سایت باماشین نوشت: «اظهارات اخیر رئیسجمهور دکتر مسعود پزشکیان، در نشست با مدیران رسانهای بار دیگر توجه کارشناسان و مردم را به موضوع حساس قیمت بنزین و یارانههای انرژی جلب کرده است. وی صراحتاً اعلام کرد که دولت قصد ندارد بنزین را برای اقشار کمدرآمد گران کند، اما سؤال کلیدی اینجاست: چرا باید یارانه سوخت را به شکلی یکسان به همه پرداخت کرد، در حالی که برخی چهار برابر میانگین مصرف میکنند؟
پزشکیان با اشاره به واردات قریبالوقوع ۴ میلیارد دلاری بنزین، نقدی جدی به نظام توزیع فعلی یارانهها وارد کرده است؛ بنزینی که با منابع ارزی گران وارد میشود، به قیمت ناچیز ۱۵۰۰ تومان در اختیار مصرفکنندگان قرار میگیرد. این تناقض عمیق میان هزینه تأمین و نرخ فروش، پیامدهای جبرانناپذیری برای اقتصاد کلان کشور به همراه دارد. اما خیلیها میپرسند که سیاست دولت چیست؟ بنزین گران میشود؟
یارانه بنزین در ایران؛ مسیری ناپایدار برای اقتصادی خسته
از آبان ۹۸ تاکنون، قیمت بنزین در ایران بدون تغییر باقی مانده است. در آن زمان، با اجرای سیاست سهمیهبندی، نرخ بنزین سهمیهای ۱۵۰۰ تومان و آزاد ۳۰۰۰ تومان تعیین شد که البته اعتراضات مردمی را در پی داشت. از آن زمان تاکنون در حالی که نرخ جهانی سوخت و هزینههای داخلی به طور مداوم افزایش یافتهاند، قیمت بنزین همچنان در همان نقطه باقی مانده و این موضوع فشار زیادی بر منابع مالی کشور وارد کرده است.
آمارها نشان میدهد که ایران یکی از بزرگترین پرداختکنندگان یارانه انرژی در دنیاست. طبق دادههای وزارت نفت، مصرف روزانه بنزین در سال ۱۴۰۴ به بیش از ۱۲۰ میلیون لیتر رسیده که بخش قابل توجهی از آن ناشی از قیمت پایین، مصرف غیرضروری و قاچاق گسترده به کشورهای همسایه است. به زبان ساده، بخش عمدهای از این سوخت یارانهای نه تنها در مسیر بهرهوری مصرف نمیشود، بلکه عملاً تبدیل به ضرری بزرگ برای اقتصاد شده است.
تبعیض پنهان در سیستم فعلی یارانه بنزین
سیستم فعلی پرداخت یارانه بنزین، ظاهراً به دنبال عدالت اجتماعی است، اما در واقعیت کاملاً ناعادلانه عمل میکند. یک خانوار روستایی یا کارگر شهری که تنها یک خودروی اقتصادی دارد، یارانهای مشابه با خانوادهای دریافت میکند که چند خودروی لوکس و پرمصرف در اختیار دارد. این تبعیض پنهان، منجر به توزیع نابرابر منابع و تشویق به مصرف بیشتر شده است.
رئیسجمهور نیز بر این نکته تأکید کرد که ادامه این وضعیت نه به سود مردم است و نه به سود اقتصاد کشور؛ اصلاح ساختار یارانهها اجتنابناپذیر است، اما اجرای آن نیازمند برنامهریزی دقیق و آمادهسازی جامعه برای پذیرش این تغییرات میباشد.\
چالشهای واقعیسازی قیمت بنزین
تجربه افزایش قیمت بنزین در آبان ۱۳۹۸ همچنان در حافظه جمعی مردم تازه است؛ رویدادی که با اعتراضات و البته اغتشاشات گسترده و ناآرامیهای اجتماعی همراه شد. این تجربه نشان داد که اصلاحات اقتصادی در ایران، بدون ایجاد زیرساختهای حمایتی و اقناع عمومی، میتواند تبعات سیاسی و اجتماعی سنگینی به همراه داشته باشد.
علاوه بر این، واقعیسازی قیمت بنزین بدون توجه به دهکهای درآمدی پایین، به معنای افزایش مستقیم هزینههای زندگی و فشار تورمی است. به گزارش مرکز پژوهشهای مجلس، هر ۵۰ درصد افزایش در نرخ بنزین، میتواند در کوتاهمدت تا ۵ درصد به نرخ تورم بیفزاید. با توجه به تورم بالای ۴۰ درصدی فعلی، این شوک میتواند به رکود، کاهش قدرت خرید، و افزایش فقر منجر شود.
در کنار سیاستهای قیمتی، کیفیت خودروهای داخلی یکی از عوامل اصلی ناترازی مصرف انرژی در کشور است. بر اساس ارزیابی کارشناسان، مصرف سوخت بسیاری از خودروهای ساخت داخل بین ۲ تا ۲.۵ برابر استاندارد جهانی است. این به معنای هدررفت روزانه میلیونها لیتر بنزین و میلیاردها دلار سرمایه ملی است. پیشنهاد برخی اقتصاددانان این است که دولت به جای شوکدرمانی قیمتی، بخشی از منابع حاصل از صادرات یا درآمدهای انرژی را به بهبود موتورهای خودروهای داخلی و ارتقاء فناوری اختصاص دهد. برآوردها نشان میدهد در صورت بهینهسازی مصرف در خودروهای فعلی، میتوان روزانه بین ۵۰ تا ۶۰ میلیون لیتر از مصرف بنزین را کاهش داد؛ رقمی معادل واردات بنزین فعلی کشور.
نظر مجلس چیست؟
مجلس شورای اسلامی نیز چندین بار نسبت به بحران ارزی هشدار داده است. در شرایطی که دولت باید بنزین را با نرخ نزدیک به ۴۰ هزار تومان وارد و با نرخ ۱۵۰۰ یا ۳۰۰۰ تومان عرضه کند، طبیعی است که هیچ اقتصادی توان ادامه چنین سیاستی را ندارد. دکتر محمدباقر قالیباف رئیس مجلس هم به صراحت اعلام کرده که کشور با محدودیت شدید ارزی روبهرو است و ادامه این مسیر، حتی اگر روی گنج قارون نشسته باشیم، پایدار نیست. آیا تمام اینها نشان از آمادگی برای افزایش قیمت بنزین و گرانی آن است؟!
آیا افزایش قیمت بنزین تنها راه دولت است؟
با وجود اظهاراتی مبنی بر عدم افزایش قیمت بنزین در کوتاهمدت، شواهد نشان میدهد که دولت عملاً گزینهای جز اصلاح نرخ سوخت ندارد. اما پرسش کلیدی این است که آیا گرانی بنزین به تنهایی میتواند مشکلات را حل کند؟
پاسخ کوتاه این است: خیر، مگر آنکه با مجموعهای از اصلاحات ساختاری همراه باشد؛ زیرا افزایش قیمت بنزین بدون توسعه حملونقل عمومی، ارتقاء کیفیت خودروها، اجرای سیستمهای هوشمند تخصیص یارانه و اصلاح نظام مالیاتی، تنها به افزایش نارضایتی عمومی و تشدید تورم خواهد انجامید.
قیمت بنزین، اقتصاد و یک دو راهی تاریخی
ایران امروز در یک نقطه عطف اقتصادی قرار دارد. از یک سو، منابع ارزی محدود، کسری بودجه و ناترازی شدید مصرف انرژی، دولت را به سمت اصلاح قیمتها سوق میدهد؛ از سوی دیگر، ترس از ناآرامی اجتماعی و فشار معیشتی بر دهکهای پایین، دولت را از اقدام فوری بازمیدارد.
راهکار واقعی نه در افزایش یا عدم افزایش قیمت بنزین، بلکه در طراحی یک بسته جامع اصلاحات اقتصادی است:
- واقعیسازی تدریجی قیمت بنزین همراه با پرداخت یارانه مستقیم به دهکهای پایین
- ارتقاء کیفیت خودروها و اجرای طرح بازطراحی موتورهای داخلی
- توسعه حملونقل عمومی و کاهش وابستگی به خودروی شخصی
- مقابله با قاچاق سوخت از طریق سیستمهای هوشمند نظارتی
- اصلاح نظام توزیع یارانه بهگونهای که منابع به دست نیازمندان واقعی برسد
در نهایت، باید تأکید کرد که اصلاحات اقتصادی هرچند دشوار است، اما در صورت اجرای صحیح و مرحلهای، میتواند کشور را از چرخه معیوب یارانههای غیرهدفمند خارج کرده و به سوی پایداری انرژی و عدالت اجتماعی سوق دهد. آنچه که مشخص است احتمال فعال شدن مکانیسم ماشه و اثر آن بر صنعت خودرو، خود باعث فشار بر جامعه شده و در این بین، گرانی بنزین نیز میتواند فشارها را بیشتر کرده و در بحبوبه جنگ با رژیم صهیونیستی، اعتراضات مردم را در پی داشته باشد. مسئلهای که میبایست سیاستگذاران کشور به آن توجه ویژهای داشته باشند.»
