی‌کرانگی نعمات و الطاف الهی محسوب می‌شوند.

این پژوهشگر میراث فرهنگی اذعان می‌کند: البته این تنها مختص به معماری مساجد و ابنیه یزد نیست و تقریباً در اکثر مناطق ایران به عنوان یک رنگ جهان‌شمول و با کاربرد وسیع مورد استفاده بوده است که نمونه‌های متعددی از آن در گنبد سلطانیه، مساجد تاریخی اصفهان و کاشی‌کاری‌های بدیع دوره تیموری دیده می‌شود.