«تصویر یک زن»

نام نویسنده: هنری جیمز

مترجم : مجید مسعودی

ناشر: انتشارات علمی و فرهنگی، چاپ سوم 1396

728 صفحه 35000 تومان

****

شهرت دارد که هنری جیمز به شخصیت پردازی داستان‌هایش اهمیت بسیار می‌داد و نه سرنوشت آنها؛ وقتی شخصیت­شان را به طور کامل می‌پروراند، به دست خواننده می‌سپارد؛ تا هر سرنوشتی را که مایل است بر آن­ها تصورکند. به همین خاطر یکی از منتقدان پایان‌های کلیشه‌ای بود که تکلیف همه شخصیت‌هارا به نوعی مشخص می کردند، به همین خاطر آثار او اعلب از پایانبندی های باز برخوردار بودند و از این منظر  جذاب و خواندنی­ هستند. تعلیق در داستان­های او به قدری قدرتمند است که خواننده نسبت به شخصیت­‌های رمان و سرنوشت آن­ها حساس و کنجکاو می­شود.

  هنری جیمز با تباری اروپایی در خانواده‌ای مرفه اهل فرهنگ درنیویورک به دنیا آمد. از 1875در اروپا (پاریس و انگلیس) به سر برد و تبعه انگلیس شد. از یک سو احساس میهن‌­پرستی او را به آمریکا پیوند می‌داد و از سوی دیگر‏‏، روح و فکر او به جانب اروپا کشیده می‌شد. از این رو تضاد و اختلاف زندگی اروپایی و آمریکایی، دغدغه‌­ی همیشگی­‌اش بود که در آثارش چشم می‌خورد.

«تصویر یک زن» را در شمار بهترین آثار هنری جیمز و بلکه در زمره­ی برترین رمان‌های انگلیسی زبان آورده‌اند. این داستان که در اروپا (انگلیس و ایتالیا) می‌گذرد، تصویری است از زندگی پرماجرای زنی جوان و صاحب ثروت هنگفت، در کشمکش با آمریکای مدرن. ثروتی که سرانجام جوانی صاحب خویش را در دام سوداگری آمریکایی – در چهره­‌ی دو مرد که در داستان به نماد ماکیاولیسم بدل می‌شوند – گرفتار می‌کند. برخی تعبیرِ مواجهه با تقدیر، را برای کنش این قهرمان به کار برده‌اند. این رمان را می‌توان بیانگر دیدگاه هنری جیمز در باب کشمکش و ستیز دو دنیای مدرن و قدیم آمریکا و اروپا دانست. شخصیت اصلی داستان چنان که از اسم آن برمی­‌آید یک زن است: زنی به نام ایزابل آرچر. ایزابل دختر آمریکایی معصوم و جذابی است که بنا به پیشنهاد خاله‌­ی خود، خانم تاچت و تحت حمایت او، از آمریکا به انگلستان می‌آید.

رمان در انگلستان و در محوطه‌­ی چمن خانه‌ی خاله‌ی ایزابل شروع می‌شود. حاضران در صحنه­‌ی آغاز سه نفر هستند، که هر سه در زندگی ایزابل نقش تعیین کننده دارند. آقای تاچت (شوهرخاله‌ی ایزابل)، رالف (پسرخاله­ی خوش قلب و بیمارش) و دوست خانوادگی تاچت‌­ها، لرد برتن. جیمز با مهارتی مثال زدنی در فصل اول، صحنه را برای ورود ایزابل آماده می‌کند تا در فصل دوم به شکلی تاثیرگذار پا به داستان بگذارد. ایزابل آرچر دختری بود که فرضیه‌های فراوانی داشت؛ قوه‌­ی تخیلش به اندازه فعال بود. سرنوشتش این بود که از اکثر همگنانش فکری ظریف‌تر داشته باشد... این نکته را می‌توان تاکید کرد که ایزابل بسیار مستعد به خودبینی بود؛ معمولا حیطه­‌ی وجود خرد خود را با خشنودی بی‌مورد بررسی می‌کرد. عادت داشت با کمترین دلیل تصور کند حق با اوست و گاه به گاه از خود تجلیل می‌کرد. میلی سیری ناپذیر داشت که نسبت به خودش خوش گمان باشد. فرضیه‌اش این بود که فقط با این شرط زندگی ارزش زیستن دارد. این‌ها جذبه‌های هنر داستان نویس است: نیروی نهانی بسط دادن، نیاز به در دانه جوانه زدن، اراده‌ی اندیشه‌های به ذهن آورده. رشد کامل به طرف نور و هوا و شکوفا شدن؛ و همچنین از تاریخچه‏ی نزدیک داستان به خود آمدن و قدم به عقب گذاشتن و بازساختن مراحل در منازل. نویسنده در مورد این اثر خود می‌گوید: «همین قدر بگویم که این تصویر در تصاحب کامل من بود و برای مدتی دراز چنین بود و این تصاحب با من آشنایش کرده بود، ولی از جذبه‌­اش نکاسته بود و با رنج و شتاب احساس می‌کردم که در تحول و گذر است. این همه بدین معناست که تصویر را مصمم بر سرنوشتش می‌دیدم و فقط این سوال مطرح بود که از میان همه‌ی امکانات، کدام سرنوشت این شخصیت «زنده و روشن» را بدین­سان در اختیار داشتم... »

«تصویر یک زن» داستان آگاه شدن تدریجی ایزابل است. نقطه­‌ی اوج این آگاهی زمانی اتفاق می‌افتد که جیمز از پیش با تمهیداتی از جمله پرش از روی موضوع ازدواج ایزابل و جلو بردن داستان به مدت حدود سه سال، تدارک آن را دیده است. فصل 42 به نظر برخی منتقدان و جیمزشناسان بهترین قطعه در میان آثار اوست. ایزابل در اتاق نشیمن نشسته و خود را تسلیم اندیشه‌هایش کرده است. خدمتکاری وارد می‌شود تا به آتش شومینه سرکشی کند. ایزابل به او دستور می‌دهد که شمع‌های تازه بیاورد و بعد برود بخوابد. ایزابل تا پاسی از شب و مدت‌ها پس از خاموش شدن آتش بیدار می‌ماند و گذشته را مرور می‌کند. همه‌ی اتفاق‌های مهم فصل 42 و بخش زیادی از اتفاقات مهم در سراسر داستان، از درون ذهن آرچر روایت می‌شود. این شیوه‌ی روایت را که در داستان­نویسی امری عادی به نظر می‌رسد، برای نخستین بار هنری جیمز در «تصویر یک زن» و در مقیاسی وسیع مورد استفاده قرار داده است. از همین روست که این اثر به عنوان یکی از سرآغازها در تاریخ رمان شناخته می‌شود.

هنری جیمز باوجود اینکه بیشتر عمر خود را در عصر ویکتوریایی قرن نوزدهم زیست، اما با نوشتن آثار خود، نقشی انکار ناپذیر در شکل‌گیری و تکوین ادبیات مدرن پس از خود (دهه‌های آغازین قرن بیستم به بعد) داشت و همین باعث می‌شود آثارش و بخصوص «تصویر یک زن» علاوه بر لذت خواندن داری اهمیت بسیاری نیز برای خوانندگانی که قدری جدی‌تر به ادبیات داستانی می‌نگرند داشته باشد. این رمان یکی از مفصل ترین آثار هنری جیمز محسوب می شود که تنها توسط مجید مسعودی به فارسی برگردانده شده، ترجمه‌ای مقبول برای زمانه خود (1348) که ناشر کتاب برای چاپ تازه و به روز شدن زبان ترجمه آن را از نو ویراسته‌است و پس از سالها دوباره به علاقمندان ادبیات داستانی عرضه کرده است.

خوشبختانه در کتاب حاضر علاوه بر پیشگفتاری که خود هنری جیمز برای رمانش نوشته و مدخل بسیار خوبی برای ورود به آن است، پیگفتاری نیز به قلم گرهام گرین درباره هنری جیمز و شاهکارش (کتاب حاضر) بدان افزوده شده است، گراهام گرین در این نوشته اشاره‌ای نیز به شخصیت‌های تاثیرگذار آثار هنری جیمز و همچنین ساختار حساب شده این رمان دارد، که با شاهکارهای معماری پهلو می‌زند!  در ادامه همچنین موخره نیز توسط عنایت سمیعی (که گویا ویرایش کتاب را نیز برعهده داشته) بدان افزوده شده که به اهمیت کتاب در زمان انتشارش باتوجه به تغییر و تحولات هنری آن روزگار می‌پردازد و این همه می‌توانند بخشی از اهمیت شاهکار بزرگی که خواننده در دست دارد، برای او حکایت کنند.

* برگرفته از عبارت «تصویر بانویی که تقدیر خود را خوار می کند!» این عبارت را خود هنری جیمز برای اشاره به مضمون رمانش بکار برده است.