در سال‌های اخیر، مخالفان جمهوری اسلامی بارها تلاش کرده‌اند تصویر ایران معاصر را با دوران‌های تاریخی یا نظام‌های سیاسی دیگر مقایسه کنند تا ضعف‌ها و ناکارآمدی‌های حکومت را برجسته سازند. در برهه‌ای، جمهوری اسلامی به‌صورت نمادی از دوره قاجار تصویر شد؛ دوره‌ای که به زعم این منتقدان، با فساد گسترده، ناتوانی مدیریتی و عقب‌ماندگی سیاسی شناخته می‌شد. در دوره‌ای دیگر، ایران به‌سان یک شورویِ منطقه‌ای معرفی شد، با تمرکز بر اقتدارگرایی، سرکوب سیاسی و تمرکز شدید قدرت.

همچنین، برخی تحلیلگران و رسانه‌های منتقد، جمهوری اسلامی را به اواخر دوران پهلوی نسبت می‌دادند؛ دوره‌ای که به نظر آن‌ها، سرشار از ناکارآمدی، فساد اقتصادی و ضعف‌های ساختاری بود و نظام نمی‌توانست در برابر فشارهای داخلی و خارجی مقاومت مؤثر نشان دهد. این قیاس، با هدف القای تصویر ضعف و بحران، بارها در نوشته‌ها و مصاحبه‌ها تکرار شد.

با این حال، بیشترین تکرار و بازنمایی در ۲ سال اخیر مربوط به شباهت جمهوری اسلامی با دوران شاه سلطان حسین بود. عباس میلانی، از چهره‌های مشهور این دیدگاه، بارها این مقایسه را پیش کشید و تلاش کرد تصویری از دولت ضعیف و عاجز را ترسیم کند.

اما تجربه‌های اخیر، به‌ویژه جنگ ۱۲ روزه، نشان داد که جمهوری اسلامی در برابر تهدیدهای خارجی توان دفاعی و بازدارندگی واقعی دارد. شجاعت و همبستگی نیروهای ایران، بازدارندگی مؤثر در مقابل دشمنان و قدرت عملی نظام، بسیاری از قیاس‌های تاریخی را بی‌اثر کرد. به همین دلیل، میلانی و دیگر هم‌فکران او پس از این تجربه، دیگر از همان قالب‌های پیشین استفاده نکردند و ناچار شدند روایت‌های خود را بازنگری کنند تا کمتر دچار آناکرونیسم یا زمان‌پریشی باشند.

از منظر نظامی و استراتژیک، این روند نشان‌دهنده یک تغییر کلان است: دیگر نمی‌توان با ساده‌سازی تاریخی و قیاس‌های سطحی، توان ملی، قدرت بازدارندگی و عقلانیت استراتژیک ایران را نادیده گرفت. این تغییر رویه، هم بازتاب‌دهنده واقعیت‌های ملموس دفاعی و امنیتی است و هم نشان می‌دهد که تحلیل‌های سیاسی باید با واقعیت‌های توانایی‌های نظامی و انسجام ملی سازگار شوند، نه صرفاً با روایت‌های تاریخی یا قیاس‌های استعاری.

در نتیجه، تلاش برای نسبت دادن ایران معاصر به یک دوره تاریخی خاص، چه دوره قاجار، چه اواخر پهلوی یا دوران شاه سلطان حسین، اکنون دیگر کارآمد نیست و مخالفان جمهوری اسلامی ناچارند تحلیل‌های خود را با واقعیت‌های ملی و بازدارندگی نظامی هم‌راستا کنند.

 استقلال سیاسی و اقتدار نظامی خودبنیاد در دوره جمهوری اسلامی، مانع از تقلیل و شبیه‌دانستن آن با دوران پهلوی، قاجار یا اواخر صفویه است.