محدودیت در منابع آبی شرق و جنوب شرق کشور و اهمیت رودخانه هیرمند به­ عنوان رگ حیاتی سیستان و بلوچستان موجب گردیده مسئله حق­ آبه ایران از آب این رودخانه به ­عنوان یک مسئله مهم سیاسی، اجتماعی و زیست­ محیطی، توجه ویژه ­ای را به خود معطوف نماید. از این­ رو با توجه به اهمیت و تاثیر چشم­گیر آب این رودخانه بر زندگی مردم سیستان و بلوچستان، رئیس جمهور محترم در سفر اخیر خود به سیستان و بلوچستان به لزوم تامین این حق­ آبه از سوی مقامات افغانستان تاکید داشتند. این در حالی است که حکومت افغانستان در تمامی سال­ های گذشته با بیان ادعاهای مختلف، پیوسته از تامین حق ­آبه ایران از رودخانه هیرمند امتناع نموده­ است. با وجود ادعای اخیر مطرح شده از سوی حکومت افغانستان در راستای توجیه عدم تعهد خود به پرداخت حق­ آبه ایران، امروزه با استفاده از تکنیک سنجش از دور و بهره­­ گیری از تصاویر ماهواره­ ای می­توان به بررسی صحت این ادعا پرداخته و بر پایه مطالعات علمی، حقیقت ماجرا را آشکار ساخت.

دولت افغانستان پس از احداث سدهای متعدد بر مسیر رودخانه هیرمند همانند سلما، کجکی، بخش­ آباد و کمال­ خان، در ادعایی به کمبود آب در پشت سدهای کجکی و کمال­ خان و عدم وجود آب کافی به ­منظور جاری­ سازی به سوی ایران اشاره داشته ­است. حال با استفاده از پردازش تصاویر ماهواره­ ای، آب ذخیره ­شده در پشت سدهای کجکی و کمال­ خان و همچنین روند تغییرات مساحت آن­ها در طی ماه­ های گذشته مورد بررسی قرار گرفته­ است. در نقشه­ های تهیه شده از سد کجکی، روند افزایشی آب­ ذخیره شده در پشت این سد در بازه مهرماه 1401 تا فروردین 1402 به وضوح قابل مشاهده می ­باشد. هم­چنین این روند افزایشی در ذخیره آب پشت سد کمال­ خان در بازه زمانی آبان­ ماه تا اسفندماه 1401 نیز مشهود می­ باشد. به­ طور­کلی وجود آب کافی در مخزن این دو سد با استفاده از نتایج به­ دست ­آمده از پردازش تصاویر ماهواره­ ای تایید گردیده و تنها علت عدم ورود این حجم از آب به ایران، مسدودنمودن مسیر آب رودخانه هیرمند می­ باشد.

هم­چنین در دیگر اقدام صورت­ گرفته توسط حکومت افغانستان می­توان به ایجاد یک کانال در حاشیه سد کمال ­خان با هدف انحراف آب رودخانه هیرمند و هدایت آب پشت سد کمال­ خان به شوره ­زار گودزره در خاک افغانستان اشاره­ نمود. در شکل زیر با مقایسه دو تصویر ماهواره ­ای از حاشیه سد کمال­ خان در سال­های 1398 و 1400، میتوان هدایت حق­ آبه سیستان و بلوچستان به شوره ­زار بدون سکنه گودزره و ممانعت از ورود آب پشت سد کمال­ خان به خاک ایران را در سال 1400 مشاهده­ نمود.

با اقدامات صورت ­گرفته از سوی حکومت افغانستان در زمینه سدسازی­ های مختلف در مسیر رودخانه هیرمند و عدم تامین حق ­آبه ایران از آن، شاهد خشک ­شدن تدریجی تالاب بین­ المللی هامون در گذر زمان و ایجاد یکی از کانون­ های اصلی وقوع ریزگرد در سیستان هستیم. امروزه خشکی این تالاب و بروز آسیب ­های ناشی از آن همانند وقوع ریزگرد­ها در سطح استان، سیستان و بلوچستان را در وضعیت بحرانی قرار داده و موجبات از بین ­رفتن فرصت­ های شغلی و افزایش مهاجرت مردم آن را فراهم آورده ­است. در شکل زیر با پایش مساحت تالاب هامون در فصل زمستان در بازه سال­ های 1401-1377، می­توان به ­وضوح کاهش مساحت این تالاب و خشک ­شدن کامل آن را در سال 1401 مشاهده نمود. همچنین در نقشه تهیه شده از توزیع ریزگرد در استان سیستان و بلوچستان در سال 1401 به­ وضوح درگیری این استان در منطقه تالاب هامون در نزدیکی زابل قابل رویت می­ باشد. از این­ رو با توجه به تاثیرات مخرب عدم تامین حق­ آبه ایران از رودخانه هیرمند، پیگیری ­های مستمر در تحقق آن از اهمیت ویژه­ ای برخوردار می­ باشد.