به گزارش فارس اکبر اعتماد سال ۱۳۰۹ در همدان و در خانواده‌ای تجارت‌پیشه به دنیا آمد. پدرش ابوالقاسم اعتماد، رئیس اتاق بازرگانی همدان بود. او پس از گذراندن تحصیلات اولیه در ایران، برای ادامه تحصیل به سوئیس رفت و در سال ۱۹۶۳ از دانشگاه لوزان سوئیس فارغ‌التحصیل شد و تجربه کاری ارزشمندی در سوئیس کسب کرد. به مدت یک سال و نیم به‌عنوان مهندس پژوهش در شرکت براون، بووری و سی (Brown, Boveri & Cie) فعالیت کرد و سپس به مدت پنج سال و نیم رئیس گروه حفاظت هسته‌ای در مؤسسه فدرال تحقیقات راکتور سوئیس بود. این تجربیات، پایه‌ای محکم برای فعالیت‌های بعدی او در ایران فراهم کرد، به طوری که سال ۱۳۴۴ به ایران بازگشت و در مناصب علمی و اجرایی مختلف فعالیت کرد و منشأ اقدامات بزرگی شد. سال ۱۳۴۵، دفتر انرژی اتمی سازمان برنامه و بودجه را بنا گذاشت و به مدیریت آن منصوب شد و تا سال ۱۳۴۶ در این مسئولیت باقی ماند.
او در سال ۱۳۴۷ به سمت نخستین رئيس موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی علمی و آموزشی(مشابه ایرانی مرکز ملی پژوهش‌های علمی (CNRS) در فرانسه) منصوب شد.اعتماد در سال ۱۳۵۳ به‌عنوان رئیس سازمان انرژی اتمی ایران منصوب و تا سال ۱۳۵۷، در این سمت باقی ماند. پس از مدتی از ایران خارج شد و بار دیگر در دهه ۸۰ شمسی به ایران بازگشت.در سال ۱۳۹۱، مستندی با عنوان «من اکبر اعتماد، اتم می‌شکنم» درباره زندگی او ساخته شد. کتاب «در پرتگاه حوادث» نیز توسط محمدحسین یزدانی‌راد درباره زندگی او به صورت مصاحبه در قالب تاریخ شفاهی گردآوری و در سال ۱۳۹۶ منتشر شد. اکبر اعتماد در نهایت در سن ۹۵ سالگی و در ۲۲ فروردین ۱۴۰۴ دیده از جهان فروبست و بنابر خواست خودش امروز در همدان به خاک سپرده خواهد شد.برای آشنایی با زوایایی از زندگی اعتماد با محمدحسین یزدانی‌راد، نویسنده کتاب خاطرات او به گفت‌وگو نشستیم که در زیر می‌خوانید.
فارس: به عنوان اولین سؤال، یکبار از دکتر اعتماد شنیدم که او دوست دارد بیشتر به عنوان کارهای علمی مانند تأسیس دانشگاه بوعلی شناخته شود تا به عنوان پدر هسته‌ای ایران؛ بنابراین می‌خواهم گفت‌وگو را از اینجا شروع کنیم که چه اقداماتی در حوزه علمی و دانشگاهی توسط او انجام شده است؟
یزدانی‌راد: دکتر اعتماد یک رویکرد علمی داشت و در مرکز اسناد و مدارک علمی کشور کارهای بزرگی کرد. در واقع تا پیش از فعالیت‌های او اسناد و مدارک علمی کشور به ویژه درباره افرادی چون رازی یا بیرونی وجود نداشت و با تلاش‌ها و پیگیری‌های او بود که این اسناد سازماندهی شد. در واقع از دل فعالیت‌های دکتر اعتماد بود که وزارت علوم در ایران متولد شد، موسسه تحقیقات و برنامه‌ریزی آموزشی که اعتماد رئیس آن بود ابتدا در دل سازمان برنامه به وجود آمد سپس تفکیک و پایه وزارت علوم شد.او در زمان وزارت مجید رهنما بر وزارت علوم، به عنوان معاون این وزارتخانه منصوب شد. در وزارت علوم ساخت چند دانشگاه که یکی از آنها دانشگاه بوعلی همدان بود را دنبال کرد.برنامه‌ای که او برای دانشگاه بوعلی داشت این نبود که یک مرکز صرفا آموزشی ایجاد شود، بلکه او دانشگاهی پژوهش‌محور که نیاز غرب کشور را دنبال می‌کند و در آنجا دانشجویان و پژوهشگران فعالیت می‌کنند تا بتوانند از علم، ثروت تولید کنند، پیگیری می‌کرد.البته برنامه‌هایش پس از رفتن به سازمان انرژی اتمی در سال ۵۳ محقق نشد و فرهاد ریاحی، رئیس بعدی دانشگاه راه او را ادامه نداد.ناگفته نماند یونسکو بر اساس طرح دکتر اعتماد در پنج کشور دنیا دانشگاه ایجاد کرد اما متأسفانه طرح او در ایران پیاده نشد.
فارس: درباره وطن‌پرستی دکتر اعتماد بسیار شنیدیم، ماجرای معروف رد کردن پیشنهاد صدام در زمان جنگ تحمیلی که بسیار مشهور است و همه آن را شنیدند، درباره این خصوصیت ایشان هم بفرمایید.
یزدانی‌راد: دکتر اعتماد بسیار وطن‌پرست بود، موسسه براون، بووری و سی(Brown, Boveri & Cie) سه بار حقوق او را افزایش داد تا سوئیس را ترک نکند اما او عزمش را جزم کرده بود که به ایران بازگردد و به کشورش خدمت کند. خودش تعریف می‌کرد وقتی خبر احداث ذوب‌آهن را در روزنامه خواند، تا خانه روزنامه به دست گریه می‌کرد چراکه برای کشور خیلی مهم بود. علاوه بر رد پیشنهاد صدام، دو بار هم پیشنهاد ریاست سازمان انرژی اتمی را رد کرده بود و در این باره می‌گفت به دليل تبعه فرانسه بودن باید با پرچم و نام این کشور در این جایگاه بنشینم و از این رو قبول نکرد.
فارس: پس از پیروزی انقلاب، چطور و چگونه به ایران بازگشته بود؟
یزدانی‌راد: سال ۸۷ دکتر صالحی رئیس وقت سازمان انرژی اتمی به دیدن ایشان رفته و اعلام می‌کند بر اساس تحقیقات انجام شده، در سازمان انرژی اتمی در زمان طاغوت هیچگونه تخلفی صورت نگرفته حتی وقتی یک قرارداد یک میلیارد دلاری بسته می‌شود پاکدستی و سلامت مالی و اخلاقی ایشان بسیار قابل توجه بود.به طوری که همه کارمندانش او را دوست داشتند به همین دلیل در زمان بازگشت به ایران همگی و حتی آبدارچی سازمان هم با گل به استقبال او می‌رود.
فارس: آیا با سازمان انرژی اتمی ایران پس از انقلاب هم همکاری داشتند؟
یزدانی‌راد: بله، مشاوره می‌داد اما به دلیل تغییر ساختار سازمان می‌گفت چندان نمی‌تواند ورود کند؛ البته که همیشه از حقوق هسته‌ای ایران دفاع می‌کرد.
فارس: از مطالعات و تحقیقاتی که درباره دکتر اعتماد انجام دادید، بفرمایید.
یزدانی‌راد: کتاب "در پرتگاه حواث" که خاطرات ایشان است حدود سه سال زمان برد. کتاب "برنامه سازندگی علوم" هم هست که داستان ساخت دانشگاه بوعلی سینا در آن آمده است. علاقه ویژه‌ای به همدان داشت و به همین دلیل بود که ساخت دانشگاه بوعلی را نیز در همدان پیشنهاد داد. خیلی هم به بوعلی سینا علاقمند بود و به همین دلیل نام دانشگاه را بوعلی گذاشت و دوست داشت که در آرامگاه بوعلی سینا دفن شود که البته محقق نشد.
فارس: در مدت زمانی که با او برای تدوین کتاب ارتباط داشتید، چه خصوصیات بارزی در ایشان برای شما جالب توجه بود؟
یزدانی‌راد: دکتر اعتماد همیشه برنامه‌های بلندمدت داشت بنا بر گفته خودش برای کارهای بزرگ، باید ذهن بزرگ نیز داشت به عنوان مثال او با پیش‌بینی شرایط آب، دستگاه آب شیرین‌کن در ایران نصب کرد که روزانه ۲۰۰ هزار لیتر آب شیرین می‌کرد. یا در بحث غنی‌سازی، تحقیقات گسترده در سراسر کشور به وسیله پروازهای اکتشافی انجام داد و متوجه شد که ایران اورانیوم ندارد، بنابراین با شرکت یورودیف، قراردادی منعقد کرد و ۱۰ درصد از سهام آن را نیز برای ایران خرید تا سوخت هسته‌ای ایران را نیز تأمین کند.او در تجهیز کتابخانه‌های کشور نیز نقش داشت، دکتر اعتماد، فردی را مأمور می‌کند تا فهرست‌نویسی انجام دهد و از آن به بعد است که کتابخانه‌ها یک رویکرد جدی و علمی پیدا می‌کند.او همچنین تغییر برنامه درسی دانشگاه‌ها را در دستور کار قرار می‌دهد و برای بازگرداندن دانشجویانی که از ایران رفتند و بازنگشتند شخصا به کشورهای دیگر سفر می‌کند و تعدادی از آنها را به ایران بازگردانده و بعدا در سازمان انرژی اتمی از حضور برخی استفاده می‌کند. در مجموع از هر لحاظ خاص بود، نوع نگرش، برنامه‌ریزی و رفتار با مردم بسیار قابل تامل و تحسین برانگيز بود. فروتنانه با مردم رفتار می‌کرد و هرکس تقاضای دیدارش را داشت، حتما می‌پذیرفت.
فارس: درباره مسائل هسته‌ای امروز ایران چه نظری داشت؟
یزدانی‌راد: دکتر اعتماد همانطور که گفتم همیشه از حقوق هسته‌ای ایران دفاع می‌کرد. در مذاکرات برجام هم پیش‌بینی می‌کرد که آمریکا آن را بر هم بزند چون می‌گفت مشکل آمریکا با ایران اتمی نیست و قبلا با آنها درگیر بوده است.
فارس: به عنوان سؤال پایانی، اگر نکته قابل توجهی در مورد شخصیت ایشان دارید بفرمایید.
یزدانی‌راد: دکتر اکبر اعتماد، خدمات بی‌شائبه بسیاری به استان و کشور داشته اما بیش از خدمتی او علاقمند به موفقیت ایران به ویژه در حوزه علم و دانش بود. امیدوارم راه این استاد گرانقدر پر رهرو باشد.
