حدود سه ماه پیش که بخشی از استان کرمانشاه به مرکزیت سرپل ذهاب لرزید، تمام ایران برای کمک رسانی به مردم این منطقه یکپارچه شد، با این تفاوت که در جریان امدادرسانی به مردم زلزله زده ، شرایط ویژه تری را از بسیاری جهات تجربه کرد که بخشی از آن اطمینان مردم به افراد شناخته شده و به عبارتی اعتماد به سلبریتی ها آن هم با میانجی گری شبکه های اجتماعی بود. همزمان با این اتفاق علی دایی، صادق زیبا کلام، نیکی کریمی، جوادخیابانی، نرگس کلباسی و برخی از افراد شناخته شده در شبکه های اجتماعی مانند آیدا پوریا نسب و همسرش آزاد مطهری ، شبنم شاهرخی و...وارد گود شدند وبخشی از کمک های نقدی و غیر نقدی مردمی به سوی این چهره های مشهور گسیل شد. طی این مدت برخی از این چهره های مشهور هر از گاهی که با سوالات و نگرانی های جدی و البته به حق مردم درباره سرنوشت این کمک ها مواجه شدند، گزارشی از عملکردشان ارائه کردند و برخی هم در ارائه گزارش کم رنگ تر بودند تا جایی که دادستانی به موضوع ورود و برخی از این حساب ها را در مقاطعی مسدود کرد...

صفحات اینستاگرام و قضاوت های مردم

اکنون سه ماه از آن روزهای تلخ می گذرد و فقط مرحله ابتدایی کمک رسانی که مربوط به سامان دهی محل اسکان زلزله زده ها در چادرها و کانکس ها بود، انجام شده است. با آرام شدن شرایط، اکنون نگاه مردم به سمت همان چهره های مشهور وسلبریتی ها چرخیده و در انتظار اقدامات عملی آن ها برای سرو سامان دادن به وضعیت مناطق زلزله زده هستند. وقتی صفحات اینستاگرام این افراد را ورق می زنیم، در کنار بسیاری از پیام های قدرشناسی و امیدوار کننده،به صحبت هایی برمی خوریم که گاهی حتی به فحش و ناسزا می رسد. کاربری به نام نگین در صفحه یکی از این افراد نوشته است: «هیچ کس به فکر مردم نیست، حتی شماها که پول جمع می کنید. چقدر پول به علی دایی دادند ولی هیچ کاری نکرد»، محمد هم نوشته است:« بعد از سه ماه از زلزله هنوز داره کانکس به مناطق ارسال می شه ، پس شماها که از مردم پول گرفتید چکار می کنید شیادها»، کاربری هم در صفحه علی دایی نوشته است:« وقتی بچه ها از سرما تلف شدن تازه یادت افتاده که کانکس بدی؟...،الان جواب خانواده اونا رو چی می خوای بدی، پولای مردم رو گذاشتی توی بانک تا روش سود بیاد. واقعا متاسفم برات...».

زیبا کلام  و وعده هایش

قضاوت های مردم درباره پول هایی که توسط علی دایی جمع شده است، او را وادار به واکنش در فضای مجازی کرد. دایی پنج روز قبل در صفحه اینستاگرام خود و در فیلمی کوتاه، گزارشی از کمک هایی که به مناطق زلزله زده شده ارائه داد وگفت:« تا کنون 10 میلیارد و صد میلیون تومان پول جمع شده که مقدار اندکی از آن صرف خرید چادر و کانکس و 115 کامیون به مناطق زلزله زده ارسال شده است. قراردادی هم بسته ایم با کارخانه ای که کانکس تولید می کند و هر هفته آن ها را برای مناطق زلزله زده می فرستیم . علاوه بر این جلسه ای با دکتر آخوندی داشتیم و ایشان قول دادند مساعدت کنند. این هفته یا هفته آینده ، دو روستایی را که قول داده بودیم بسازیم، مشخص می کنیم . به عزیزانی که از روی بی اطلاعی مواردی را مطرح می کنند باید بگویم که بیرون گود نشستن و لنگ کردن آسان است، باید خودت باشی و ببینی چقدر مشکلات زیاداست. متاسفانه چندین بار حساب ها مسدود شد. با همه این تفاسیر، ما تا روز آخر به قول هایی که داده ایم عمل می کنیم.»
وقتی هماهنگی نیست کار می خوابد.

صادق زیبا کلام هم که به گفته خودش با هماهنگی با بنیاد مسکن و معاون اول رئیس جمهور، به تازگی برای کلنگ زنی دهکده امید به سرپل ذهاب رفته بود با حاشیه های تازه ای روبه رو شد.

ماجرا این بود که پس ازجمع آوری چهار میلیارد تومان توسط صادق زیباکلام ، او قصد داشت پنج شنبه ۱۲ بهمن مراسم کلنگ‌زنی ایده خود را در سرپل‌ذهاب عملیاتی کند اما فرماندار جلوی برنامه او را گرفت. فرماندار شهرستان سرپل‌ذهاب با ورود به مراسم کلنگ‌زنی که زمین آن از سوی زیباکلام و با کمک‌های مردمی به زلزله‌زدگان خریداری شده بود، خطاب به او گفت: شما فکر می‌کنید این شهر صاحب و مدیر ندارد که هرکس هرجا که خواست بدون مجوز و اطلاع اقدام به تاسیس مراکز مختلف کند؟ آن‌هم با بودجه‌ای که مربوط به کمک به زلزله‌زدگان است و منبع مصرف مشخص دارد؟

صادق زیباکلام در تشریح این ماجرا می‌گوید: «من وقتی برای اولین‌بار برای کمک به زلزله‌زده‌ها رفتم، ۲۵ آبان بود، حسابی را سه‌شنبه ۲۳ آبان باز کردم، در ۴۸ ساعت یک ‌میلیارد به حسابم ریخته شد. انتظار و تصور و نگاه من این بود که کانکس بخرم و شیر خشک بگیرم، اما با میزان زیادی از این اقلام و آب‌معدنی که برای کشاورزی کافی بود مواجه شدم. آن جا فعالان اجتماعی من را با یک زلزله دیگر آشنا کردند که زلزله فرهنگی بود.» این استاد دانشگاه که این روزها به شدت از سوی افکار عمومی و کاربران شبکه‌های اجتماعی به ویژه توییتر و اینستاگرام تحت فشار است، با تاکید بر این که خیلی از نهادهای دولتی با ما همکاری کردند، گفت: به‌جز آقای اسحاق جهانگیری و بنیاد مسکن هرکسی رسید سعی کرد زیر پای ما را خالی کند.

وی ادامه داد: کل پول جمع آوری شده در بانک ملی است و 10 درصد سود به آن تعلق می‌گیرد که به پول اصلی اضافه می‌شود. من با هزینه شخصی به مناطق زلزله‌زده می‌روم و از آن کمک‌ها استفاده نمی‌کنم. ایده دهکده امید هم برای رفع فقرزدایی از من نیست، ایده من برای جمع‌آوری کمک خرید کانکس، شیرخشک، پتو و... بود، اما استادان دانشگاه‌های کردستان و کرمانشاه به من ایده دهکده امید را دادند.آن چه که زیبا کلام در سفربه کرمانشاه و آغاز به کار برای ساخت دهکده امید به آن اشاره می کند، موضوعی است که توسط مدیرکل بازسازی بنیاد مسکن انقلاب اسلامی نیز تایید می شود.

نمی دانیم علی دایی چه می خواهد انجام دهد

مجید جودی به هادی محمدی خبرنگاراعزامی خراسان به کرمانشاه(چهارروز قبل) گفت: «متاسفانه در جریان جمع آوری این پول ها ناهماهنگی وجود داشت که البته اکنون شرایط بهتر شده است.مثلا یک گروه می گوید دو سه میلیارد تومان جمع کرده و می خواهد یک روستا بسازد. هزارو 900روستا و 21 هزار خانه خراب شده و فلان خیر می خواهد 50خانه بسازد . اشکال ندارد اما توصیه ما این بود که پول را به سمتی که متولی ندارد، ببرند. ساخت مسکن متولی دارد. مردم هم خودشان وام می گیرند و خانه می سازند. ما می گوییم بروید مساجد و بناهای عمومی بسازید. جلوی خیران را هم نمی توانستیم بگیریم. هر روستایی می رفتیم می دیدیم یک خیر یک یا دو خانه ساخته و بقیه ایستاده اند. حتی پیمانکاران کار را تعطیل کردند و منتظر خیر هستند تا کار مجانی تمام بشود. کلی زمان برد تا به مردم بگوییم این ها فقط یک خانه می سازند نه همه روستا را.

برخی از مردم باور نمی کنند و می گویند علی دایی می آید و کل منطقه را می سازد. با تک تک این افراد مذاکره کردیم تا این پول را هدایت کنیم و به کار بازسازی لطمه نزنند. سرجمع این پول ها به 50میلیارد نمی رسد در حالی که هزینه بازسازی چهار هزار میلیارد تومان می شود. البته ما عمده این ها را سامان دهی کردیم مثلا با آقای زیبا کلام صحبت کردیم تا سیستم فاضلاب روستا را درست کنند یا آب گرمکن خورشیدی و آبیاری قطره ای به روستاها بدهند که ایشان پذیرفت. شاید منطقی ترین آن ها زیبا کلام بود.

البته علی دایی هنوز نیامده و نمی دانیم می خواهد چکار کند . وی افزود: یک گروه آمدند و گفتند می خواهیم روستایی را بسازیم که مجبور شدیم با کمک نیروی انتظامی بیرونشان کنیم . لعن و نفرین هم می شنویم و می گویند جلوی کار خیر را می گیرند، وجدان ما هم عذاب می کشد اما می دانیم چه تبعات بدی دارد . ما به برخی گفتیم که به جای ساخت 50خانه، 200خانه بسازید اما برای نازک کاری به مردم کمک کنید. حتی به یک خیر گفتیم وام مردم را بگیر و پیمانکار آن ها بشو اما به جای 35میلیون، 45میلیون برایشان خرج کن.

احراز سوءنیت قابل پیگیری حقوقی است

برای روشن شدن موضوع و پاسخ به بخشی از دغدغه های مردم، این سوال مطرح است که اگر بعد از مدتی مشخص شود برخی از این چهره های معروف و سلبریتی ها از اعتماد مردم سوءاستفاده کرده اند آیا امکان پیگیری و شکایت برای مردم وجود دارد؟ درباره این موضوع بهمن کشاورز رئیس اتحادیه سراسری کانون‌های وکلای دادگستری ایران (اسکودا) توضیح داد: بدون تردید هزینه کردن پول هایی که توسط سلبریتی ها برای خدمات رسانی به مناطق زلزله زده جمع آوری شده است، طی این مدت کوتاه ممکن نیست . البته این پول چه از طریق این چهره ها جمع شده باشد یا فردی دیگر، در حکم امانت است و باید در مسیر ی خاص هزینه شود و اگر این اتفاق نیفتد قابل پیگیری است.

وی خاطرنشان کرد: به هر صورت، اگر بعد از مدت ها این پول هزینه نشد امکان شکایت وجود دارد . البته عرف حکم می کند که این مدت زمان چقدر است . ضمن آن که با استرداد فوری پول به فرد، جای پیگیری وجود نخواهد داشت . کشاورز تاکید کرد: چنان چه سوءنیت فرد در جمع آوری این پول احراز نشود، قابل پیگیری کیفری نیست به ویژه آن که کسانی که وارد این کارها می شوند معمولا سوء نیت ندارند.

سلبریتی ها، زلزله کرمانشاه و 2 الزام

در همی رابطه سیدعلی علوی نوشت تجربه زلزله کرمانشاه نشان داد که جامعه ما در جریان گسیل کمک های مردمی نزد چهره های مشهور با پدیده نوینی رو به رو شده است که علل عمده آن را باید در برخی تجربه های پیشین و کم اعتمادی به نهادهای عمومی و دولتی و دلیل دیگر را در ایجاد الگویی اجتماعی در فضای مجازی جست و جو کرد. نکته مهم در این مسیر ، نبود سازو کار نظارتی بر روند فعالیت های این چهره های مشهور است؛ چنان چه در این مدت نیز بسیاری از مردم به ویژه در فضای مجازی این سوال را مطرح کردند که سرنوشت این پول ها چه شد؟ شما سلبریتی ها با پول هایی که مردم در اختیارتان گذاشتند چه کردید و چه می خواهید انجام دهید؟البته پرواضح است که نمی توان انتظار داشت همه مردمی که قصد کمک دارند، کمک هایشان را در اختیار نهاد های مدنی و حاکمیتی بگذارند و از سوی دیگر، اکنون که پدیده ورود سلبریتی ها به وجود آمده است، نمی توان به آن بی تفاوت بود.

دو الزام را می توان در این زمینه مد نظر قرار داد:

1- سلبریتی ها در چنین مواقعی در سازوکاری مشخص ومدون، گزارش عملکرد شفافی را به مردم ارائه دهند و در قبال این شفاف سازی مزایای قانونی وحمایتی برای تسهیل امورشان فراهم شود.
2- نهادهای حکومتی و مدنی همچون کمیته امداد، هلال احمرو... عملکردشان را شفاف با مردم در میان بگذارند تا به طور طبیعی مردم نیز به آن ها اعتمادی دوچندان داشته باشند.
در یک کلام ما در این تجربه نسبتا جدید با چالش نبود دو اصل شفافیت و قوانین نظارتی به عنوان گمشده های کمک های جمع آوری شده توسط سلبریتی ها و نهاد های مردمی و مدنی مواجهیم که امید می رود برای آن تدبیری اندیشیده شود.